قاعدگي يا عادت ماهانه چيست؟

نويسنده: دکتر ساحل همتي گرکاني

با بلوغ دختران و هم زمان با تغييرات هورموني و ظاهري بدن، هر ماه يک تخمک از تخمدان ها شروع به رشد مي کند و در اواسط ماه با حداکثر رشد خويش پاره و تخمک آن آزاد مي شود. اگر لقاح انجام پذيرد تخمک بارور و در رحم جايگزين مي شود وگرنه تخمک کم کم تغيير شکل مي دهد و حدوداً پس از دو هفته، خون ريزي مهبلي اتفاق مي افتد که به آن قاعدگي، رگل يا عادت ماهيانه گويند
در ابتدا قاعدگي نامنظم است ولي پس از گذشت چند سال منظم مي شود. در دختران جوان قاعدگي هاي ابتدايي بدون تخمک گذاري است، اما پس از گذشت مدتي، عادت ماهانه منظم و همراه با تخمک گذاري انجام مي گيرد.
چرخه ي قاعدگي را مي توان به چهار مرحله تقسيم کرد که در هر مرحله تغييرات خاصي روي مي دهد( در شمارش روزهاي قاعدگي و چرخه: نخستين روز قاعدگي را روز اول چرخه مي نامند).
مرحله ي1: مرحله ي فوليکولي است که با رشد تورم و پارگي فوليکول مشخص مي شود.
مرحله ي 2: مرحله ي تخمک گذاري است که با آزاد شدن تخمک از فوليکول رسيده يا رشد کرده مشخص مي شود.
مرحله ي 3: مرحله ي جسم زرد است که از تبديل مابقي فوليکول بدون تخمک به سلول هاي ترشح کننده ي پروژسترون حاصل مي شود.
مرحله ي4: يا مرحله ي آخر که با رگل مشخص مي شود، در حقيقت خون ريزي عادت ماهانه، ريزش يا پوست اندازي جداره ي دروني رحم است.
بنابراين يک چرخه ي قاعدگي شامل رهايي يک تخمک از فوليکول است که امکان حرکت آن را به سوي پايين در لوله ي رحم براي باروري احتمالي و لانه گزيني در رحم ميسر مي کند.
با توجه به توضيحات ذکر شده مشخص مي شود که از دو ديدگاه مي توان چرخه ي قاعدگي را توضيح داد:
ديدگاه باليني با تمرکز بر خون ريزي دوره اي و ديدگاه فيزيولوژيکي با تمرکز بر مکانيسم هاي درگير در چرخه ي قاعدگي.
خون ريزي قاعدگي ماهيانه فقط در ميمون هاي برتر و انسان رخ مي دهد. در اکثر پستانداران، ريزش پوشش رحم در انتهاي چرخه ي فاقد باروري روي نمي دهد. اما برخي هنگام تخمک گذاري و نزديکي جنسي دچار خون ريزي دوره اي مي شوند.

حدوداً چند تخمک در طول زندگي زنان آزاد مي شود؟

گرچه انسان مونث تقريباً با 400 هزار فوليکول اوليه در هر دو تخمدان متولد مي شود، اما بيش از 400 تخمک از زمان بلوغ تا يائسگي آزاد نمي شوند و بقيه ي فوليکول ها نابود مي شوند.
زنان از زمان شروع قاعدگي تا سن يائسگي به طور متوسط حدود 275 هزار دوره ي قاعدگي را پشت سر مي گذارند.

آيا براي شروع قاعدگي سن خاصي وجود دارد؟

آغاز قاعدگي با تغييرات جسمي و روان شناختي دوران بلوغ همراه است. غالباً از 10 سالگي آغاز مي شود (به ژنتيک فرد و عوامل اجتماعي بستگي دارد) و حدوداً در سن 50 سالگي خاتمه مي يابد. ختم قاعدگي را که با اختلال در کارکرد تخمدان ها همراه است «يائسگي» مي گويند. سن آغاز قاعدگي و هم چنين سن يائسگي به عوامل مختلف بيروني و دروني مربوط است، تغذيه و ژنتيک از مهم ترين آن ها مي باشند. سن متوسط شروع قاعدگي حدود 13 سالگي است.
آگاهي از طول مدت چرخه ي قاعدگي براي انجام روش هاي جلوگيري از بارداري استفاده مي شود، زيرا مخاط دهانه ي رحم مي تواند براي مدتي اسپرم را در خود نگه دارد. يعني از روز اول قاعدگي تا 2 روز پس از تخمک گذاري بيشترين امکان باروري وجود دارد.

