علل و اثرات آلودگی زمین

انواع مختلف آلودگی احتمالاً بزرگترین مشکل زیست محیطی محسوب می‌شوند که امروزه پیش روی ما قرار دارند. آلودگی زمین یکی از انواع عمده آلودگی است که ما در این جا به شکل گسترده به آن می‌پردازیم.
آلودگی زمین یکی از مهلک‌ترین انواع آلودگی‌هاست. به این خاطر آن را مهلک توصیف می‌کنم که ما به خاطر فعالیت‌های گوناگونی که انجام می‌دهیم و تصمیمات مختلفی که می‌گیریم متوجه نمی‌شویم زمین چه وقت و چگونه آلوده می‌شود. هنگامی که فعالیت‌هایمان باعث آلودگی آب می‌شوند ما این موضوع را متوجه می‌شویم، زیرا مشاهده می‌کنیم که کیفیت آب بدتر می‌شود. به همین نحو، آلودگی صوتی، نوری و تصویری قابل تشخیص هستند، زیرا قادریم این گونه آلودگی‌ها را مشاهده کرده یا احساس نماییم. با این حال، آلودگی زمین به آسانی قابل تشخیص نیست، زیرا این موضوع که چه چیزی باعث تخریب زمین می‌شود برای ما قابل فهم نیست.

آلودگی زمین چیست؟

هنگامی که اثرات ناشی از توسعه انسانی تأثیرات نامطلوبی بر روی زمین می‌گذارند (مخصوصاً از لحاظ کیفیت زمین)، می‌توان آن را آلودگی زمین نامید. این امر ما را با یک سؤال مهم مواجه می‌سازد: چه نوع تأثیری را می‌توان تأثیر نامطلوب دانست؟ پاسخ این سؤال ساده است: هر تأثیری که باعث کاهش بهره‌وری کار برد بالقوه‌ی یک قطعه زمین شود. در این جا، "بهره‌وری و بالقوه" به کار بردهای احتمالی زمینی اشاره دارند که می‌توان آن را در راستای اهداف مختلف از جمله ایجاد زیر ساخت، خانه سازی، ارائه‌ی خدمات، کشاورزی، جنگل ‌داری، و غیره به کار گرفت. اگر اثرات مرتبط با توسعه‌ی انسانی، قابلیت کار برد بالقوه‌ی زمین در راستای یک هدف خوب و مناسب را کاهش دهد در آن صورت می‌توان آن را آلودگی زمین توصیف نمود.

