مقدمه

یکی از مراحل زندگی بشر، مرحله دنیاست که شامل سه اتفاق عمده ی: تولد (ورود)، زندگی (حضور) و مرگ (خرج) می باشد.

انسان در تولّد و مرگ و اصل زندگی اختیاری ندارد، اما در چگونگی و نوع زندگی مختار است و شایسته است برای کسب حیات طیّبه، زیستنی آگاهانه، خردمندانه و سعادتمندانه همراه با سلامت جسم و توجه به آینده ای روشن تلاش نماید. برای ورزش و حرکات ورزشی، رشته ها و شاخه های متعددی وجود دارد که هر کس با توجه به علاقه، سن، شغل و جنسیت خود باید یکی از آنها را انتخاب کند به گونه ای که هم با شأن و شخصیت او همخوانی داشته باشد و هم نیازهای جسمی و روحی او را تأمین نماید.

برای کسب حیات طیبه با نگاه متقارن به دنیا و آخرت توجه به پنج نوع تربیت برای بشر ضروری است:

تربیت جسمی
تربیت عاطفی
تربیت عقلانی
تربیت دینی
تربیت اجتماعی

چرا که نیل به سعادت و خوشبختی واقعی بشر در بُعد فردی، خانوادگی و اجتماعی مرهون کسب توانمندی و موفقیت در این پنج نوع تربیت جهت «شکوفاسازی شخصیت خود و اداره ی زندگی» و «برقراری ارتباطات موفق جمعی تا حد تأثیرگذاری مثبت» و «ارتباط عمیق با خداست».

کارشناسان تربیتی به بخشی از آگاهی ها و توانایی های انسان که برای دستیابی به یک زندگی موفق مورد نیاز است، «مهارتهای زندگی» می گویند. در این مقاله به تبیین و تشریح راهکارهای داشتن یک زندگی سالم و مهارتها و روش های مقابله ای مورد نیاز می پردازیم.

ورزش در لغت عبارت است از: تمرین، بازی های ورزشی و تفریحی. (1)

در اصطلاح ورزش یعنی فعالیت ها و مهارت های عادی جسمانی که بر پایه یک رشته قوانین مورد توافق و با اهداف تفریحی، مسابقاتی و کسب نشاط شخصی و دستیابی به ورزیدگی و یا آمیزه ای از این اهداف انجام می گیرد.

همچنانکه روح انسان برای رشد و تعالی به تمرین و ریاضت های اخلاقی، عرفانی (مانند: فکر، عبادت، ذکر و...) نیاز دارد جسم انسان نیز برای توانمندی و سالم ماندن به ورزش و تحرک نیاز دارد.
در اخلاق از جسم انسان به عنوان مَرکَب روح یاد شده و نشاط، سلامت و قوّت جسم به عنوان شرط لازم جهت سلوک و انجام عبادات بیان شده است.

حضرت علی علیه السلام از خداوند برای انجام بندگی تقاضای قدرتمندی جسم و قلب می نمایند و می فرمایند:
(قَوِّ عَلی خِدَمتکَ جَوارِحی و اشدُد عَلی العَزیمةِ جَوانِحی.» (2)
«(خدایا) برای خدمتت اعضاء و جوارحم را قوی گردان و برای داشتن اراده قلب و روحم را توانایی بخش...»

توجه به جسم و حقوق جسم، خواستگاه اسلام است و این جسم با نشاط و سالم است که ضریب موفقیت های روحی و معنوی انسان را ارتقاء می بخشد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)فرمودند: (إنَّ لِرَّبکَ عَلیکَ حَقّاً و إنَّ لِجَسِدکَ علیکَ حقّاً) (3) «همانا پروردگار تو، بر تو حقی دارد و بدنت نیز بر تو حقّی دارد.»

بر این اساس معلوم می شود در کنار شناخت حقوق الهی و ادای آنها، بر ما لازم است حقوق نفس و وجود خود را نیز بشناسیم و در ادای آنها بکوشیم و گرنه دچار ظلم به نفس خواهیم شد.

