پرسش :
داستان شق القمر و مستندات اين معجزه بزرگ پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ چيست؟
پاسخ :
معجزه شق القمر به اذن الهي به دست پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در مكه و قبل از هجرت، انجام گرفت و مسلمانان چه شيعه و چه اهل تسنّن در اين مطلب، شكّي ندارند. قرآن مجيد و روايات مستفيض(نزديك به متواتر) بر اين معجزه دلالت دارند.[1] داستان شق القمر از اين قرار است که «مشرکان نزد رسول خدا آمدند و گفتند: اگر راست مي‌گويي و تو پيامبر خدايي، ماه را براي ما دو پاره کن! فرمود: اگر اين کار را کنم ايمان مي‌آوريد؟ عرض کردند آري ـ و آن شب، شب چهاردهم ماه بود ـ پيامبر از پيشگاه پروردگار تقاضا کرد، آن چه را خواسته‌اند به او بدهد، ناگهان ماه به دو پاره شد و رسول الله آن ها را يک يک صدا مي‌زد و مي‌فرمود: ببينيد.»[2] بدين ترتيب در سال پنجم، قبل از هجرت، خداوند متعال چنين معجزه‌اي را به دست پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ جاري مي‌كند. كه ماه به دو نيم تبديل شده، مردم آن را مي‌بينند؛ سپس دوباره به حالت اول برمي‌گردد، هر چند مشركين، طبق عادتشان، اين معجزه را انکار کردند و اين عمل(معجزه) را سحر ناميدند. به دنبال اين معجزه، آيات ابتدايي سوره قمر نازل مي‌شود: اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ؛ وَ إِنْ يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَ يَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ[3] قيامت نزديك شد و ماه بشكافت. و اگر معجزهاى ببينند، روى بگردانند و گويند: سحرى دائمى است.
تفسير نمونه در ذيل آيات مذکور مي نويسد: «گرچه بعضي از كوته نظران، اصرار دارند كه اين معجزه را طوري توجيه كنند كه از صورت يك امر خارق العاده، خارج شود، چنانكه گفته‌اند: آية فوق از آينده خبر مي‌دهد و مربوط به «اشراط ساعت»؛ يعني حوادث قبل از قيامت است؛ ولي قرائن متعددي در آيه وجود دارد كه تأكيد بر وقوع يك اعجاز مي‌كند، از جمله ذكر اين موضوع به صورت«فعل ماضي» نشان مي‌دهد كه«شقّ القمر» واقع شده‌است، به علاوه اگر سخن از معجزه نباشد، هيچ تناسبي با نسبت سحر به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه در آيه بعد، آمده است، ندارد، و همچنين با جمله «و كذبّوا و اتبعوا اهوائهم» كه خبر از تكذيب آنها مي‌دهد، هماهنگ نيست. افزون بر اينها روايات فراواني در كتب اسلامي در زمينة وقوع اين اعجاز، نقل شده، كه در حد شهرت يا تواتر است، و لذا قابل انكار نمي‌باشد. در اينجا به گفتاري از«فخررازي و طبرسي» دو مفسر معروف اهل سنت و شيعه اشاره مي‌شود. فخررازي مي‌گويد: عموم مفسران معتقدند مراد از آيه اين است كه ماه شكافته شد و روايات صحيحي نيز بر اين معني، دلالت مي‌كند، و امكان عقلي آن نيز، جاي ترديد نيست، و از سوي ديگر پيامبر صادق ـ صلّي الله عليه و آله ـ از آن خبر داده، بنابراين بايد آن را پذيرفت؛ اما داستان محال بودن خرق (شکافتن) و التيام (پيوستن) در افلاك[4] (طبق عقيدة ابطال شدة بطلميوس) مطلبي بي اساس و غير علمي است، چرا كه با دلائل عقلي ثابت شده كه خرق و تخريب در آسمانها، كاملاً ممكن است، مرحوم طبرسي نيز در مجمع البيان مي‌گويد: مفسران اين آيه را مربوط به معجزة شق القمر در زمان پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌دانند،»[5]
به دنبال اين مطلب در تفسير نمونه، اين سؤال مطرح مي‌شود كه اصولاً آيا وقوع انشقاق و شكاف در اجرام آسماني، امكان دارد يا اينكه علم آن را به كلّي نفي مي‌كند؟ و در جواب مي‌گويد: چنين چيزي نه تنها محال نيست؛ بلكه بارها نمونه‌هاي آن مشاهده شده و كراراً در دستگاه منظومة شمسي و ساير كرات آسماني، انشقاق‌ها و انفجارهائي روي داده است كه پيدايش منظومة شمسي، آستروئيدها و شهاب‌ها، نتيجه همين برخورد‌ها و انشقاق‌ها است.
