پرسش :
با مقدر بودن روزی چرا برای وسعت آن دعا می کنیم؟
پاسخ :
شرح پرسش:
مدتی است که افکاری ایمان سوز به ذهنم خطور کرده است. گفتم شاید از طریق مشاوره و طرح سؤال با شما، جواب آن را بیابم . این سطور که می نویسم، تراوشات ذهنی من است و وسوسه ها و افکاری که در این مدت به سراغم آمده است:
من بارها شنیده ام و خوانده ام و دیده ام که سخن از رزاقیت خداوند به میان آمده است. اصولا این رزاقیت به چه معناست؟ آیا به معنای آن است که خداوند حکیم برای همه بندگان به اندازه گذران زندگی رزق و روزی مقدر کرده و یا آنکه درهای خزائن رحمت الهی و برکات مادی و معنوی آن باز است، تا بندگان از خوان بیکران نعماتش بهره مند شوند؟ اگر اینچنین است چرا می بینیم بسیاری از افراد و خصوصا متشرعان و مؤمنانی که خود این حرف را قبول دارند، در تمام زندگی خود گرفتار فقر و نداری اند؟ اگر خداوند مقرر کرده است، پس چه دلیلی دارد که ما طلب روزی مناسب و نافع و حلال از خداوند کنیم؟ این همه در تعقیبات نماز می خوانیم؛ مثلا یک کارمند و یا کارگر حقوقش معلوم است، حالا مثلا دعا کند خدایا بیشتر بده، آیا مثلا دویست هزار تومان بیشتر گیرش می آید؟ منظورم چیزهای مقطعی نیست . وضع زندگیش همواره بر همان مدار ثابت می چرخد تا بازنشستگی و همیشه کمیت زندگی خود و خانواده اش لنگ است. اما یک نفر دیگر که بی دین و ایمان است، نه این چنین طلبی می کند، اما روز به روز بر ثروت و مکنت اش افزوده می شود و طعم رفاه را می چشد و شاید هم به بسیاری از مردمان خیرش برسد. نمونه اش بسیاری از ثروتمندان خیری که در اقصی نقاط عالم یافت می شوند که بسیاری از آنان اعتقاد مذهبی ندارند. این نکته را هم می دانم که رزق شامل علم و دانش و همسر خوب و ... هم می شود، اما نمی توانیم ثروت حلال و پر برکت را از آن استثنا کرد.
در مثالهای فوق شاید این پاسخ ارائه شود که بله! این به دلیل مناسبات ناعادلانه و ظالمانه حاکم بر جامعه و عدم توزیع مناسب ثروت است. گو اینکه بسیاری از کشورهای پیشرفته توانسته اند با برنامه ریزی صحیح، سطح رفاه مطلوبی را برای شهروندان خود فراهم کنند. قطعا هیچ کس نمی تواند منکر این مطلب شود و مثلا کشورهای نمونه ای مانند کانادا، سوئد و سویس و ... در این زمره اند. و در بسیاری کشورها وضعشان هرچه است از ما بهتر است. خوب مگر آنها از خدا طلب روزی واسع و نافع کرده اند؟ نه! یک برنامه ریزی منطقی و عقلانی.
چکیده سؤالاتم را با توجه به مطالب ذیل به این شرح عرض می کنم و خواهش اکید دارم که جواب آن را با توجه به مطالب بالا ارائه دهید.
جسارتا دنبال جواب کلیشه ای و گتره ای نیستم چون داخل خیلی کتابها دیده ام ولی به دردم نخورد.
رزاقیت خداوند به چه معناست؟
دیگر اینکه با این تفاصیل، عدالت خداوند چطور بیان می شود؟
شبهه ذهن آزار دیگر اینکه عقیده یهودیان که می گویند العیاذ بالله ید الله مغلوله- دست خدا بسته است- به ذهن متبادر می شود. پاسخ آن چیست؟ اللهم انی أسألک العافیة فی الدین و الدنیا و الآخره.
پاسخ:
پاسخ اجمالی:
هر چند ما رزق و روزی را منحصر در داشتن ثروت و سایر نعمت های دنیوی نمی دانیم، اما خداوند کریم مقدر نموده است که اولا: سطح برخورداری افراد از رزق و روزی دنیوی متفاوت باشد تا وسیله ای برای امتحان بشر به وجود آید، و ثانیا: انسانها با برنامه ریزی، جهت زندگی مناسب تلاش نمایند و طبیعتا هر انسان و جامعه ای؛ چه مؤمن و چه کافر؛ برنامه بهتری داشته باشد، زودتر و مطمئنتر به هدف خود دست خواهد یافت. اما این بدان معنی نیست که برنامه ریزی، به تنهایی می تواند ضمانت کاملی برای رسیدن به هدف باشد، بلکه عوامل دیگری همانند دعا و درخواست برکت از خداوند نیز تأثیرگذار بوده و سرانجام، این خداوند است که با مشیت او، برخی برنامه ها به هدف خواهد رسید و احیانا برای آنکه بشر، خود را قدرت مطلق فرض ننماید، روزی بیشتری در اختیار افراد کم دانش و بی برنامه نیز قرار خواهد داد و در مقابل، بسیاری از برنامه ریزی های دقیق، نقش بر آب خواهد شد! در ضمن، هر چند برنامه ریزی اقتصادی برای انسان های با ایمان لازم است، اما آنان نباید در راه رسیدن به ثروت، تمام انرژی خود را مصرف نموده و به هر شیوهای عمل نمایند، زیرا هرچند ثروت برخی انسان ها و جوامع، از دیگران بیشتر است اما اگر حس زیاده طلبی در هر انسانی کنترل نشود، هیچگاه او به وضع موجود راضی نبوده و با فراموش نمودن آخرت و نیز حقوق دیگران، دائم به فکر افزایش هرچه بیشتر امکانات مادی خود می باشد. عدالت خداوند را نیز نمی توان با رزق و روزی دنیوی، ارزیابی نمود، بلکه اگر مؤمنان فقیر در این دنیا، در روز معاد هم از درجه و مقامی پایینتر از ثروتمندان بیدین برخوردار باشند، آنگاه می توان در عدالت خدا شک نمود، اما در غیر این صورت، فقر برخی مؤمنان؛ با توجه به پاداش گرانبهایی که در برابر صبر دریافت خواهند نمود؛ با عدالت پروردگار هیچ ناسازگاری نخواهد داشت.
