پرسشگر محترم!
در خصوص مشکل شما باید عرض نماییم همین نگرانی شما از رخداد اتفاق بد و یا انجام رفتارهای آیینی و وسواسی نشانگر نوعی وسواس فکری است و باید آن را تحت کنترل درآورید. بله! به اراده خودتان کتاب را ورق می زنید ولی فکری که شما را به ورق زدن کتاب وا می دارد خود به خود و اجباری وارد ذهن شما می شود. پس با چند راهکار ساده می توانید این مسئله را تحت اختیار در آورید.
برای علاج و درمان وسواسی راهی به جز «بی‌اعتنایی و بی توجهی» مؤثر نخواهد بود.
قبل از بیان راهکارهاى عملى جهت کنترل افکار مزاحم توجهتان را به چند نکته جلب مى‏کنیم:
اولاً، کنترل چنین افکار مزاحم نیازمند تلاش مستمر و مداوم شماست و نباید پنداشت که با بیان یکى دو نکته همه چیز درست مى‏شود ثانیا خطور این گونه افکار مزاحم در ذهنتان که بدون اختیار به شما هجوم مى‏آورند، گناه محسوب نمى‏شود. بنابراین نگران آن نباشید. اما جهت مقابله با چنین افکار مزاحم مى‏توانید از دستورالعملهاى زیر بهره‏گیرید و امیدواریم به تدریج از شر آن رهایى یابید:
1ـ از آنجا که معمولاً این افکار به هنگام بیکارى به سراغ فرد مى‏آید، سعى کنید با یک برنامه‏ ریزى دقیق و حساب شده تمام اوقات شبانه ‏روزى خود را پر کنید و هیچ گاه بیکار نباشید. به مطالعه، نظافت اتاق، کمک به دوستان، ورزش و... مشغول باشید. و هر گاه بیکار شدید خود را به کارى مشغول سازید.
2ـ مطمئن باشید و بدانید که وقتى به چیزى فکر مى‏کنید به این معنا نیست که آن کار را انجام خواهید داد مثلاً اگر در ذهن و قلبتان به فردى فحش مى‏دهید، به این معنا نیست که آن جمله و کلام زشت و فحش را به زبان جارى خواهید کرد. یعنى فکر کردن در باره موضوعى الزاما به فعل و انجام آن منتهى نمى‏شود. این مطلب را خودتان مى‏توانید در طول روز چندین بار مشاهده و لمس کنید و به آن باور کنید.
3ـ در صورتى که به چنین افکارى اهمیت ندهید مطمئن باشید اگر تحمل کنید پس از چندى نهایتا آن را رها خواهید کرد.
4ـ هرگاه افکار مزاحم به سراغ شما آمد خود را مشغول کار دیگرى کنید و با ایجاد حواس‏پرتى از آن افکار مزاحم دورى کنید.
5ـ هرگاه این افکار به سراغتان آمد و متوجه شدید، وسط افکار به خود بگویید: «بس است دیگر» و بدین وسیله رشته افکار مزاحم را قطع کرده و به سراغ مطلبى دیگر خواهید رفت.
ضمنا براى تسریع بخشیدن و جدیت بیشتر داشتن جهت مقابله با این گونه افکار اگر با مشاور مورد اعتمادتان حضورا و طى جلسات مکرر به گفتگو بنشینید مناسب‏تر و بهتر خواهد بود. در غیر این صورت با اجراى راهکارهاى ارائه شده و گزارش آن به ما، موضوع و حل مشکل را پى‏گیرى نمائید.
در پایان ذکر این نکته لازم است که غالبا افکار مشوش و آلوده از بازى‏ هاى شیطان و وسوسه‏ هاى نفس است که هدف از آن سرگرم کردن انسان و باز داشتن او از توجه به عبادت خدا و انجام اعمال نیک است و انسان باید در برابر این نوع افکار و هجوم آن بى اعتنا باشد و با پرکردن فضاى قلب و سینه از یاد خداوند و ذکر او و تفکر در شگفتى‏ هاى خلقت او جایى خالى براى شیطنت شیطان در قلب خود باقى نگذارد.
