با عرض سلام و تسلیت شهادت مولی الموحدین علی ع خدمت خواهر گرامی! نفوذ شيطان در افراد گناهكار و غير معصوم باوسوسه او در انبیاء الهی همچون حضرت آدم یا یوسف (ع ) و ...كه داراي مقام عصمت است و لغزش او فقط ترك اولي بود, نه سرپيچي از دستور مولوي و الزامي خداوند, تفاوت روشني دارد, و قرآن كريم در مقام بيان تفاوت اين دو وسوسه , از دو لفظ مختلف استفاده مي كند. مثلا قرآن در باب حضرت آدم ع در مقام بيان وسوسه شيطان در مردم ازحرف كه حاكي از نفوذ در قلوب و نفوس است , كمك مي گيرد و مي فرمايد: (1) در حالي كه وسوسه شيطان د حضرت آدم را با حرف ( فوسوس لهما الشيطان )(2) و يا با حرف (فسوس اليه الشيطان ) بيان مي كند. براي آگاهان از خصوصيات زبان عربي , تفاوت حرف با دو حرف الي > روشن است . اولي به معني رسوخ در قلوب و نفوس و دومي به معني ادامه پاسخ نزديك شدن به انسان است , و چيزي كه در پيامبران منتفي است . رسوخ و نفوذ در روح و روان آنان است , نه نزديك شدن به آنان , شيطان در روح و روان آنان لانه نمي گيرد, هر چند به آن ها نزديك مي شود. و به عبارت ديگر شيطان توانايي تسلط و تصرف در افراد مخلص را ندارد و وسوسه و ترغيب و تشويق , غير از سلطه واحاطه بر افكار و انديشه هاي انساني است .(3) (پـاورقي 1 ـ ناس (114 آيه 5 (پـاورقي 2 ـ اعراف (7 آيه 20 (پـاورقي 3 ـ جعفر سبحاني , منشور جاويد, ج 5 ص 77 -------- لطفا به پرسش و پاسخ زیر هم توجه فرمایید: مركز: پژوهشكده تحقيقات اسلامي پرسش: ما معتقديم انبياء همگي معصوم‏اند و بعضي از كارهاي آنان را تعبير به »ترك اولي« مي‏كنيم. سؤال اين است چرا پيامبران همين ترك اولي را بايد انجام دهند يا انجام دادند؟ پاسخ: براي اين كه جواب به خوبي ارائه گردد لازم است ابتدا عصمت و ترك اولي را توضيح دهيم. »عصمت« كه در انبيا و اوليا به اعتقاد ما وجود دارد، داراي دو جنبه است: جنبه اول: در امان بودن از گناه و سرپيچي از فرمان خدا. اين جنبه از عصمت اختياري است و ناشي از باور، ايمان و يقين انبياء و اولياء(ع) است. آنان چون داراي باور و ايمان واقعي و يقين به خدا، قيامت، قهر و رضاي خدا هستند، اين يقين آنان را به اطاعت و اجراي فرامين خدا سوق مي‏دهد و از ارتكاب نهي‏هاي خدا باز مي‏دارد. آنان وقتي با گناه مواجه مي‏شوند چنان به واقعيت و عاقبت گناه باور دارند، مانند فردي ايستاده بر لبه گودال آتش كه ارتكاب گناه را مساوي انداختن خود به درون آتش مي‏داند و همچنان كه فرد ايستاده بر لبه گودال آتش هيچ گاه خود را به درون آتش نمي‏اندازد زيرا لهيب و سوزانندگي آن را مي‏بيند و حس مي‏كند، پيامبران و امامان نيز به هيچ وجه مرتكب گناه و نهي‏هاي خدا نمي‏شوند و امرهاي خدا را ترك نمي‏كنند و اين معناي عصمت از گناه است. جنبه دوم، در امان بودن از خطا در تشخيص و شناخت جهان و واقعيات آن{P - اين راه براي ديگر بندگان نيز باز است و اگر فردي نطفه‏اش از لقمه حلال بسته شود، پدر و مادرش در دوران حمل و طفوليت نسبت به تربيت او عنايت كافي داشته