علل آلودگی زمین

1- اقدامات زوال آفرین: این اقدامات در بر گیرنده‌ی بسیاری از فعالیت‌های انسان از جمله جنگل زدایی، مصرف بی‌رویه‌ی علف ‌کش‌ها و کود‌های شیمیایی، بیابان ‌زایی، معدن‌داری، تصفیه نامناسب و / یا ناکافی ضایعات، دفن زباله، تولید زباله، و غیره می‌باشد. بسیاری از این فعالیت‌ها غیر قابل اجتنابند، با این حال شدت این اقدامات را بسته به اثری که بر روی زمین می‌گذارند می‌‌توان با اتخاذ تدابیر مناسب و اصلاحی کاهش داد. برای مثال، اگر از مصرف پلاستیک اجتناب ‌کنیم قادر خواهیم بود میزان تولید زباله را به طور قابل توجهی کاهش دهیم. یک اقدام کلیدی در این زمینه انجام ارز یابی تأثیرات زیست محیطی است.
2- سوء استفاده از زمین: سوء استفاده از زمین اساساً به قطع درختان جهت پاک سازی زمین و انجام فعالیت‌های کشاورزی و هم چنین فرآیندهایی هم چون بیابان زایی و تبدیل کار بری زمین اطلاق می‌شود. بیابان زایی هنگامی رخ می‌دهد که تأثیرات ناشی از فعالیت‌های توسعه‌ای انسان و / یا دیگر اقدامات وی یک قطعه زمین حاصل ‌خیز را به بیابان یا زمین لم ‌یزرع تبدیل می‌نمایند. آیا این ایده ترسناک نیست؟ هنگامی که زمین به بیابان تبدیل شد دیگر هیچ وقت نمی‌توان به کمک تدابیر اصلاحی آن را دو باره به زمین حاصل ‌خیز تبدیل نمود. این امر نیز یک مسأله‌ی جدی محسوب می‌شود، زیرا نه تنها بر روی زمین بلکه بر روی کل تنوع زیستی محل مربوطه اثر می‌گذارد، مخصوصاً هنگامی که زمین در راستای انجام فعالیت‌های کشاورزی عاری از درخت می‌شود. جانوران و گیاهان بسیاری در طول چنین فرآیندهایی از بین می‌روند.
3- استفاده‌ی ناکارآمد از زمین: تعجب کردید؟ مگر استفاده‌ی ناکارآمد از زمین هم آلودگی زمین محسوب می‌شود؟ بله. چرا؟ به خاطر پیامدهایی که استفاده ناکارامد از زمین به دنبال دارد. استفاده‌ی ناکارامد از زمین به خودی خود باعث آلودگی زمین نمی‌شود. با این حال، چنین کاری برابر با هدر دادن منابع بوده و در نتیجه باعث کم بود زمین می‌شود. دقیقاً در چنین شرایطی است که انسان مجبور می‌شود به تدابیر دیگری هم چون جنگل‌ زدایی و امثال اینها متوسل شود تا بتواند نیازهای خویش را برآورده سازد. این موضوع یکی از دلایل مهم، و البته غیرمستقیم، آلودگی زمین است که اغلب نادیده گرفته می‌شود.
4- آلودگی خاک: آلودگی خاک هنگامی رخ می‌دهد که بالاترین لایه‌ی "خاک" از بین رفته یا آلوده می‌شود. آلودگی خاک یکی دیگر از علل آلودگی زمین است که نه تنها بر روی زمین بلکه بر روی بسیاری چیزهای دیگر از جمله جنگل‌های موجود در منطقه، بهره‌وری زراعی زمین، چرای دام و غیره اثر می‌گذارد. آلودگی خاک هم چنین بر اثر شیوه‌های غلط کشاورزی هم چون استفاده‌ی بی‌رویه از کودهای کشاورزی و سموم دفع آفات رخ می‌دهد. این امر باعث می‌شود مواد شیمیایی غیر قابل تجزیه در محیط وارد چرخه غذایی شده و در این چرخه انباشت شود ـ فرآیندی که غالباً با عنوان فزونی زیستی آلاینده یاد می‌شود.
5- تبدیل کار بری زمین: تبدیل کار بری زمین به فرآیندی اطلاق می‌شود که بر اساس آن یک قطعه زمین از حالت طبیعی خود به حالتی تغییر داده می‌شود تا مناسب انجام فعالیت‌های کشاورزی یا ایجاد زیر ساخت گردد. تغییر کار بری زمین مخصوصاً یک مشکل فزاینده است و ما یک راه حل خوب ـ یا به اندازه‌ی کافی خوب ـ برای آن سراغ نداریم. بهترین راه اجتناب از تغییر کار بری زمین، استفاده‌ی کارامد از زمین‌های موجود است. استفاده‌ی حداکثری از قابلیت‌های بالقوه‌ی زمین نقشی کلیدی در از بین بردن علل آلودگی زمین ایفا می‌کند.

 

دیگر علل کلیدی آلودگی زمین عبارتند از شهر نشینی، دفع نامناسب ضایعات، فعالیت‌های صنعتی، تحقیقات هسته‌ای، مواد شیمیایی که توسط صنایع سنگین انتشار می‌یابند، نیروگاه‌هایی که از ذغال سنگ به عنوان سوخت استفاده می‌کنند، و صنایع تولید فلز.

اثرات آلودگی زمین

1- اثرات بر آب و هوا

آلودگی زمین می‌تواند محیط زیست زمین را به طور کلی تحت تأثیر قرار دهد. آلودگی زمین به کاهش پوشش جنگلی منجر می‌گردد. این امر به نوبه‌ی خود بر میزان بارش باران اثر می‌گذارد. میزان کمتر بارش به معنای پوشش گیاهی کمتر است. اثرات انواع مختلف آلودگی نهایتاً به بروز مشکلاتی هم چون بارش باران‌های اسیدی، اثر گل خانه‌ای، و گرمایش جهانی منجر می‌گردند. همه‌ی این مشکلات پیشاپیش آغاز گردیده‌اند و قبل از این که وضعیت از کنترل خارج شود بایستی مهار شوند.

