مترجم: سيد هادي حسيني
از امام سجاد (عليه السّلام) 9 دختر به دنيا آمد: اُم حسن، اُم موسي، کلثوم، رُقيه، مُلَکيه، عليه، فاطمه، سُکَينه، خديجه.
و 11 پسر که عبارت اند از: محمد باقر (1)، حسن، عبدالله [ باهر ]، حسين اکبر، قاسم، حسين اصغر، زيد، عُمَر، سليمان، عبدالرحمان، علي (2).
کساني از اين پسران که نسلي از خود بر جاي گذاشتند، افراد ذيل اند:
1. امام باقر (عليه السّلام) که مادر آن حضرت- و مادر عبدالله- فاطمه، دختر امام حسين (عليه السّلام) است.
2. عبدالله باهر.
3. زيد شهيد، که مادرش اُم ولد بود و « جَيداء » (3) گفته مي شد.
4. عُمَر اَشرَف، که برادر مادري و پدري زيد است. (4)
5. حسين اصغر، که مادرش ام ولد بود. (5)
6. علي اصغر، که برادر مادري و پدري « زيد » و « عُمَر » به شمار مي رود. (6)
• امام باقر (عليه السّلام)
امام باقر(عليه السّلام) 3 دختر و 6 پسر داشت، پسران آن حضرت عبارت اند از: امام جعفر صادق (عليه السّلام)، عبدالله، علي، زيد، عبيدالله، ابراهيم.نسل امام باقر (عليه السّلام) تنها از طريق امام صادق (عليه السّلام) ادامه يافت، اولاد آن حضرت، چنين است: امام کاظم (عليه السّلام)، اسماعيل، (7) علي عريضي، (8) محمد ديباج، (9) اسحاق مؤتَمَن. (10)
امام کاظم (عليه السّلام) به جز اطفال، 37 دختر و 22 پسر داشت، (11) که اسامي سران آن حضرت، افراد ذيل اند:
امام رضا (عليه السّلام)، سليمان، عبدالرَّحمان، فضل، احمد، عقيل، قاسم، يحيي، داود، حسن، هارون، ابراهيم، اسماعيل، حسن، محمد، زيد، اسحاق، حمزه، عبدالله، عباس، عبيدالله، جعفر.
در ميان فرزندان امام کاظم (عليه السّلام) يا فرزندان چهار برادرش ( اسماعيل، علي عريضي، محمد ديباج، اسحاق مؤتمن ) نگارنده به کسي که به نام عُمر يا ابوبکر يا عثمان باشد، دست نيافت.
اين بررسي، کلام شيخ محمد تقي شوشتري را خطا و ناصواب مي داند که به نقل از زيادات ابن خَشاب مي گويد:
امام کاظم (عليه السّلام) 20 پسر داشت ( و ابن خَشَّاب، عُمَر و عقيل را بر آنان مي افزايد) و 18 دختر (12).
اگر به کتاب هاي انساب رجوع کنيم؛ مانند: المجدي، عمدة الطالب، الاصيلي، سر السلسلة العلويه ( منسوب به ابو نصر بخاري )، الشجرة المبارکة في انساب الطالبيين ( فخر رازي)، تهذيب الأنساب ( عُبيدُلي )، التذکرة في أنساب المطهرة، الفخري في انساب الطالبيين ( و ديگر کتاب ها ) فرزندي به نام « عُمَر » يا « عَمرو » را براي امام کاظم(عليه السّلام) نمي بينيم. اگر در بعضي از زيادت هاي ابن خَشاب، چنين اسمي يافت شود، نام « عَمرو » است که نگرش ما را تأکيد مي کند؛ اينکه بعضي از کساني که عُمر ناميده شده اند، در اصل، نامشان « عَمرو » است.
بنابراين، اسامي خلفا در ميان فرزندان امام صادق (عليه السّلام) يافت نمي شود.
• عبدالله باهر
نيز عبدالله باهر ( برادر امام باقر (عليه السّلام) ) فرزندش محمد ارقط ( ابو عبدالله ) را از خود برجاي گذاشت. از محمد ارقط، اسماعيل بر جاي ماند. اسماعيل، دو پسر به نام هاي بَنَفسَج [ بنفشه ] و محمد داشت. (13)در ميان فرزندانِ عبدالله باهر- تا زمان ابن عِنَبه- کسي که به عُمر يا عثمان ناميده شود يا ابوبکر نام باشد يا به ابوبکر کنيت يابد، به چشم نمي خورد، بلکه بيشتر اسامي و کنيه هاي آنان، نام هاي معروف و رايج نزد طالبيان است، اسم هايي که بر مدار نام انبيا و بزرگان علويان مي چرخد؛ مانند: علي، حسن، حسين، حمزه، جعفر، عقيل، فضل، عباس و ...