باشند و به دستورهاي وارد در اين زمينه عمل كنند، آن فرد هم مانند پيامبران و امامان(ع) هم در دوران طفوليت مشمول عنايات خدا مي‏گردد و هم از اوان دوران بلوغ بر چنين يقيني خواهد بود و مرتكب گناه و حتي مكروه نخواهد شد. خداوند مي‏فرمايد: »هرگز چنين نيست، اگر علم‏اليقين داشتيد، به يقين دوزخ را مي‏بينيد. (تكاثر، 5 - 6) و در سوره يوسف بعد از يادآوري حفظ خدايي مي‏فرمايد: اين چنين سوء و فحشا را از او برگردانيم زيرا از بندگان مخلص ما بود. اين جنبه از عصمت، همان عصمت اختياري است و فضل انبياء و اولياء در اين است كه با مجاهده به درجه‏اي از اين عصمت رسيده‏اند كه حتي ملائكه مقرب به آن درجه نايل نشده‏اند. P} است. انسان‏ها با مطالعه، تفكر و تعقل به شناخت بسياري از حقايق و واقعيات جهان نايل مي‏شوند و در بسياري از حقايق جهان مادي و جهان غير مادي دستشان از شناخت و معرفت راجع به آن كوتاه است. خيلي از مواقع شناخت‏هاي اكتسابي انسان‏ها از جهان و حقايق، مطابق با واقع و حق مي‏باشد و موارد فراواني نيز خطا مي‏كنند و با توجه به غلط بودن مقدمات يا عوامل ديگر، شناخت آنان باطل و خطا از كار در مي‏آيد. پيامبران و امامان در اين جنبه نيز معصومند يعني در شناخت‏هايشان هم خطا و اشتباه نمي‏كنند زيرا علم و شناخت انبياء از طريق مطالعه، تأمل و صغرا و كبرا كردن به دست نمي‏آيد تا خطا و اشتباه در آن يافت شود. بلكه آنان به خواست و اراده خدا با عين واقعيت هستي مواجه مي‏شوند و علم آنان، علم لدنّي و الهي است و در علم خدايي نيز هيچ خطا و اشتباهي راه ندارد. اين جنبه از عصمت اكتسابي نبوده و فقط بخشش خداوند به بندگان برگزيده‏اش مي‏باشد. بنابراين پيامبران نه در عمل گناه مي‏كنند و نه در شناخت، خطا. مطلب دومي كه بايد مورد توجه قرار گيرد، دقت در مفهوم گناه و ترك اولي است. گناه عملي است كه خداوند بندگان را از آن نهي كرده است و اعلام داشته اگر بندگان مرتكب آن شوند، بر خلاف رضاي حق عمل كرده و مستوجب خشم و غضب شده‏اند. گاهي خداوند از عملي نهي مي‏كند و توضيح مي‏دهد كه اين نهي به خاطر گرفتار نشدن به رنج و زحمت و تبعات دنيايي آن عمل است نه اين كه مرتكب مستحق كيفر و عقاب اخروي مي‏گردد. مثلاً خداوند حضرت آدم(ع) را از خوردن ميوه درختي نهي مي‏كند و مي‏فرمايد كه اي آدم تو در اين بهشت از همه نعمت‏ها بهره‏مند هستي و هيچ رنج و تعبي براي تو وجود ندارد. در اين بهشت نه گرسنه مي‏شوي، نه عريان مي‏گردي، نه تشنه مي‏شوي و نه گرما تو را آزار مي‏دهد ولي اگر به حرف شيطان گوش دهي و از ميوه آن درخت بخوري، بايد از بهشت بيرون روي و به زحمت بيفتي. {P - مضمون آيات 35 - 36 بقره و 18 - 25 اعراف و 117 - 124 طه. P} در اين گونه موارد، اگر بنده مرتكب نهي شود عواقب ناگواري كه هشدار آنها داده شده بود، گريبان او را مي‏گيرند ولي غير از آن عواقب ناگوار، ديگر عقاب و كيفري در آخرت متوجه او نيست. اين امر و نهي‏ها را »ارشادي« مي‏گويند و مخالفت آنها »معصيت و گناه« اصطلاحي نيست ولي