پرسش :
احادیث و دعا های مفاتیح که نقل می شود معلوم نیست که درست باشد؟
پاسخ :
شرح پرسش:
با توجه به این که یک نسخه از قرآن کریم که دست خط حضرت علی (ع) وجود دارد می توان به صحت قرآن ایمان داشت، اما احادیث و دعا های مفاتیح که نقل می شود معلوم نیست که درست باشد؟
پاسخ اجمالی:
یقین ما به وجود قرآن کریم منحصرا از طریق دست نوشته های منسوب به حضرت علی (ع) نیست، تا اگر چنین انتسابی ثابت نشود و یا مشکوک باشد، در وجود قرآن شک کنیم. اگر چه در صورت اثبات چنین چیزی، تأییدی دیگر، بر وجود قرآن خواهد بود. این کتاب آسمانی در طول قرون و بعد از نزولش، در سینه های حافظان و بر زبان قاریان کلام وحی جاری بود. از روی قرآنی که کاتبان وحی در زمان پیامبر (ص) نوشته بودند، قرآن های فراوانی نوشته شد و در تمام سرزمین های اسلامی آن روز گار پخش شد. دعاها نیز چون کلام معصوم هستند مانند دیگر روایات مورد توجه بوده اند. دعاهای صحیفه سجادیه و برخی دیگر از دعاها، از این قبیل و با اتقان بالای در انتساب آنان به ائمه (ع) به دست ما رسیده است. بله! گاهی برای اثبات صدور دعاها از معصوم (ع)، به مضامین بلند و عالیه دعاها اکتفا می شود.
پاسخ تفصیلی:
برای پی بردن به وجود کتاب های دینی و علمی، لازم نیست تا اصل نسخه دست نویس مؤلف یا کسانی (شاگردانی) که در همان دوره زندگی می کرده اند وجود داشته باشد، بلکه با استفاده از قرائن فراوان می توان به انتساب کتاب به مولف آن یقین پیدا کرد. نسخه های اصلی بسیاری از کتاب های علمی مربوط به یونان قدیم یا مصر باستان یا ایران قدیم، امروزه موجود نیست، ولی آثار علمی و قابل اعتماد فراوانی از آن دوران به دست ما رسیده است. در میان کتاب های جهان، کتاب های مقدس و الاهی به دلیل اهمیتی که برای مردم داشته اند بهتر و بیشتر نگه داری و صیانت شده است. اما باید توجه داشت که اطمینان به وجود یک کتاب تاریخی و کهن، تنها از راه وجود نسخه های اصل و قدیمی آن نیست. همچنین یقین ما به وجود قرآن کریم به علت وجود برخی از دست نوشته های منسوب به حضرت علی (ع) نیست، تا اگر چنین انتسابی ثابت نشود و یا مشکوک باشد، در وجود قرآن شک کنیم. اگر چه در صورت اثبات چنین چیزی، تأییدی دیگر، بر وجود قرآن خواهد بود. این کتاب آسمانی در طول قرون و بعد از نزولش، در سینه های حافظان و بر زبان قاریان کلام وحی جاری بود. از روی قرآنی که کاتبان وحی در زمان پیامبر نوشته بودند، قرآن های فراوانی نوشته شد و در تمام سرزمین های اسلامی آن روز گار پخش شد. [1] مردم با تمام وجود قرآن را حفظ کردند. آیه آیه قرآن را بدون کم و کاست نگه داری کرده و صیانت کردند. مسلمانان حتی در مقابل یک حرف از حروف قرآن از خود حساسیت نشان می دادند. در تاریخ آمده است که ابوذر غفارى صحابى بزرگ پیامبر که راست گویى او را پیامبر خدا تضمین کرده بود، در مجلس عثمان و یاران او آیه "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ کَثیراً مِنَ الْأَحْبارِ وَ الرُّهْبانِ لَیَأْکُلُونَ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ وَ الَّذینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فی سَبیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلیم" [2] را خواند و بر ثروت اندوزى خلیفه و اطرافیان او به شدت اعتراض کرد. کعب الاحبار یهودى تازه مسلمان شده در آن مجلس حضور داشت و به ابوذر پاسخ داد که این آیه مربوط به احبار و رهبان است و مسلمانان را شامل نمىشود. او "واو" را از "و الذین" [3] حذف مىکرد گویا که این جمله صفتى براى احبار و رهبان است؛ یعنی این تنها کافران و رهبان هستند که با جمع آوری طلا و نقره و عدم انفاق آن در راه خدا، عذاب الاهی آنان را فرا می گیرد. ابوذر خشمناک شد و به خاطر این تصرف در آیه به او حمله کرد و اعلام داشت که آیه "و الذین" است نه "الذین". [4]