• زيد شهيد
نسبت به فرزندان برادر امام باقر (عليه السّلام) زيد شهيد نيز، همين رويه جاري است. کساني که از زيد شهيد برجاي ماندند، عبارت اند از:يک: حسين ذو دَمعَه ( ابو عبدالله )
دو: عيسي مؤتم اشبال
سه: محمد ( ابو جعفر )
چهار: يحيي، که نسلي از خود بر جاي نگذاشت. ابو نصر بخاري مي گويد: دختر شيرخواري داشت. (14)
يک: حسين ذو دَمعَه
حسين سه پسر داشت که نسلي از خود بر جاي نهادند؛ يحيي و حسين [ قعدد ] و علي.• فرزندان يحيي عبارت اند از: قاسم، حسن زاهد، حمزه، محمد اصغر، عيسي، يحيي، عُمَر.
فرزندِ قاسم « محمد » است، و فرزند حسن زاهد « محمد »، و فرزند حمزه « علي »، و فرزندانِ محمد اصغر « احمد » و « علي » و « محمد »، و فرزندان عيسي « احمد » و « محمد » و « حسين » و « يحيي » و « زيد » و « علي » (15).
و فرزندان يحيي ( فرزند يحيي، فرزند حسين ذو دمعه ) عبارت اند از: جعفر، قاسم، ابراهيم، موسي، حسن، احمد، حسين، عباس، علي (16).
نيز فرزندان عُمَر ( آخرين فرزند يحيي بن يحيي ) به اين نام هايند: محمد، احمد، محدث، يحيي (17).
•حسين قعدد ( پسر حسين ذو دمعه ) سه پسر داشت: يحيي، محمد، زيد.
فرزند يحيي « قاسم » است، و فرزندان محمد عبارت اند از: « احمد »، « حسن »، « علي »، « حسين »، « قاسم »، « محمد »؛ زيد ( پسر حسين قعدد ) نيز يک پسر به نام « زيد » ( ابو عبدالله ) داشت. (18)
•علي ( پسر حسين ذو دمعه ) تنها يک فرزند به نام « زيد شبيه » داشت، که « حسين » و « محمد شبيه » از او به دنيا آمد.
حسين ( فرزند زيد شبيه ) داراي دو فرزند به نام هاي « علي اَحوَل » و « قاسم » شد، محمد شبيه ( فرزند ديگر زيد شبيه ) سه فرزند داشت: اسماعيل، حسن، احمد. (19)
دو: عيسي مؤتم اَشبال
عيسي مؤتم اشبال ( فرزند ديگر زيد شهيد ) سه فرزند بر جاي نهاد: احمد مختفي، زيد، محمد، حسين غضاره.احمد مختفي، داراي دو فرزند شد: محمد مکفل و علي؛ محمد مکفل، فرزندي به نام « علي » داشت که ادعا شده وي صاحب زنج است؛ نيز از علي ( فرزند ديگر احمد ) « حسين » پديد آمد که در خراسان و کرمان، نسل هايي را بر جاي نهاد.
زيد ( فرزند ديگر عيسي ) داراي دو فرزند به نام هاي محمد و حسين شد. فرزندان محمد عبارت اند از: احمد، محمد، حسن.
ابن طباطبا درباره ي برادرش « حسين » مي گويد: در کساني که بر جاي ماندند، ذکري از « حسين » نديدم.
محمد ( فرزند سوم عيسي ) فرزندي به نام « علي » داشت، که از او پسري به نام « حسين » به دنيا آمد.
حسين غضاره ( فرزند چهارم عيسي ) داراي فرزنداني شد: زيد، علي، احمد، محمد.
پسر زيد « احمد ضَرير » است، پسر علي « محمد »، پسران احمد « ابو علي، محمد معُمَر» و « ابو الحسن، محمد »، پسر محمد (فرزند حسين غضاره ) « حسين » مي باشد. (20)
سه: محمد بن زيد ( ابو جعفر )
از محمد ( فرزند زيد شهيد ) فرزندي به نام « محمد مؤيد » به دنيا آمد که در « مرو » درگذشت و پسري به نام ابو عبدالله، جعفر شاعر را بر جاي گذاشت. نسل جعفر شاعر، از طريق 3 پسر ادامه يافت: محمد خطيب ( شاعر حِماني )، احمد سُکَين ( نصير الدين )، قاسم.از شاعر حِماني، فرزندش « علي » بر جاي ماند و از علي « زيد » به دنيا آمد و از زيد « محمد » تولد يافت و از محمد « احمد » ( ابو جعفر ).