اطاعت از آن امر و نهي‏ها بهتر است از اين رو مخالفت با آنها را »ترك اولي« مي‏نامند. يعني آنچه سزاوارتر است ترك شود گرچه انجام دادن آن نيز گناه و عقاب‏آور نيست. پيامبران(ص) چون در درجه‏هاي بالاي بندگي هستند، خداوند از آنان انتظار ويژه دارد و با عنايت خاصي با آنان برخورد مي‏كند و اگر ترك اولايي از آنان سر بزند، خداوند در مقام توبيخ آنان را گناه‏كار مي‏خواند و تهديد مي‏كند تا آنان تنبيه شوند و به درجات بالاتر هدايت و سوق داده شوند. خود آن بزرگواران نيز هرگاه ترك اولايي از آنان سر بزند، خود را گناهكار مي‏شمرند و بزرگ‏ترين عذاب براي آنان افتادن از چشم عنايت خداست. لذا خاضعانه دست تضرع به پيشگاه خدا بلند كرده و توبه مي‏كنند. توبيخ‏هاي خداوند نسبت به پيامبران و استغفار و طلب توبه پيامبران از اين بابت است. البته يكي از وجوه استغفار انبيا و اوليا(ع) توجه آنان به عظمت حق تعالي و فقر خود است و لذا خشيت و خضوع سراپاي وجود آنان را مي‏گيرد و خود را در اداي وظيفه بندگي مقصر مي‏بينند و استغفار و انابه مي‏نمايند. مطلب ديگري كه قابل توجه است اين كه خداوند گاهي كه مي‏خواهد قبح شديد كاري را نشان دهد و مرتكب آن را به سختي انذار كند، پيامبران را مورد خطاب قرار مي‏دهد و تهديد خود را به آنان اعلام مي‏كند. با اين كه معلوم است كه پيامبران به هيچ وجه مرتكب آن خطا و گناه نمي‏گردند. مثلاً در مورد شرك خداوند به پيامبر مي‏فرمايد: »اگر شرك بورزي حتماً كردارت تباه و مسلماً از زيان كاران خواهي شد.« گاهي نيز افرادي در جامعه مرتكب خطايي شده‏اند و پيامبر در آن مورد{P - زمر(39)، آيه 65. P} هيچ دخالتي نداشته ولي خداوند پيامبر را نسبت به آن خلافي كه انجام گرفته، توبيخ مي‏كند. هم چنان كه حضرت{P - ر.ك: شأن نزول سوره عبس در الميزان، ترجمه، ج 20، ص 331 - 332. P} موسي(ع) وقتي با گوساله پرستي قوم مواجه شد، براي اين كه آنان را نسبت به عمق فاجعه آگاه سازد، يقه برادر را چسبيد و او را توبيخ كرد. با اين كه برادرش پيامبر و معصوم بود و خطا و تخلف نكرده و نمي‏كرد. بنابراين در اين گونه موارد نيز گرچه مخاطب توبيخ پيامبرانند ولي از باب »به در بگو تا ديوار بشنود« است. بنابراين پيامبران به هيچ وجه گناه نمي‏كنند، اما گاهي به مقتضاي انسان بودن در انتخاب بين خوب و خوب‏تر يا انتخاب بين كار مباح و كار بهتر، اوّلي را انتخاب مي‏كنند و البته زود پشيمان مي‏گردند و توبه مي‏كنند و خداوند نيز آنان را مي‏بخشد. عقاب خداوند نيز براي تربيت كردن و رشد دادن آنهاست تا در مراحل بعد در انتخاب بين خوب و خوب‏تر، دومي را انتخاب كنند. البته پيامبران اولوالعزم و پيامبر اسلام و امامان معصوم(ع) به مقامي رسيده‏اند كه حتي ترك اولي هم از آنان سر نمي‏زند. امیدوارم توانسته باشم پاسخ مکفی داده باشم. ان شاء الله خوشبخت و سعادتمند شوید. از کمک به همنوعان خود مخصوصا مردم مظلوم سومالی و دعا برای حق خواهان عالم مخصوصا مردم بحرین غفلت نورزید. موفق ، موید و پیروز و سربلند باشید!