امروز این کتاب آن قدر اتقان و قطعیت دارد که تمامی دانشمندان اسلامی بر عدم تحریف آن اتفاق نظر دارند. [5]
قرآن منسوب به حضرت علی(ع)
قرآنی که امروز از دست نوشته های حضرت علی(ع) است، منسوب به آن حضرت است و نمی توان به طور قطع آن را به ایشان نسبت داد. فعلاً قرآن های متعددی وجود دارد که منسوب به حضرت علی (ع) هستند و در مراکز فرهنگی مختلف نگه داری می شوند، این قرآن ها اغلب آیاتی از یک سوره، یک و یا چند سوره کامل را شامل می شوند، از جمله آنها، قرآنی است که در موزه قرآن آستان قدس رضوی نگه داری می شود. متن این قرآن به خط کوفی اولیه و از آغاز سوره هود تا پایان سوره کهف است. صفحه اول وقفنامه قرآن به خط و امضای شیخ بهایی است و در اطراف آن 7 مورد یادداشت وجود دارد. علاوه بر قرآن منسوب به حضرت علی (ع)، قرآن هایی نیز منسوب به امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، امام سجاد (ع) و امام رضا (ع) نیز در موزه قرآن آستان قدس رضوی نگه داری می شود. [6]
دعا ها و احادیث
آنچه که مسلم است این است که قرآن در صدر اسلام از نظر جمع آوری و صیانت بیشتر از احادیث پیامبر (ص) مورد توجه مسلمانان بود. در طول تاریخ انسان های زیادی دست به تحریف احادیث زدند، [7] ولی چنین چیزی برای آیات قرآن ثبت نشده است، ولی این به این معنا نیست که احادیثی که امروز به دست ما رسیده است، غیر واقعی باشد. مسلمانان و بالاخص اصحاب امامان معصوم (ع) زحمت های فراوانی برای جدا کردن روایات صحیح از ناصحیح کشیده اند.
بیشتر روایات شیعه از زمان امام محمد باقر (ع) و امام جعفرصادق (ع) به دست ما رسیده است اگر چه قبل از آن کتاب هایی در زمینه حدیث نگاشته شده است ولی عمده آن در این زمان بوده است. شیخ مفید در ضمن حالات امام صادق (ع) در کتاب ارشاد و ابن شهر آشوب در مناقب و طبرسی در اعلام الوری نوشته اند: کسانی که از ثقات با اختلاف مذاهبشان از امام صادق (ع) روایت کرده اند چهارهزار نفر بوده اند. [8] از این جمع عده ای موفق به تدوین کتب و گرد آوری شدند که بعدها کتاب های آنان به "اصول اربع مائة" معروف گردید، این اصول چهارصدگانه جزو اولین مؤلفات شیعه است. اگر چه از این اصول جز تعداد اندکی باقی نمانده است، ولی اکثر روایات منقول در این اصول درضمن کتب اربعه (کافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب، استبصار) آمده است. [9]
در تعریف "اصل" گفته شده آنچه را که راوی بدون واسطه از زبان امام شنیده و ضبط نموده است، ولی چنانچه به واسطه کتاب دیگر که از امام اخذ شده مجموعه ای گرد آورد به این مجموعه «فرع» و به مرجع اول «اصل» گویند. [10] از این رو، احتمال زیادی یا نقصان یا فراموشی در این نصوص بسیار کم است. [11]
در طول تاریخ حدیث، چندین بار احادیث توسط امامان معصوم (ع) و اصحاب صاحب بصیرت آنان پالایش و پیرایش شده است و تراث تقریباً پاک و صحیحی که امروز به دست ما رسیده، به برکت آن تلاش ها است. [12]
دعاها نیز چون کلام معصوم هستند مانند دیگر روایات مورد توجه بوده اند. دعاهای صحیفه سجادیه و برخی دیگر از دعاها، از این قبیل و با اتقان بالای در انتساب آنان به ائمه (ع) به دست ما رسیده است. بله! گاهی برای اثبات صدور دعاها از معصوم (ع)، به مضامین بلند و عالیه دعاها اکتفا می شود و کمتر به اسناد و چگونگی رسیدن آن دعا به ما پرداخته می شود، ولی باز هم این به معنای بی اعتبار بودن این گونه دعاها نیست. اما انکار هم نمی کنیم که بخشی از ادعیه ای که در برخی از کتاب ها آمده است از هر دو عنصر مطلوبیت دعاها (یعنی سند صحیح یا مضامین غیر قابل انکار) خالی است.