از دیدگاه صحیح اسلامی بهترین راهکار برای حفظ سلامت و تقویت جسم، عبادت های بدنی و کار کردن و تلاش مفید جسمانی است، سپس انجام ورزش ها و تمرین های بدنی هدف دار و سخت مانند: تیراندازی و... برای حفظ آمادگی بدنی و جهادی و سپس برای کسانی که شغل و یا شرایط خاص سنی و... آنان اقتضای تحرک چندانی ندارد، بهترین راهکار، ورزش های منظم و سبک می باشد.

قرآن کریم در خصوص آمادگی بدنی و دفاعی می فرماید:

(وَ أعِدُّوا لهم ما استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ من رباطِ الخَیل...) (4)
«هر نیرویی در قدرت داری برای مقابله با آنها (دشمنان) آماده سازید و همچنین اسب های ورزیده...»

این آیه به صراحت به کسب مهارت سوارکاری با هدف تقویت آمادگی دفاعی و تهاجمی اشاره می کند و در تفاسیر آمده است که یکی از مصادیق این آمادگی، کسب مهارت تیراندازی می باشد.

در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز به ورزش های تیراندازی، شنا، کشتی، پیاده روی، سوارکاری و... اشاره شده است.

قال النبی (صلی الله علیه و آله و سلم):

(عَلِّموا أولادَکم السباحة و الرّمایة) (5)
«به فرزندان خود شنا و تیراندازی یاد دهید.»

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

(النُشرَةُ فی عَشرَةِ أشیاءَ: المَشی و الرُّکُوبِ و الإرتماس فی الماءِ و...) (6)
«شادی در ده چیز است: پیاده روی، سوارکاری، غوطه ور شدن در آب (شنا) و...»

برای ورزش فوائد متعددی از سوی کارشناسان تربیت بدنی ذکر شده است که اطلاع از آنها انگیزه ورزش کردن را در انسان تقویت می نماید. برخی از مهمترین این فوائد عبارتند از:

1. کسب نشاط و سرحالی و لذّت بردن از زندگی
2. جریان یافتن سریع خون در رگها همراه با افزایش ضربان قلب که (از 75 تا 150 بار در دقیقه) از انسداد رگ ها با چربی ها جلوگیری می کند.
3. حفظ تعادل اندام و زیبایی ظاهری
4. گوارش بهتر غذا
5. افزایش قدرت ماهیچه های قلب
6. جلوگیری از خستگی زودرس در سایر فعالیت ها
7. تقویت قدرت تصمیم گیری، تفکر سالم و یافتن حافظه ای پویاتر
8. خوش خلق شدن و تنظیم روابط اجتماعی
9. لذت بخش تر شدن خواب و استراحت
10. جلوگیری از مرگ زودرس و ناگهانی و بیماری هایی مانند: فشار خون، پوکی استخوان، دیابت، قند، چربی و...
11. تقویت سیستم دفاعی و ایمنی بدن.
12. لذت بیشتر بردن از ارتباطات زناشویی
13. ورزش نوعی تفریح سالم و بدور از هرگونه گناه و آلودگی روحی محسوب می شود.

البته لازم به ذکر است برای ورزش و حرکات ورزشی، رشته ها و شاخه های متعددی وجود دارد که هر کس با توجه به علاقه، سن، شغل و جنسیت خود باید یکی از آنها را انتخاب کند به گونه ای که هم با شأن و شخصیت او همخوانی داشته باشد و هم نیازهای جسمی و روحی او را تأمین نماید.

هرم ورزش و حفظ آمادگی

میزان فعالیت های ورزشی هر کس باید با توجه به شرایط کاری، میزان سن، نیاز جسمی و اهداف زندگی او تنظیم گردد.