اما روايات در اين باره نزديک به تواتر است، با رعايت اختصار به بعضي از روايات اشاره مي‌کنيم:
در تفسير قمي آمده است كه منظور از «وانشّق القمر» اين است كه قريش از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نشانه‌اي درخواست كردند. پيامبر اكرم از خداوند درخواست كردند. پس ماه به دو نيم شد تا اينكه قريش اين صحنه را ديدند، سپس ماه به حالت اول بازگشت. پس قريش بلافاصله گفتند: اين قضيه، سحر است. در تفسير الدّر المنثور سيوطي آمده كه جبير بن مطعم راجع به «و انشق القمر» مي‌گويد: ماه دو شقّ شد و ما در زمان رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ در مكه بوديم، شقّي از ماه بر اين كوه و شقّ ديگر بر كوه ديگري قرار گرفت. پس مردم گفتند كه محمد ما را سحر كرد ...[6]
بنابر اين داستان شق القمر واقعیتی است که جای تردید ندارد، قرآن کریم و روایات مستفیض فریقین یعنی شیعه و اهل سنت بر آن دلالت دارد، و از این رو مفسران شیعی و سنی بر این امر متفق القول اند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 17 ص 347 به بعد.
2. تفسير احسن الحديث، سيد علي اكبر قرشي، تهران، واحد تحقيقات اسلامي، بنياد بعثت، ج اول، 1366 ش، 12 جلد.
3. انوار درخشان در تفسير قرآن، سيد محمد حسيني همداني، تهران، كتابفروشي لطفي، 1380 ق.
پی نوشتها:
[1] . طباطبائي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، انتشارات اسماعيليان، چاپ دوم، 1372ج 19، ص 55، (با تلخيص و تصرّف)؛ و ر.ک: مكارم شيرازي، تفسير نمونه، دارالکتب الاسلاميه، چاپ بيست و دوم، 1382، ج23، ص 18-19.
[2]. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب الاسلاميه، چاپ بيست و دوم، 1382، ج23، ص 9؛ به نقل از مجمع البيان و کتاب هاي تفسيري ديگري ذيل آيه 1 سوره قمر.
[3] . قمر/ 1 و 2، ترجمه بهرام پور.
[4]. به عقيده پيروان علم هيأت قديم، آسمان‌هاي نه گانه به شکل پوست پياز لايه در لايه قرار گرفته است که شکافتن و آنگاه به هم پيوسن آنها امر محال تلقي مي‌شده است.
[5] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الاسلاميه، 1382ش، ج 23، ص 13-16.
[6] . طباطبايي، تفسير الميزان، ج 19، ص 6 ـ 65.
منبع: اندیشه قم
معجزه شق القمر به اذن الهي به دست پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در مكه و قبل از هجرت، انجام گرفت و مسلمانان چه شيعه و چه اهل تسنّن در اين مطلب، شكّي ندارند. قرآن مجيد و روايات مستفيض(نزديك به متواتر) بر اين معجزه دلالت دارند.[1] داستان شق القمر از اين قرار است که «مشرکان نزد رسول خدا آمدند و گفتند: اگر راست مي‌گويي و تو پيامبر خدايي، ماه را براي ما دو پاره کن! فرمود: اگر اين کار را کنم ايمان مي‌آوريد؟ عرض کردند آري ـ و آن شب، شب چهاردهم ماه بود ـ پيامبر از پيشگاه پروردگار تقاضا کرد، آن چه را خواسته‌اند به او بدهد، ناگهان ماه به دو پاره شد و رسول الله آن ها را يک يک صدا مي‌زد و مي‌فرمود: ببينيد.»[2] بدين ترتيب در سال پنجم، قبل از هجرت، خداوند متعال چنين معجزه‌اي را به دست پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ جاري مي‌كند. كه ماه به دو نيم تبديل شده، مردم آن را مي‌بينند؛ سپس دوباره به حالت اول برمي‌گردد، هر چند مشركين، طبق عادتشان، اين معجزه را انکار کردند و اين عمل(معجزه) را سحر ناميدند. به دنبال اين معجزه، آيات ابتدايي سوره قمر نازل مي‌شود: اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ؛ وَ إِنْ يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَ يَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ[3] قيامت نزديك شد و ماه بشكافت. و اگر معجزهاى ببينند، روى بگردانند و گويند: سحرى دائمى است.