پی نوشتها:
[1] نک: سؤال islamquest.net/fa/archive/question/486، تحریف ناپذیری قرآن.
[2] توبه، 34.
[3] در "وَ الَّذینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ".
[4] جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، ج 4، ص 475، بی تا، بی جا.
[5] سؤال islamquest.net/fa/archive/question/4447 ، وجود تحریف در قرآن؛ سوال islamquest.net/fa/archive/question/3938 ، عدم تحرف قرآن.
[6] نک: پنج قرآن منسوب به ائمه (ع) در موزه آستان قدس رضوی.
[7] به طور مثال ، امام صادق (ع) می فرمایند: " فَإِنَّ الْمُغِیرَةَ بْنَ سَعِیدٍ لَعَنَهُ اللَّهُ دَسَّ فِی کُتُبِ أَصْحَابِ أَبِی أَحَادِیثَ لَمْ یُحَدِّثْ بِهَا أَبِی" مغیره که خدا او را لعنت کند، احادیث جعلی را به پدرم نسبت داد. مجلسی، بحارالأنوار ج 2، ص 249، باب 29- علل اختلاف الأخبار و کیفیة.
[8] مدیر شانه چی، کاظم، تاریخ حدیث، ص 91، انتشارات طه.
[9] همان. کتاب های اربعه به همان شکل که توسط مولفانش نگارش شده، امروز به دست ما رسیده است.
[10] حریری، محمد یوسف، فرهنگ اصطلاحات حدیث، ص 11.
[11] با استفاده از سؤال islamquest.net/fa/archive/question/2185.
[12] نک: سؤال islamquest.net/fa/archive/question/2185.
منبع: www.islamquest.net
شرح پرسش:
با توجه به این که یک نسخه از قرآن کریم که دست خط حضرت علی (ع) وجود دارد می توان به صحت قرآن ایمان داشت، اما احادیث و دعا های مفاتیح که نقل می شود معلوم نیست که درست باشد؟
پاسخ اجمالی:
یقین ما به وجود قرآن کریم منحصرا از طریق دست نوشته های منسوب به حضرت علی (ع) نیست، تا اگر چنین انتسابی ثابت نشود و یا مشکوک باشد، در وجود قرآن شک کنیم. اگر چه در صورت اثبات چنین چیزی، تأییدی دیگر، بر وجود قرآن خواهد بود. این کتاب آسمانی در طول قرون و بعد از نزولش، در سینه های حافظان و بر زبان قاریان کلام وحی جاری بود. از روی قرآنی که کاتبان وحی در زمان پیامبر (ص) نوشته بودند، قرآن های فراوانی نوشته شد و در تمام سرزمین های اسلامی آن روز گار پخش شد. دعاها نیز چون کلام معصوم هستند مانند دیگر روایات مورد توجه بوده اند. دعاهای صحیفه سجادیه و برخی دیگر از دعاها، از این قبیل و با اتقان بالای در انتساب آنان به ائمه (ع) به دست ما رسیده است. بله! گاهی برای اثبات صدور دعاها از معصوم (ع)، به مضامین بلند و عالیه دعاها اکتفا می شود.
