با سلام و احترام
پرسشگر گرامی: ابتدا باید این بحث عنوان شود که ولایت مطلق تمامی بندگان با خداست اما خداوند متعال این ولایت را از طریق اسبابی به جریا می اندازد زیرا «خداوند إبا دارد از این که امور را به جز از طریق اسبابش به جریان بیندازد، لذا برای هر چیزی سببی قرار داد.»[کافی ج1، ص 183] اما اینکه خداوند متعال بر اساس چه ضرورتهایی ولایت به پیامبران سپرده از جهات مختلفی قابل ارزیابی است از جمله:
1- ولایت تشریعی: اساسی‌ترین ضرورت و نیازی که در بحث ولایت پیامبران مطرح است و این مقام ولایی از طرف خداوند به آنها واگذار شده است، ولایت ابلاغ احکام و دستورهای الهی به مردم است، هرچند ولایت تشریعی احکام در اصل از آن خداوند متعال است؛ ولی چون خداوند متعال هر کاری را از طرق اسبابش انجام می دهد لذا ولایت ابلاغ احکام از طریق، وحی به انبیا واگذار شده است چنانکه قران کریم می فرماید: «فَاعْلَمُوا أَنَّما عَلی‏ رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبینُ؛[مائده/ ۹۲] بدانید که پیامبر ما فقط عهده‏دار ابلاغ روشن است.» همچنانکه در جای دیگر تاکید می کند: «وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبینُ؛[نور/ ۵۴] و بر پیامبر چیزی جز ابلاغ آشکار نیست.»
2- ولایت مرجعیت دینی: به طبع ولایت ابلاغ احکام و دستورهای الهی به مردم ولایت مرجعیت دینی پیامبران نیز محرز می شود، که یکی دیگر از شوون ولایت انبیاء است، به این معنا که انبیاء همان گونه که وظیفه ابلاغ احکام الهی را دارند، وظیفه تبیین وحی و احکام الهی نیز به عهده آنان است. چنانکه قران کریم تاکید می فرماید:«وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ.[حجر/ ۴۴]و این قرآن را به سوی تو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سویشان نازل شده است بیان کنی و امید که بیندیشند.»
3- ولایت در اسوه بودن: از آنجا که یکی از نیاز های انکار ناپذیر جامعه انسانی برای رشد و تعالی بشریت، وجود الگوه های متعالی است و هیچ کس متعالی تر از انبیاء الهی نیست لذا یکی دیگر از شوون انبیای الهی الگو بودن برای بشریت است، قرآن کریم در باره حضرت ابراهیم می‌فرماید: «قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فی‏ إِبْراهیمَ [ممتنحنه/۴]‏قطعا برای شما در حالات‏ جضرت ابراهیم الگویی خوبی است،» چنانکه در مورد پیامبر گرامی اسلام سفارش می‌کند: «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثیراً [ احزاب/ ۲۱] قطعا برای شما در [رفتار] رسول خدا الگویی نیکوست، برای کسی که به خدا و روز واپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می‏کند.» در این آیه رسول خدا به عنوان الگویی معرفی شده که مردم باید رفتار و اخلاق شان را با رفتار و اخلاق او تطبیق دهند، و او را مقتدای خویش سازند، و این مقام اختصاص به پیامبر خاتم و حضرت ابراهیم ندارد بلکه هر نبی از انبیای الهی اسوه امت خویش است، چه این که این مقام بعد از پیامبر گرامی اسلام به اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ رسیده است.[ مطهری، مرتضی، شش مقاله،ص ۱۶۵]
3- ولایت در زعامت سیاسی و اجتماعی: از آنجا که اداره جامعه انسانی در شؤون سیاسی و اجتماعی قطعا نیازمند مبنا و فصل الختام می باشد یکی دیگر از شوون ولایت انبیاء الهی زعامت و رهبری سیاسی و اجتماعی آنان بر مردم است، لذا پیامبر اکرم در زمان حیات خودشان به عنوان ولی مسلمین بوده اند و این مقام را خداوند به ایشان عطا فرموده بود: «اطیعوا الله و اطیعو الرسول واولی الامر منکم [نساء/۵۹] یعنی اطاعت کنید خدا و پیامبر و کسانی را که اداره کار شما به دست آنها است.» از این آیه به دست می آید که پیامبر رسما والی و حاکم بود و بر مردم حکومت داشت و سیاست اجتماع مسلمین را راهبری می کرد؛ البته بعد از او این مقام به ائمه اهل بیت رسیده است. بنابراین یکی از مواردی که کیفیت ولایت انبیا و ائمه را نشان می دهد مسأله حکومت آنان بر جامعه است که بر اساس ولایت الهی شان این سمت را داشته اند.
هرچند ولایت به معنای تشریعی برای همه انبیا وجود داشته است؛ مثلاً ولایت به معنای زعامت و سرپرستی، ابلاغ احکام دین، الگو و سرمشق بودن عملی برای مردم و امثال آن برای همه انبیاء وجود داشته است؛ اما ولایت به معنای مشرِع و حامل کتاب، تنها برای انبیای اولوالعزم مطرح است، و سایر انبیا شریعت مستقل نداشته اند؛ بلکه مأمور ابلاغ و اجرای شریعت انبیای بزرگ بوده اند.[تفسیر المیزان، ج ۷، ص ۲۶۶]
موفق و پیروز باشید