فرهنگ سازی از دیدگاه امام خامنه‌ای

تأکید بر نقش تعلیم و تربیت
… آموزش و پرورش کامل، آموزش عالی کامل را بدنبال خواهد داشت و این هر دو، نظام اداری و تشکیلاتی و حکومتی کامل و حد عالیِ مطلوب را ایجاد خواهد کرد. بنابراین، اساس صلاح ملت و دولت و کشور، در این‌جا پایه‌گذاری می‌شود.1

سنگر مبارزه با استکبار مدرسه و فرهنگ است
نقش معلم و مربی در جامعه ما نقش [طراز] اول است. در حقیقت، سنگر مبارزه با کفر و ظلم و استکبار جهانی و قلدری شیاطین سیاسی عالم، همین سنگر مدرسه و تعلیم و تربیت و فرهنگ است…2

فرهنگ تعلیم و تربیت
… مسأله فرهنگ و تعلیم و تربیت، مسألة اول در نظام ماست. در بلندمدت هیچ چیز به اندازة تعلیم و تربیت اهمیت ندارد… .3

صدور فرهنگ اسلامی
چرا ما باید از صادر کردن توحید و اخلاق انبیاء و روح فداکاری و اخلاص و تزکیه اخلاقی به کشورهای دیگر خجالت بکشیم؟! چرا باید شرم کنیم از این که غیرت و حمیت صحیح و ایستادگی در مقابل قدرت‌های باطل را، به صورت درس عملی به ملت‌های دیگر ارایه و تعلیم بدهیم؟4

استقلال فرهنگی
… استقلال یک ملت جز با استقلال فرهنگی تأمین نمی‌شود. اگر یک ملت، از لحاظ سیاسی تحت تأثیر قدرت‌های بزرگ نباشد و از لحاظ اقتصادی هم به خودکفایی کامل برسد، اما فرهنگ و اخلاق و عقاید و باورهای دشمنان و بیگانگان در میان این ملت رواج داشته باشد و رشد بکند، این ملت نمی‌تواند ادعای استقلال کند.5

الگوی نظام فرهنگی
اگر نظام فرهنگی، همة مناسبات اجتماعی و سیاسی را احاطه نکند و با ارائه الگویی مناسب سیستم‌سازی را در تمام ابعاد توسعه ندهد، عواملی به اقتضای شرایط، نقش پدیده‌های فرهنگی را بازی می‌کنند و هدایت عمومی جامعه را به سمت و سوی خود می‌کشانند.6

اهمیت اصلاح فرهنگ عمومی
اگر واقعاً وزارت ارشاد، جز اصلاح فرهنگ عمومی، هیچ کار دیگری نداشته باشد، به نظر بنده، کار کمی را به عهده نگرفته است. البته شما کارهای دیگری هم دارید که مهم است ولی این کار از همة کارها مهمتر و محور همة کارهای دیگر است. کتاب باید برای اصلاح فرهنگ عمومی منتشر شود. فیلم باید برای اصلاح فرهنگ اسلامی ساخته شود. هنر باید در جهت فرهنگ عمومی هدایت بشود. صدا و سیما باید دائماً برای فرهنگ عمومی کار کند. علما، ائمه جمعه، خطبا و مبلغان جامعة ما روحانیت محترم و معظم، در هر بخشی که هستند، باید برای این مهم تلاش کنند. عده‌ای تحلیل کنند، عده‌ای آیات الهی را بخوانند و عده‌ای هم کلام معصومین را بیان کنند. جهت‌گیری مطبوعات، اصلاح فرهنگ عمومی باشد. سازمان‌هایی که مخصوص کار تبلیغ هستند مثل سازمان تبلیغ اسلامی و بخش‌هایی که تابع اوست، باید در جهت اصلاح فرهنگ عمومی تلاش کنند.7

دو ویژگی فرهنگ عمومی
فرهنگ عمومی دو بخش دارد:
الف ـ تأثیر بلندمدت:
یک بخش آن چیزهایی است که خیلی بارز و ظاهر است و جلوی چشم ماست و با سرنوشت یک ملت سر و کار پیدا می‌کند. اینگونه هم نیست که ارتباطی به آینده و مسیر ملت نداشته باشد؛ بلکه بر روی حرکت ملت و زندگی آنها تأثیر بلندمدت دارد. مثلاً لباس و شکل آن که جزو فرهنگ عمومی است، از مصادیق این بخش است. چه لباسی بپوشیم؟ چگونه بپوشیم؟ زن‌ها و مردهای ما از کدام الگو و پوشش استفاده کنند؟ اینها همه جزو مصادیق و نمونه‌های بارز فرهنگ عمومی جامعه است. یا فرض بفرمایید شکل معماری در جامعه و نوع خانه‌های ساخته شده در زمان قدیم و جدید و کیفیت زندگی ساکنان این دو نوع خانه نیز از مصادیق همین بخش است… اینها از موارد فرهنگ عمومی است. بنابراین تأثیر این نوع فرهنگ بر روی سرنوشت ملت، بلندمدت است. بالاخره هرگونه لباس و رفتاری در هر جور نشستن بر سر سفره‌یی و هر جور مواجه شدن در حرف زدن تأثیراتی در شکل بخشیدن به شخصیت افراد جامعه دارد و نمی‌شود منکر این حقیقت شد.
ب- تأثیر فوری و محسوس:
نوع دیگری از نمونه‌های فرهنگ عمومی وجود دارد که تأثیر فوری و محسوس است. اگرچه خودش خیلی محسوس نیست؛ لیکن تأثیراتش بر سرنوشت یک جامعه و مسیر آن، خیلی محسوس است. عمدة این نوع فرهنگ، اخلاقیات فردی و اجتماعی مردم یک جامعه است… اگر ملتی خطرپذیر باشد و عافیت‌طلبی نکند و دنبال راحتی خودش نباشد و حاضر باشد در میدان‌هایی وارد شود، مسلماً تأثیر خودش را خواهد گذاشت. همچنین اگر ملتی صبور و یا مهمان‌دوست باشد و یا عادت داشته باشد که به بزرگترهای خود احترام بگذارد، خلقیات مثبت اجتماعی خود را نشان داده است. همة ینها به مقولة اخلاص شخصی و اجتماعی مربوط می‌شود و سرنوشت یک ملت را تغییر می‌دهد.8