پاسخ تفصیلی:
برای پی بردن به وجود کتاب های دینی و علمی، لازم نیست تا اصل نسخه دست نویس مؤلف یا کسانی (شاگردانی) که در همان دوره زندگی می کرده اند وجود داشته باشد، بلکه با استفاده از قرائن فراوان می توان به انتساب کتاب به مولف آن یقین پیدا کرد. نسخه های اصلی بسیاری از کتاب های علمی مربوط به یونان قدیم یا مصر باستان یا ایران قدیم، امروزه موجود نیست، ولی آثار علمی و قابل اعتماد فراوانی از آن دوران به دست ما رسیده است. در میان کتاب های جهان، کتاب های مقدس و الاهی به دلیل اهمیتی که برای مردم داشته اند بهتر و بیشتر نگه داری و صیانت شده است. اما باید توجه داشت که اطمینان به وجود یک کتاب تاریخی و کهن، تنها از راه وجود نسخه های اصل و قدیمی آن نیست. همچنین یقین ما به وجود قرآن کریم به علت وجود برخی از دست نوشته های منسوب به حضرت علی (ع) نیست، تا اگر چنین انتسابی ثابت نشود و یا مشکوک باشد، در وجود قرآن شک کنیم. اگر چه در صورت اثبات چنین چیزی، تأییدی دیگر، بر وجود قرآن خواهد بود. این کتاب آسمانی در طول قرون و بعد از نزولش، در سینه های حافظان و بر زبان قاریان کلام وحی جاری بود. از روی قرآنی که کاتبان وحی در زمان پیامبر نوشته بودند، قرآن های فراوانی نوشته شد و در تمام سرزمین های اسلامی آن روز گار پخش شد. [1] مردم با تمام وجود قرآن را حفظ کردند. آیه آیه قرآن را بدون کم و کاست نگه داری کرده و صیانت کردند. مسلمانان حتی در مقابل یک حرف از حروف قرآن از خود حساسیت نشان می دادند. در تاریخ آمده است که ابوذر غفارى صحابى بزرگ پیامبر که راست گویى او را پیامبر خدا تضمین کرده بود، در مجلس عثمان و یاران او آیه "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ کَثیراً مِنَ الْأَحْبارِ وَ الرُّهْبانِ لَیَأْکُلُونَ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ وَ الَّذینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فی سَبیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلیم" [2] را خواند و بر ثروت اندوزى خلیفه و اطرافیان او به شدت اعتراض کرد. کعب الاحبار یهودى تازه مسلمان شده در آن مجلس حضور داشت و به ابوذر پاسخ داد که این آیه مربوط به احبار و رهبان است و مسلمانان را شامل نمىشود. او "واو" را از "و الذین" [3] حذف مىکرد گویا که این جمله صفتى براى احبار و رهبان است؛ یعنی این تنها کافران و رهبان هستند که با جمع آوری طلا و نقره و عدم انفاق آن در راه خدا، عذاب الاهی آنان را فرا می گیرد. ابوذر خشمناک شد و به خاطر این تصرف در آیه به او حمله کرد و اعلام داشت که آیه "و الذین" است نه "الذین". [4]
امروز این کتاب آن قدر اتقان و قطعیت دارد که تمامی دانشمندان اسلامی بر عدم تحریف آن اتفاق نظر دارند. [5]
قرآن منسوب به حضرت علی(ع)
قرآنی که امروز از دست نوشته های حضرت علی(ع) است، منسوب به آن حضرت است و نمی توان به طور قطع آن را به ایشان نسبت داد. فعلاً قرآن های متعددی وجود دارد که منسوب به حضرت علی (ع) هستند و در مراکز فرهنگی مختلف نگه داری می شوند، این قرآن ها اغلب آیاتی از یک سوره، یک و یا چند سوره کامل را شامل می شوند، از جمله آنها، قرآنی است که در موزه قرآن آستان قدس رضوی نگه داری می شود. متن این قرآن به خط کوفی اولیه و از آغاز سوره هود تا پایان سوره کهف است. صفحه اول وقفنامه قرآن به خط و امضای شیخ بهایی است و در اطراف آن 7 مورد یادداشت وجود دارد. علاوه بر قرآن منسوب به حضرت علی (ع)، قرآن هایی نیز منسوب به امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، امام سجاد (ع) و امام رضا (ع) نیز در موزه قرآن آستان قدس رضوی نگه داری می شود. [6]
دعا ها و احادیث
آنچه که مسلم است این است که قرآن در صدر اسلام از نظر جمع آوری و صیانت بیشتر از احادیث پیامبر (ص) مورد توجه مسلمانان بود. در طول تاریخ انسان های زیادی دست به تحریف احادیث زدند، [7] ولی چنین چیزی برای آیات قرآن ثبت نشده است، ولی این به این معنا نیست که احادیثی که امروز به دست ما رسیده است، غیر واقعی باشد. مسلمانان و بالاخص اصحاب امامان معصوم (ع) زحمت های فراوانی برای جدا کردن روایات صحیح از ناصحیح کشیده اند.