به طور عمومی انجام فعالیت های ورزشی به مدت 20 تا 30 دقیقه در روز تأثیر چشمگیری در بهبود وضعیت جسمانی، کاهش وزن و جلوگیری از بیماری های ناشی از کم تحرکی خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: مهارت‌های ایمنی در حین ورزش

هر کس قبل از تنظیم برنامه ی ورزشی خود لازم است خود را بازشناسی نموده و جایگاه خود از نظر میزان تحرک در میان گروه هایی که به همین منظور تقسیم بندی شده اند را معلوم سازد.
در یک تقسیم بندی، افرادی از نظر تحرک به سه گروه تقسیم می شوند:

-کاملاً بی تحرک:

افرادی هستند که فعالیت ورزشی آنها در هر هفته کمتر از 30 دقیقه است.

- با تحرک اما نامنظم:

افرادی هستند که فعالیت ورزشی آنها در هر هفته بیش از 30 دقیقه است اما در مجموع کمتر از 5 روز در هفته تحرک دارند.

- کاملاً فعال:

افرادی هستند که فعالیت ورزشی آنها در هر روز 30 دقیقه یا بیشتر است و این روند در طول ایام هفته ادامه دارد.

کارشناسان امور تربیت بدنی برای تنظیم فعالیت های ورزشی افراد با مشاغل، استعدادها و شرایط زندگانی متفاوت، به تدوین هرمی با عنوان «هرم ورزش» پرداخته اند تا با استفاده از آن، ورزش و در نتیجه سلامتی و شادابی، در متن زندگی انسانها جاری گردد.

در خصوص ایجاد تحرک و انجام فعالیت های بدنی و ورزشی، الگوها و هرم هایی تنظیم و ارائه شده است که در اینجا با یکی از این الگوها آشنا خواهید شد.

این هرم از چهار قسمت و مرحله تشکیل شده است.

1. قسمت و مرحله‌ی اول (قاعده ی هرم):

در قاعده ی این هرم به انجام حرکت ها و فعالیت های بدنی در طول فعالیت های روزانه توصیه می شود و عمدتاً مربوط به افرادی است که هیچ گونه فعالیت ورزشی در طور شبانه روز ندارند.

به همین منظور برخی توصیه ها و پیشنهادات برای این دسته در نظر گرفته شده است، از جمله:

انتخاب پیاده روی برای رفتن به محل کار
باغبانی در منزل
یک ایستگاه زودتر پیاده شدن از اتوبوس و پیاده روی مسافت باقیمانده تا منزل
استفاده از دوچرخه برای رفت و آمد
استفاده از پلکان به جای آسانسور (در صورتی که مشکل خاص جسمی وجود نداشته باشد)
انجام کارهای بدنی در خانه به جای استفاده از ماشین ها و وسائل خدمتکار (ماشین ظرفشویی، ماشین لباسشویی و...)

2. قسمت و مرحله دوم هرم:

کسانی که از آمادگی بدنی و علاقه ی بیشتری نسبت به فعالیت های ورزشی برخوردارند می توانند از دستورالعمل های این قسمت استفاده کنند. ورزش های فعال مانند والیبال، بسکتبال، فوتبال و تمرینات هوازی برای این گروه مناسبند.

این مرحله از فعالیت ها از زمان نسبتاً طولانی تر و شدت معینی برخوردارند، فعالیت هایی نظیر پیاده روی سریع، دویدن، دوچرخه سواری، شنا، طناب زدن، کوهنوردی غیر حرفه ای و... که برای کسب سلامت و جلوگیری از بیماری های قلبی و عروقی بسیار تأثیر دارند، برای این گروه در نظر گرفته شده است.

توصیه می شود این دسته از فعالیت ها بیش از سه روز در هفته انجام گیرد.

3. قسمت و مرحله‌ی سوم هرم:

فعالیت های تنظیم شده برای این مرحله بیشتر به تقویت قوای جسمانی و بالا بردن سطح انعطاف پذیری بدن کمک می کند و برای حفظ و تقویت عضلات و بافت های نرم اطراف مفاصل بسیار مؤثر می باشند.

میزان فعالیت جسمی در این مرحله با تناوب حداقل سه روز در هفته می باشد که کاربرد درمانی نیز دارد و برای کسانی که تحرک نامنظم و متوسط دارند و به ورود در عرصه ورزش حرفه ای علاقه مندند، توصیه می شود.