احمد سُکَين داراي 4 پسر شد: علي، جعفر، محمد اکبر، محمد اصغر؛ از علي « محمد اصغر » و « محمد اکبر » به دنيا آمدند، و از جعفر « ابو الحسن علي » بر جاي ماند، و از محمد اکبر، سه پسر به نام هاي « محسن ( ابو طالب ) و « حسين » و « حسن رملي » پديد آمد، و از محمد اصغر ( فرزند ديگر احمد سکين ) چهار پسر تولد يافت: حمزه، عباس، زيد، احمد.
نسل قاسم ( سومين فرزند محمد بن زيد ) از طريق فرزندش « جعفر » ادامه يافت، که از او « احمد » به دنيا آمد و از احمد « اسماعيل بر جاي ماند.
عُمَر اَشرَف
عُمَر اشرف ( يکي ديگر از فرزندان امام سجاد (عليه السّلام) ) چهار پسر به نام هاي « عبدالله »، « موسي »، « حسين، » « علي اصغر » داشت (21). سه فرزند اول نسلي بر جاي نگذاشتند، ادامه نسل وي در علي اصغر منحصر شد که سه فرزند بر جاي نهاد:1. قاسم ( صاحب طالقان ) که از اُم ولدي به دنيا آمد و بر اساس آنچه شيخ جلال الدين عبدالحميد ابراز مي دارد، نسلش منقرض شد. (22)
2. عُمَر شجري، که مادرش اُم ولد بود و نوه ي او نيز « عُمَر » ناميده شد و اين نوه نيز فرزندش را « عُمَر » ناميد؛ (23) يعني در اين سلسله، سه نسل پياپي « عُمَر » نام گرفتند ( نه چيز ديگر ).
3. حسن، که از اجداد ناصر کبير اُطروش ( جد مادري شيد مرتضي ) (24) است و در سلسله وي کسي که به اسامي خلفاي سه گانه ناميده شود، به چشم نمي خورد. (25)
وجود نام « عُمَر » در سلسله اجداد [ در نسل هاي پياپي ] ما را رهنمون مي شود به اينکه اين نام گذاري، براي احترام و بزرگداشت جد اعلاشان که « عُمَر » نام داشت، صورت گرفت ( نه به جهت محبت به عُمَر بن خطاب ) چرا که انسان غالباً افتخارات بزرگان خويش را بر زبان مي آورد و مي ستايد. به نظر مي رسد اين نام گذاري، براي زنده نگه داشتن ياد و خاطره جدشان دنبال مي شد.
دليل اين رويکرد اين است که علويان بر روند حوادث صدر اسلام پس از پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) آگاه بودند و تضاد موجود ميان جدشان امام علي (عليه السّلام) و عُمَر بن خطاب را مي دانستند و توجه داشتند که امام (عليه السّلام) از نام گذاري فرزندش به « عُمَر » ناخرسند بود و اين کار را براي محبت به عُمَر انجام نداد. از اين رو، اين نظر رجحان مي يابد که نام گذاري اينان براي محبت به جدشان « عُمَر اشرف » باشد ( نه به عُمَر بن خطاب ).
•حسين اصغر
حسين اصغر ( از فرزندان امام سجاد (عليه السّلام) ) 5 فرزند بر جاي نهاد که نسل او از ادامه دادند: عبدالله اعرج، عبدالله، علي، حسن محدث ( جد نگارنده ) سليمان (26).* از عبيدالله اعرج، جعفر حجت، علي صالح، محمد جواني، ابو يعلي حمزه، به دنيا آمدند که: نسل جعفر، به وسيله ي « حسن » و « حسين » ادامه يافت، از علي صالح، « ابراهيم » و « عبيدالله » پديد آمد، محمد جواني داراي فرزندي به نام « حسن » شد، و فرزندان حمزه « حسين » و « محمد » اند.
در ميان فرزندان اينان کسي را که به « عُمَر » ناميده شود نمي بينم مگر اشخاصي را در زمان هاي پس از دوران معصومين (عليهم السّلام) که براي ما حجت نمي باشد، بلکه اين نام گذاري ها بيشتر به اسم جد اعلا يا به لحاظ معناي « عامر » صورت مي گرفت.