کنترل افکار (خواطر) راه های متعددی دارد ولی نباید پنداشت که با اولین گام همه چیز درست می شود. بلکه کسی که می خواهد زمام افکار خویش را به کف گیرد باید با تمام توان به خودسازی بپردازد و با جدیت این راه را دنبال نموده تا تدریجا به هدف نزدیک گردد:
1- راه دل و عشق : ذهن و فکر انسان همواره متوجه چیزی است که به آن عشق می ورزد چنان که عاشق آنی از فکر معشوق خود بیرون نمی رود. این که مثلا ما همیشه در نمازهای خود به یاد دیگر مسائل می افتیم به جهت تعلق نفس به آنها و عدم آشنایی با محبوب حقیقی است . لیکن عاشق دلباخته ذات جمیل علی الاطلاق در همه حال به یاد خداست چنان که گویی همیشه درنماز است . پس باید دل را از تعلق به کثرات پالایید و منزلگه عشق ربوبی ساخت تا اندیشه نیز بدان سوی توجه یابد.
2- ضبط قوه خیال : پرنده لجام گسیخته خیال چون چکاوکی است که هر دم بر سرشاخساری نشسته و به زودی به شاخه دیگر پرواز می کند. از این رو افکار انسان خود ناساخته قرار و آرامی ندارد. آن گاه اگر آدمی با دقت در کنترل آن بکوشد; یعنی , همواره از آن مراقبت نموده و هرگاه به این سوی و آن سوی گریخت بلافاصله آن را به امور شریفه متوجه گرداند, کم کم رام و مطیع می گردد.
3- انس دادن ذهن : با داشتن برنامه منظم و پیوسته , می توان ذهن را به سمت خاصی جهت داد; مثلا داشتن برنامه های منظم همه روزه دعا و قرآن , مطالعه کتاب هایی پیرامون : اخلاق , معاد, خداشناسی , عواقب گناه و حداقل روزی یک ساعت شرکت منظم و پیوسته در مجالس دینی .
4- کنترل حواس: گرچه ذهن انسان این توانایی را دارد که حتی بدون استفاده از حواس ظاهری افکاری را تولید کند ولی عمده آن چیزهایی که انسان در مورد آن فکر می کند اعم از چیزهای خوب یا بد. داده های حواس ظاهری او است لذا باید مجاری ورودی ذهن را که همان حواس ظاهری است کنترل کرد؛ یعنی چشم، گوش، زبان و لامسه و...
قرآن در این زمینه می فرماید: «ولا تقف ما لیس لک به علم ان السمع والبصر والفؤاد کل اولئک کان عنه مسؤولا؛ و هرگز آنچه را علم و اطمینان به آن نداری دنبال مکن که (در پیشگاه حکم خدا) چشم و گوش و دل ها همه مسؤولند» V} (اسراء، آیه 36).{V
بنابراین یکی از مهمترین راه های کنترل فکر، کنترل حواس ظاهری است.
بنابراین با دقت ، به چند نکته زیر که به نظر برایتان مفید است توجه نمائید:
1- همواره بدانید انسان موجودی با اراده و مختار است و همانطور که نمی گذارد هر کسی به حریم شخصی و خانوادگیش نفوذ کند ، باید با اراده خودش از نفوذ افکار و اندیشه های مزاحم و خیالی در ذهنش نیز جلوگیری نماید وکنترل افکار و اندیشه های خود را در دست خود داشته باشد.
2- یکی از تکنیکهای موثر در این باره اینست که کشی به مچ خود ببندید و با شروع خیالپردازی و فکر به آن موضوع آن کش را کشیده و رها کنید طوری که اندک سوزشی بدستتان وارد شود آنگاه شروع به شمارش معکوس نمایید مثلا یک عدد پیچیده مثل 6589234را انتخاب کنید و سعی نمایید هفت هفت تا از آن کم کنید تا به صفر برسید.