آيا قاعدگي در زمان خاصي روي مي دهد؟

فاصله ي قاعدگي ها و دوره ي تغييرات هورموني زنان بين 21 الي 35 روز است و مدت زمان قاعدگي متفاوت بين 3 تا 10 روز است. اگر فاصله ي دوره هاي قاعدگي کم تر از 21 روز باشد، دوره هاي عادت ماهانه بدون تخمک گذاري است که غالباً در دختران جوان و در ماه هاي اول شروع قاعدگي ديده مي شود.
طول چرخه ي قاعدگي در زنان بين 20 تا 40 سالگي از بيش ترين نظم برخوردار است و طول متوسط آن 28 روز است اما در 5 سال اول بعد از شروع قاعدگي و در 5 سال قبل از يائسگي غالباً طول چرخه ي قاعدگي نامنظم است و از 22 تا 45 روز تغيير مي کند.

سيکل ماهيانه (قاعدگي) چند دوره دارد؟

عمدتا به دو دوره تقسيم مي شود. دوره ي اول از اولين روز قاعدگي تا روز 14 که به آن مرحله ي رشد گويند و مرحله ي دوم از روز 14 تا روز 28 که به آن مرحله ي ترشحي گويند.

تغييرات بدن در زمان بلوغ که منجر به قاعدگي مي شود چگونه است؟

پس از بلوغ در هر ماه 1 الي 2 تخمک شروع به رشد مي کند در زمان جنيني، نوزادان مؤنث قسمتي از رشد و تغييرات تخمک ها را طي مي کنند اما با تولد جنين تقسيمات تخمک متوقف مي شود و تا سن بلوغ خاموش است. با شروع بلوغ و تحت تاثير هورمون ها و مواد مترشحه از مغز، تخمک ها مجددا شروع به تقسيم، رشد و نمو مي کنند.
اگر اولين قاعدگي تا 16 سالگي روي ندهد نياز به بررسي دارد و به آن آمنوره (قطع قاعدگي) گويند. اين تأخير اغلب با اختلالات ژنتيکي يا مادرزادي همراه است. اگر در دختران تا سن 14 سالگي تکامل پستاني روي ندهد بايد هم زمان ارزيابي براي آمنوره نيز انجام بگيرد.

فوليکول چيست؟

تخمک به وسيله ي سلول هاي متفاوتي از جمله سلول هاي «گرانالوزا» احاطه شده است و به مجموعه ي آن ها فوليکول مي گويند. هر تخمدان داراي چندين هزار فوليکول است که در هر ماه 1 الي 2 عدد از آن ها شروع به فعاليت مي کنند. رشد فوليکول ها تحت تاثير موادي از مغز است که اين مواد با آغاز بلوغ، ترشح مي شوند (شکل1). با رشد فوليکول و آزاد شدن تخمک رسيده، سلول هاي گرانالوزا تبديل به سلول هاي لوتئيزه ايي مي شود که ترشح کننده ي پروژسترون هستند و به تجمع آن ها جسم زرد مي گويند.

تخمک گذاري به چه معناست؟

با رشد و رسش (تکامل) فوليکول، افزايشLH ( هورمون لوتئيزه کننده يا محرک تخمداني) موجب پاره شدن فوليکول و آزاد شدن تخمک از مجموعه ي فوليکولي مي شود. به اين عمل تخمک گذاري مي گويند(شکل2). در ابتداي بلوغ دوره هاي ماهيانه بدون تخمک گذاري هستند ولي با تنظيم سيستم هورموني و شيميايي، فواصل خون ريزي ها منظم و تخمک گذاري شروع مي شود.