نيز مي توان بيان داشت که اين روند، تأکيدي است بر اينکه علويان، به صرف اينکه ناميده شدگان به اين نام ها، مخالفان مکتب پيامبر و عترت آن حضرت بودند، بر اسامي حساسيت نداشتند، هر چند بعيد نمي شماريم که برخي از اين نام گذاري ها در شرايط استثنايي صورت گرفت يا بستر تقيه اي که بر جامعه ي اسلامي حاکم بود، اشخاص را وا مي داشت که نام « عُمَر » را بر پسرانشان نهند. اما اسم « ابوبکر » يا « عثمان » ميان نام هاي فرزندان آنها يافت نمي شود.
* از عبدالله عقيقي ( فرزند ديگر حسين اصغر ) سه پسر پديد آمد: قاسم، عبيدالله، جعفر. نسل قاسم، منقرض شد و عبيدالله، جز دخترش آمنه را بر جاي نگذارد و بدين ترتيب ادامه ي نسل عبدالله، به جعفر منحصر گشت که فرزنداني به نام هاي زير داشت:
1. احمد، که پسرانش عبارت اند از: ابراهيم، حسين، حسن، جعفر، علي، عبدالله.
2. اسماعيل مُنقذي، که « ابراهيم » و « محمد » و « علي » پسران اويند.
3. محمد عقيقي، که فرزندانش « ابراهيم » و « علي » و « جعفر » و « حسن » ناميده شدند.
* نسل علي ( فرزند ديگر حسين اصغر ) از طريق سه فرزند ادامه يافت که عبارت اند از:
يک:
عيسي کوفي، وي دو پسر به نام هاي جعفر و احمد بر جاي نهاد که از « احمد » نسلي بر جاي نماند و فرزندان « جعفر » عبارت اند از: محمد کَرِشي ( ابو القاسم ) و محمد فيل ( ابو القاسم ) و محمد مَضيِره ( ابو الحسن ).دو:
احمد حقينه، که تنها پسرش علي بود و از علي، « محمد » و « حسين » و « حسن » برجاي ماندند.سه:
موسي حِمَّصه، که فرزندش « حسن » ناميده شد و از حسن، « محمد » به دنيا آمد و از محمد « حسن حمصه » نسل او را ادامه داد.* حسن محدث ( ابو محمد ) فرزندي به نام « محمد » را بر جاي گذارد و از محمد « عبيدالله » به دنيا آمد که داراي دو فرزند به نام هاي »محمد سَلِيق » و « علي مرعش » شد.
حسن محدث، جد نگارنده به شمار مي رود و ما از نسل علي مرعش مي باشيم.
* سليمان ( فرزند ديگر حسين اصغر ) فرزندش « سليمان » را بر جاي نهاد که داراي دو پسر به نام هاي « حسن » و « حسين » شد؛ نسل حسن، در مغرب ادامه يافت و نسل حسين، در خراسان و طبرستان ادامه پيدا کرد.
نگارنده، در ميان نسل حسين اصغر- تا زمان ابن عنبه- به کسي دست نيافت که به نام يکي از خلفاي سه گانه باشد.
• علي اصغر
از ديگر فرزندان امام سجاد (عليه السّلام) علي اصغر است، که نوه اش و نبيره ي او « عُمَر » ناميده شدند؛ يعني عُمَر بن علي بن عُمَر بن حسن بن علي اصغر بن علي بن حسين بن علي بن ابي طالب.در اين سلسله، جز همين دو اسم ديده نمي شود؛ يعني نام گذاري در ميان فرزندان علي اصغر به « عُمَر » در اواسط عصر عباسي اول پايان مي يابد.
آنچه گذشت مروري سريع بر فرزندان امام حسن و امام حسين (عليهم السّلام) مي باشد که همه فرزنداني را که در طبقه اول و دوم و سوم وجود داشت آورديم تا ادعاي شدت علاقه ميان آل پيامبر و خلفا را نفي کنيم؛ زيرا ندرت اين چند نام، نسبت به صدها اسم ديگر که ميان آنان يافت مي شود ( مانند: علي، حسن، حسين، ابراهيم، اسماعيل، يحيي، داود، سليمان، جعفر، زيد ) بر اين حقيقت دلالت دارد که نام گذاري به « عُمَر » ( يا غير او ) نسبت به ديگر اسامي چيزي به شمار نمي آيد و با توجه به ظلم سه خليفه نخست بر آل پيامبر، مفهوم محبت را در بر ندارد.
آري، اگر وجود نام خلفاي سه گانه را در ميان فرزندان علويان با ديگر اسامي موجود و رايج در بين آنها مقايسه کنيم، ضعف سخن کساني را که ادعا مي کنند اين اسامي از سر محبت به خلفا وضع شده اند، در مي يابيم و به اين نتيجه مي رسيم که کلام آنها تهي از صحت است.