3- تکنیک موثر دیگر اینست که وقتی استارت این فکر در ذهنتان زده شد بلافاصله کش را گرفته و رها کنید و به فکری که قبل از این فکر خیال پردازانه به ذهنتان آمد و باعث شد که شما دست به کار این فکر شوید را بیابید و بعد از یافتن آن به فکری که قبل از آن به ذهنتان آمد و باعث شد که این فکر به ذهنتان بیاید فکر کنید و همینطور به فکرهای قبلی بپردازید با اینکار کم کم کنترل فکر خود را بدست خواهید آورد البته اینها تکنیکهایی هستند که باید زیر نظر روان درمانگر و در طی چندین جلسه انجام شوند
4- استفاده از تکنیک حواست را جمع کن : این شیوه ممکن است ظاهراً ساده به نظر بیاید، ولی در عین حال بسیار مؤثر است. هنگامی که حواستان پرت می شود و ذهنتان سرگردان است، مرتب به خودتان هشدار دهید که حواست را جمع کن. این روش کم کم سبب می شود که توجه شما به موضوع مورد نظرتان جلب شود.برای مثال، هنگامی که در کلاس هستید و ذهن شما را کنفرانس کلاسی، تکالیفی که دارید، تاریخ، ساعت صرف غذا و یا هر چیز دیگری پر کرده، به خودتان بگویید: حواست را جمع کن و به کنفرانس توجه کن. به هر حال تا حدی که ممکن است اجازه ندهید تمرکزتان به هم بریزد. و دوباره این هشدار را پیش خودتان تکرار کنید: حواست را جمع کن. هنگامی که افکار مزاحم خود را پیدا کردید، کم کم با تکنیک حواست را جمع کن به حال بر می گردید. اگر یک شخص معمولی باشید، ممکن است این عمل را صدها بار در هفته انجام دهید. ولی طی روزهای آینده مدت زمانی که افکار خاصی درذهن شما می ماند، طولانی تر می شود، یا به عبارت دیگر تمرکزتان در مورد موضوعی خاص بالا می رود. بنابر این باید صبور باشید تا شاهد پیشرفت های خود در این زمینه باشید.
5- یکی از بهترین راههای غلبه بر افکار مزاحم ،تنها نبودن و جابجایی مکانی است ، یعنی به محض شروع افکار، مکان خود را تغییر دهید . سعی نمایید خیلی تنها نباشید ،خصوصا در مواقع هجوم افکار خیالی ،زیرا تنهایی بهترین محرک برای ایجاد افکار خیالی می باشد . قبل از شروع این خیالات خودتان زمینه بروز آن را از بین ببرید .
6- فرصتی برای افکار و خیالات مزاحم : در طول روز ، زمان ویژه ای را به فکر کردن درباره مسائل وخیالاتی که به ذهن شما خطور می کنند و تمرکزتان را به هم می زنند اختصاص دهید. به طور مثال ساعت 30/ 4 تا 7- بعد از ظهر زمانی است که شما می توانید به این خیال پردازی بپردازید. هنگامی که این افکار مزاحم در طول روز به ذهن شما خطور کرد و باعث نگرانی شما شد، به یاد آورید که زمان ویژه ای را برای آنها در نظر گرفته اید و اجازه دهید که از ذهن شما خارج شوند. کسانی که از این روش استفاده کرده اند، توانسته اند 35 درصد از افکار مزاحم را در طول 4 هفته در خود کاهش دهند. این تغییر بزرگی است.
8- سعى کنید هیچگاه بیکار نباشید و با برنامه ریزى براى اوقات شبانه روزى خود همه اوقات خود را به نحوه صحیح و منطقى پر کنید زیرا یکى از دلایل اینکه این خیالپردازی به ذهن خطور مى‏ کنند بیکارى است.
9 - سعی کنید از چنین تکنیک هایی که مفید و مؤثر به نظر می رسند، استفاده کنید و حداقل به مدت یک هفته آنها را به طور صحیح به کار ببندید. اگر متوجه تغییرات کمی شدید، پیشنهاد می شود تمرینات خود را ادامه دهید، چون در تمرکز ذهن شما مؤثر خواهد بود ولی اگر علی‌رغم عمل به این راهکارها، نتیجه‌ای نگرفتید لازم است حضوراً به روان‌شناس مراجعه نمایید.
چشم براه مکاتبات بعدی شما هستیم.