تفسير نمونه در ذيل آيات مذکور مي نويسد: «گرچه بعضي از كوته نظران، اصرار دارند كه اين معجزه را طوري توجيه كنند كه از صورت يك امر خارق العاده، خارج شود، چنانكه گفته‌اند: آية فوق از آينده خبر مي‌دهد و مربوط به «اشراط ساعت»؛ يعني حوادث قبل از قيامت است؛ ولي قرائن متعددي در آيه وجود دارد كه تأكيد بر وقوع يك اعجاز مي‌كند، از جمله ذكر اين موضوع به صورت«فعل ماضي» نشان مي‌دهد كه«شقّ القمر» واقع شده‌است، به علاوه اگر سخن از معجزه نباشد، هيچ تناسبي با نسبت سحر به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه در آيه بعد، آمده است، ندارد، و همچنين با جمله «و كذبّوا و اتبعوا اهوائهم» كه خبر از تكذيب آنها مي‌دهد، هماهنگ نيست. افزون بر اينها روايات فراواني در كتب اسلامي در زمينة وقوع اين اعجاز، نقل شده، كه در حد شهرت يا تواتر است، و لذا قابل انكار نمي‌باشد. در اينجا به گفتاري از«فخررازي و طبرسي» دو مفسر معروف اهل سنت و شيعه اشاره مي‌شود. فخررازي مي‌گويد: عموم مفسران معتقدند مراد از آيه اين است كه ماه شكافته شد و روايات صحيحي نيز بر اين معني، دلالت مي‌كند، و امكان عقلي آن نيز، جاي ترديد نيست، و از سوي ديگر پيامبر صادق ـ صلّي الله عليه و آله ـ از آن خبر داده، بنابراين بايد آن را پذيرفت؛ اما داستان محال بودن خرق (شکافتن) و التيام (پيوستن) در افلاك[4] (طبق عقيدة ابطال شدة بطلميوس) مطلبي بي اساس و غير علمي است، چرا كه با دلائل عقلي ثابت شده كه خرق و تخريب در آسمانها، كاملاً ممكن است، مرحوم طبرسي نيز در مجمع البيان مي‌گويد: مفسران اين آيه را مربوط به معجزة شق القمر در زمان پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌دانند،»[5]
به دنبال اين مطلب در تفسير نمونه، اين سؤال مطرح مي‌شود كه اصولاً آيا وقوع انشقاق و شكاف در اجرام آسماني، امكان دارد يا اينكه علم آن را به كلّي نفي مي‌كند؟ و در جواب مي‌گويد: چنين چيزي نه تنها محال نيست؛ بلكه بارها نمونه‌هاي آن مشاهده شده و كراراً در دستگاه منظومة شمسي و ساير كرات آسماني، انشقاق‌ها و انفجارهائي روي داده است كه پيدايش منظومة شمسي، آستروئيدها و شهاب‌ها، نتيجه همين برخورد‌ها و انشقاق‌ها است.
اما روايات در اين باره نزديک به تواتر است، با رعايت اختصار به بعضي از روايات اشاره مي‌کنيم:
در تفسير قمي آمده است كه منظور از «وانشّق القمر» اين است كه قريش از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نشانه‌اي درخواست كردند. پيامبر اكرم از خداوند درخواست كردند. پس ماه به دو نيم شد تا اينكه قريش اين صحنه را ديدند، سپس ماه به حالت اول بازگشت. پس قريش بلافاصله گفتند: اين قضيه، سحر است. در تفسير الدّر المنثور سيوطي آمده كه جبير بن مطعم راجع به «و انشق القمر» مي‌گويد: ماه دو شقّ شد و ما در زمان رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ در مكه بوديم، شقّي از ماه بر اين كوه و شقّ ديگر بر كوه ديگري قرار گرفت. پس مردم گفتند كه محمد ما را سحر كرد ...[6]
بنابر اين داستان شق القمر واقعیتی است که جای تردید ندارد، قرآن کریم و روایات مستفیض فریقین یعنی شیعه و اهل سنت بر آن دلالت دارد، و از این رو مفسران شیعی و سنی بر این امر متفق القول اند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 17 ص 347 به بعد.
2. تفسير احسن الحديث، سيد علي اكبر قرشي، تهران، واحد تحقيقات اسلامي، بنياد بعثت، ج اول، 1366 ش، 12 جلد.
3. انوار درخشان در تفسير قرآن، سيد محمد حسيني همداني، تهران، كتابفروشي لطفي، 1380 ق.
پی نوشتها:
[1] . طباطبائي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، انتشارات اسماعيليان، چاپ دوم، 1372ج 19، ص 55، (با تلخيص و تصرّف)؛ و ر.ک: مكارم شيرازي، تفسير نمونه، دارالکتب الاسلاميه، چاپ بيست و دوم، 1382، ج23، ص 18-19.
[2]. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب الاسلاميه، چاپ بيست و دوم، 1382، ج23، ص 9؛ به نقل از مجمع البيان و کتاب هاي تفسيري ديگري ذيل آيه 1 سوره قمر.
[3] . قمر/ 1 و 2، ترجمه بهرام پور.
[4]. به عقيده پيروان علم هيأت قديم، آسمان‌هاي نه گانه به شکل پوست پياز لايه در لايه قرار گرفته است که شکافتن و آنگاه به هم پيوسن آنها امر محال تلقي مي‌شده است.
[5] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الاسلاميه، 1382ش، ج 23، ص 13-16.
[6] . طباطبايي، تفسير الميزان، ج 19، ص 6 ـ 65.
منبع: اندیشه قم