پي نوشت ها :
1- المجدي: 339؛ سر السلسلة العلويه: 31؛ تاج المواليد: 45؛ الإرشاد 155:2؛ المستجاد ( علامه حلي ): 167.
2- المجدي: 283.
3- جيداء، نام کنيزي است که مختار آن را به 100 هزار درهم خريد و براي امام سجاد (عليه السّلام) فرستاد ( سر السلسلة العلويه: 32؛ المجدي: 344 ).
4- المجدي: 344.
5- الإرشاد 155:2. ابن عنبه مي گويد: نام آن « ساعده » بود (عمدة الطالب: 311 ).
6- المجدي: 344.
7- اسماعيل، دو پسر به نام محمد و علي بر جاي گذاشت. جعفر شاعر و اسماعيل ثاني، فرزندان محمد بن اسماعيل اند؛ و علي، محمد و حسين و احمد و علي، فرزندان علي بن اسماعيل مي باشند ( عمدة الطالب: 233- 334 ).
در ميان نسل وي تا زمان ابن عنبه، شخصي که به اسامي خلفاي سه گانه باشد ديده نمي شود، بيشتر نام هاي آنها اسامي انبيااند؛ مانند: يحيي، زيد، حمزه و امثال آن.
8- نسل علي عريضي، اين گونه ادامه يافت؛ از وي فرزنداني به نام هاي جعفراصغر، حسن، احمد، محمد برجاي ماند. نام پسر جعفر، علي است و فرزند حسن، عبدالله نام داشت و براي احمد، سه فرزند به اسامي محمد و علي و عبيدالله، پديد آمد و براي محمد، پسري به نام عيسي بود ( عمدة الطالب: 242- 245 ) در ميان فرزندان اينان تا زمان ابن عنبه، نگارنده به فردي که به اسمِ يکي از خلفاي سه گانه باشد، دست نيافت.
9- فرزندان محمد ديباج عبارت اند از: علي خارصي، قاسم شبيه، حسين؛ علي خارصي داراي دو فرزند به نام حسن و حسين شد؛ براي قاسم، عبدالله و علي و يحيي به دنيا آمد، و محمد و علي نيز فرزندان حسين بن محمد ديباج اند ( عمدة الطالب: 245-247 ) در ميان اينان- تا زمان ابن عنبه- اسامي خلفاي سه گانه به چشم نمي خورد.
10- فرزندان بر جاي مانده از او عبارت اند از: محمد، حسين، حسن؛ حمزه، فرزند محمد بن اسحاق است و محمد، پسر حسين بن اسحاق و علي، فرزند حسن بن اسحاق ( المجد: 290؛ عمدة الطالب: 249-250 ) در ميان فرزندان اينان تا زمان ابن عنبه، اسامي ابوبکر و عُمَر و عثمان را نمي توان يافت.
11- المجدي: 298.
12- رسالة في تواريخ النبي و الآل: 85 ( اين رساله در مجلد 12 قاموس الرجال به چاپ رسيده است ).
13- سر السلسلة العلويه: 50-52؛ عمدة الطالب: 252-253.
14- همان، ص 61.
15- عمدة الطالب: 260-264.
16- همان، ص 266.
17- همان، ص 273.
18- همان، ص 284-285.
19- همان، ص 285.
20- همان، ص 289-295.
21- عمدة الطالب: 305؛ بخاري در « سر السلسلة العلويه: 53 » دو نام جعفر و محمد را بر شمار فرزندان وي مي افزايد و در « المجدي: 344- 345 » نيز چنين است.
22- عمدة الطالب: 305-306.
23- همان؛ المجدي: 346.
24- المجدي: 349-350؛ عمدة الطالب: 310.
25- براي آگاهي بيشتر در اين زمينه و اثبات آنچه ما گفتيم، اسامي فرزندان وي را در « عمدة الطالب: 307 » ( و ديگر منابع ) ملاحظه کنيد.
26- عمدة الطالب: 311-312. صاحب المجدي « زيد » و « محمد » و « ابراهيم » بر اينها مي افزايد، سپس اولاد اين سه تن را در طبقه اول و انقراضشان را يادآور مي شود.
شهرستاني، سيدعلي؛ (1390)، نام خلفا بر فرزندان امامان (عليهم السّلام) ( بن مايه ها، پيراهه ها )، ترجمه: سيد هادي حسيني، قم: انتشارات دليل ما، چاپ اول