2- انقراض گونه‌ها

انقراض گونه‌ها یکی از دلایل عمده‌ی نگرانی به شمار می‌رود. گونه‌ها اساساً در نتیجه‌ی دو فرآیند در معرض خطر و انقراض قرار می‌گیرند. چند پارگی زیستگاه‌ها به تفکیک زیستگاه طبیعی یک ارگانیسم اطلاق می‌گردد که اساساً به خاطر گسترش مناطق شهری اتفاق می‌افتد. در طول 500 سال گذشته، حدوداً 869 گونه‌ی گیاهی و جانوری بر روی زمین از بین رفته‌اند و انقراض این گونه‌ها به خاطر سهل ‌انگاری انسان‌ها بوده است. از سوی دیگر، تخریب زیستگاه‌ها زمانی رخ می‌دهد که تبدیل مناطق جنگلی به زمین اثرات نامطلوب بر حیوانات می‌گذارد و این اثرات نامطلوب به حدی است که حیوانات زیستگاه طبیعی خود را از دست می‌دهند. هر دوی این فعالیت‌ها می‌توانند باعث انقراض برخی گونه‌ها و تهاجمی‌تر شدن برخی دیگر می‌شود.

3- فزونی زیستی

فزونی زیستی به فرآیندی اطلاق می‌شود که در آن برخی مواد غیر قابل تجزیه در محیط زیست هم چنان در چرخه‌ی غذایی (در یک یا بیش از یک گونه) انباشت می‌گردند. معمول‌ترین مثال‌ها در این زمینه انباشت متیل جیوه در ماهی و انباشت جیوه در عقاب می‌باشند. فزونی زیستی نه تنها این گونه‌های خاص بلکه همه‌‌ی گونه‌های بالاتر و پایین‌تر را در معرض خطر قرار می‌دهد و در نهایت هرم غذایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

4- اثرات بر روی تنوع زیستی

انقراض برخی گونه‌ها و فزونی زیستی به طور قابل توجهی باعث بر هم خوردن تعادل طبیعت می‌شوند. دلیل اصلی این امر اختلالی است که در چرخه‌ی غذایی ایجاد می‌شود. یک مثال ساده در این رابطه می‌تواند فزونی زیستی جیوه در عقاب‌ها باشد که ممکن است باعث انقراض این پرندگان در سال‌های آینده شود. با این حال، می‌دانیم که عقاب‌ها مار شکار می‌کنند و در نتیجه اگر قرار باشد نسل عقاب‌ها منقرض شود تعداد مارها افزایش می‌یابد.
همان طور که شاید متوجه شده باشید، آلودگی زمین بر بسیاری از چیزها اثر می‌گذارد که قبلاً فکر نمی‌کردیم تحت تأثیر قرار گیرند. از همین روی، ما چند اقدام اصلاحی را به شما معرفی می‌نماییم که می‌توانید به صورت فردی به کار گرفته و از آلودگی زمین بکاهید.

• کشت ارگانیگ را اشاعه دهید ـ هر وقت که امکان دارد غذاهای ارگانیک را خریداری نمایید.
• زباله‌ها را به شکل مناسبی دفع کنید ـ زباله‌ها را قبل از تحویل زباله به مأمور جمع آوری زباله تفکیک نمایید. و از مصرف محصولات پلاستیکی اجتناب نمایید.
• بازیابی مواد را اشاعه دهید ـ کالا، دفترچه، کاغذ و دیگر محصولات باز یابی شده را خریداری نمایید.
• مصرف علف‌کش‌ها و سموم دفع آفات را محدود سازید ـ این مواد نه تنها در مزارع بلکه در حیاط خانه‌تان هم کار برد دارند.

اگر تولید زباله‌ی خود را کاهش دهیم می‌توانیم به طور چشم گیری از مشکلات مربوط به آلودگی زمین کاسته و احتمالاً در آینده‌ای نزدیک آن را به طور کامل برطرف نماییم. هم چنین، این موضوع را در نظر داشته باشید که این مسأله تنها در مورد آلودگی زمین صدق نمی‌کند و همه‌ی انواع آلودگی را در بر می‌گیرد. ما بایستی گام‌هایی برداشته و از صدمه دیدن گیاهان جلو گیری نماییم. جز این جا جای دیگری نداریم.