تبادل فرهنگی
ما که بحث تهاجم فرهنگی را مطرح می‌کنیم و بر آن پای می‌فشاریم، معنایش این نیست که یک فرهنگ نباید از محیط خارج از خود، چیزی را به خود بیفزاید. برعکس، باید فرهنگ‌ها با یکدیگر تبادل داشته باشند.9

توجه به تفکرات اسلامی و انقلابی
از این شورا با ترکیب جدید آن انتظار می‌رود که اولویت‌های فرهنگی را در مقاطع خاص مشخص کنند و بر اساس آن برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند. شورایعالی انقلاب فرهنگی باید به صورت جدی، مسائل اساسی فرهنگی را به طور دقیق و مرزبندی شده مطرح کند و آنرا تا رسیدن به یک نتیجة عملی و سپس اجرای آن دنبال نماید. زیرا هیچیک از تصمیمات شورایعالی انقلاب فرهنگی نباید معلق و متوقف بماند.
با افزایش تعداد اعضای شورایعالی انقلاب فرهنگی، دبیرخانة این شورا، اهمیت بیشتری خواهد یافت و باید متناسب با توقعات زیادی که از شورایعالی انقلاب فرهنگی می‌رود، دبیرخانة آن نیز به صورتی فعال و با یک مدیریت مباشر و کاملاً ناظر در صحنه حضور داشته باشد.
در ترکیب جدید شورایعالی انقلاب فرهنگی، تفکرات اسلامی و انقلابی باید مورد توجه مضاعف قرار گیرد و حقیقتاً برای اعتلای آن برنامه‌ریزی و کار شود.10

اصلاح فرهنگ
این کشور نیازمند یک تصحیح فرهنگی است و علاج مشکلات آن نیز تنها با اصلاح فرهنگی امکان‌پذیر است. بنابراین باید مسائل فرهنگی با یک دید وسیع و عمیق مورد توجه قرار گیرد و از تعهد اسلامی، روحیة انقلابی و آمادگی ملت ایران به عنوان یک فرصت ارزنده در جهت انجام اصلاحات فرهنگی و اخلاقی استفاده شود.
جامعه‌ای که در آینده نزدیک، بیش از دو میلیون دانشجو خواهد داشت باید برای مسائل اخلاقی، سیاسی، فکری و نیز ازدواج آنان چاره‌اندیشی کند و شورایعالی انقلاب فرهنگی باید به این مسأله از جهات مختلف توجه نماید.11

توجه به روحیه اسلامی، انقلابی
در تمامی تصمیمات فرهنگی و در هدایت و اداره امور فرهنگی باید روحیه اسلامی و انقلابی مورد توجه قرار بگیرد. گرایش انقلابی و حرکت اسلامی را نیز می‌توان با یک مدیریت و هدایت صحیح، دقیق و حساب شده تضمین کرد. بنابراین هدایت فرهنگی جامعه بر اساس گرایش‌های انقلابی یک ضرورت است.12

اهمیت اصلاح فرهنگی
مسألة فرهنگ را باید مسألة اول این کشور به حساب آورد و بدون تردید با پشتیبانی و تقویت بنیه‌های فرهنگی، پیشرفت این کشور در تمامی زمینه‌ها تضمین خواهد شد. اما اگر فرهنگ کشور اصلاح و پایه‌های آن مستحکم نشود، به احتمال زیاد برنامه‌ریزی در همه کارها ابتر خواهد بود و به نتایج قطعی آن نمی‌توان امیدوار بود.13

پی‌نوشت‌ها:

1. حدیث ولایت، ج 1، ص 91
2. همان، ص 89
3. همان
4. همان، ص 247
5. همان، ج 3، ص 51
6. نقش فرهنگ دفاع مقدس در اصلاح فرهنگ عمومی کشور، ص 66
7. همان، صص 48- 47
8. همان، صص 42- 41
9. همان، ص 44
10. همان، ص 51
11. همان، صص 51- 50
12. همان، ص 49
13. همان