بیشتر روایات شیعه از زمان امام محمد باقر (ع) و امام جعفرصادق (ع) به دست ما رسیده است اگر چه قبل از آن کتاب هایی در زمینه حدیث نگاشته شده است ولی عمده آن در این زمان بوده است. شیخ مفید در ضمن حالات امام صادق (ع) در کتاب ارشاد و ابن شهر آشوب در مناقب و طبرسی در اعلام الوری نوشته اند: کسانی که از ثقات با اختلاف مذاهبشان از امام صادق (ع) روایت کرده اند چهارهزار نفر بوده اند. [8] از این جمع عده ای موفق به تدوین کتب و گرد آوری شدند که بعدها کتاب های آنان به "اصول اربع مائة" معروف گردید، این اصول چهارصدگانه جزو اولین مؤلفات شیعه است. اگر چه از این اصول جز تعداد اندکی باقی نمانده است، ولی اکثر روایات منقول در این اصول درضمن کتب اربعه (کافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب، استبصار) آمده است. [9]
در تعریف "اصل" گفته شده آنچه را که راوی بدون واسطه از زبان امام شنیده و ضبط نموده است، ولی چنانچه به واسطه کتاب دیگر که از امام اخذ شده مجموعه ای گرد آورد به این مجموعه «فرع» و به مرجع اول «اصل» گویند. [10] از این رو، احتمال زیادی یا نقصان یا فراموشی در این نصوص بسیار کم است. [11]
در طول تاریخ حدیث، چندین بار احادیث توسط امامان معصوم (ع) و اصحاب صاحب بصیرت آنان پالایش و پیرایش شده است و تراث تقریباً پاک و صحیحی که امروز به دست ما رسیده، به برکت آن تلاش ها است. [12]
دعاها نیز چون کلام معصوم هستند مانند دیگر روایات مورد توجه بوده اند. دعاهای صحیفه سجادیه و برخی دیگر از دعاها، از این قبیل و با اتقان بالای در انتساب آنان به ائمه (ع) به دست ما رسیده است. بله! گاهی برای اثبات صدور دعاها از معصوم (ع)، به مضامین بلند و عالیه دعاها اکتفا می شود و کمتر به اسناد و چگونگی رسیدن آن دعا به ما پرداخته می شود، ولی باز هم این به معنای بی اعتبار بودن این گونه دعاها نیست. اما انکار هم نمی کنیم که بخشی از ادعیه ای که در برخی از کتاب ها آمده است از هر دو عنصر مطلوبیت دعاها (یعنی سند صحیح یا مضامین غیر قابل انکار) خالی است.
پی نوشتها:
[1] نک: سؤال islamquest.net/fa/archive/question/486، تحریف ناپذیری قرآن.
[2] توبه، 34.
[3] در "وَ الَّذینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ".
[4] جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، ج 4، ص 475، بی تا، بی جا.
[5] سؤال islamquest.net/fa/archive/question/4447 ، وجود تحریف در قرآن؛ سوال islamquest.net/fa/archive/question/3938 ، عدم تحرف قرآن.
[6] نک: پنج قرآن منسوب به ائمه (ع) در موزه آستان قدس رضوی.
[7] به طور مثال ، امام صادق (ع) می فرمایند: " فَإِنَّ الْمُغِیرَةَ بْنَ سَعِیدٍ لَعَنَهُ اللَّهُ دَسَّ فِی کُتُبِ أَصْحَابِ أَبِی أَحَادِیثَ لَمْ یُحَدِّثْ بِهَا أَبِی" مغیره که خدا او را لعنت کند، احادیث جعلی را به پدرم نسبت داد. مجلسی، بحارالأنوار ج 2، ص 249، باب 29- علل اختلاف الأخبار و کیفیة.
[8] مدیر شانه چی، کاظم، تاریخ حدیث، ص 91، انتشارات طه.
[9] همان. کتاب های اربعه به همان شکل که توسط مولفانش نگارش شده، امروز به دست ما رسیده است.
[10] حریری، محمد یوسف، فرهنگ اصطلاحات حدیث، ص 11.
[11] با استفاده از سؤال islamquest.net/fa/archive/question/2185.
[12] نک: سؤال islamquest.net/fa/archive/question/2185.
منبع: www.islamquest.net