پاسخ تفصیلی:
چنین افکاری نه تنها ایمان سوز نبوده، بلکه بررسی و دریافت پاسخ آنها با رعایت انصاف و توکل بر خداوند، یقینا موجب تقویت ایمانتان خواهد شد و می دانیم اشخاصی که از روی دانش و آگاهی، به آموزه های دینی اعتقاد داشته باشند، از مقام والاتری نسبت به دیگر افراد برخوردارند.
در آغاز، ترجمه آیاتی از قرآن کریم را مرور می نماییم و شما را به دقت در مضامین آن فرا می خوانیم:
آنانی که تنها خواهان این دنیا می باشند، اگر اراده نماییم آنان را به برخی خواسته هایشان خواهیم رسانید اما بعد از آن، این جهنم است که در انتظارشان بوده و با خواری و ذلت وارد آن خواهند شد. و آنانی که آخرت را بطلبند و نهایت تلاش خود را برای آن انجام دهند، تلاش آنان بی پاداش نخواهد ماند. هر دو گروه، از روزی پروردگار بهرهمند خواهند شد و روزی پروردگارت انحصاری نیست . ای پیامبر! ببین که چگونه برخی افراد را بر برخی دیگر در روزی دنیوی برتری دادیم و یقینا درجات اخروی بزرگتر و ارزشمندتر خواهد بود [1] .
تنها با دقت در این آیات، می توانید تمام پاسختان را دریافت نمایید، اما با استفاده از دیگر آیات و روایات، پرسش شما را در چند محور، مورد بررسی قرار می دهیم:
1 – روزی و رزق خدا به چه معناست؟
2 – آیا رزق دنیوی منحصر به ثروت مادی است؟
3 – آیا رزق دنیوی و اخروی با هم در تضاد و تعارض می باشند؟
4 – آیا نباید برای به دست آوردن رزق خدا تلاش نموده و برنامه ریزی کرد و آیا این تنها تلاش است که می تواند وضعیت زندگی انسانها را بهبود بخشد؟
5 – آیا دعا برای رزق واسع و نافع و حلال، فایدهای دارد؟
6 – آیا رزق دنیوی خداوند، به افراد بیاعتقاد و بیدین نخواهد رسید؟
7 – آیا تفاوت سطح زندگی افراد، با عدالت خداوند همخوانی دارد؟
پاسخ موارد یاد شده، به همان ترتیب، این است که:
1 – با مطالعه قرآن و بررسی آیاتی که از واژه رزق در آنها استفاده شده، به این نکته پی میبریم که هر چند از این کلمه در روزی دنیا نیز بسیار استفاده شده [2] ، اما در بسیاری موارد، مراد از رزق، روزی اخروی و نعمت های بهشت است [3] به عنوان نمونه، خداوند به پیامبر(ص) توصیه نموده که به ثروت دیگران چشم ندوخته و متعجب نشود، زیرا روزی پروردگار بهتر و بادوامتر است [4] . بر این اساس، رزق هم دنیوی و هم اخروی است و هر دو نیز از جانب خداوند است.
2 – اما باید بدانیم که؛ همانگونه که اشاره فرمودید؛ رزق دنیوی نیز منحصر به میزان ثروت و دارایی و مقدار هزینه هایی که هر انسانی انجام می دهد، نبوده، بلکه علاوه بر آن، بیشتر به چگونگی و کیفیت استفاده از ثروت نیز مرتبط می باشد. به سه نمونه ساده زیر توجه نمایید:
الف: خانوادهای با قطار و صرف هزینه ای اندک به مسافرت کوتاهی در داخل کشور رفته و خاطرات شیرینی از این سفر برایشان باقی می ماند، اما خانواده دیگری با هزینه ای دهها برابر به مسافرتی خارج از کشور رفته، اما به دلایلی، خاطره خوشی از سفر خود ندارند. به عقیده شما کدام یک از این دو خانواده، بیشتر از روزی خداوند بهرهمند شده اند؟!
ب: دو دوست و رفیق، یکی سالم و سرحال و دیگری بیمار و بی اشتها، با هم به رستورانی رفته و غذایی یکسان سفارش داده و میل می نمایند. آیا با توجه به اینکه مقدار هزینه شان مساوی بوده است، بهرهشان از روزی خداوند نیز یکسان بوده است؟!
ج: بهره شخصی که تمام زندگی خود را صرف کسب درآمد نموده و با ملیاردها ثروت از دنیا رفته، از رزق و روزی بیشتر بوده، یا فردی که درآمد و زندگی متوسطی داشته و بدون هیچ ارث و میراثی عمر خود را به پایان برده است، اما در طول زندگی از آرامش بیشتری برخوردار بوده؟!و ...
چنین نمونه هایی؛ که خودتان نیز می توانید صدها مورد مشابه را بیان نمایید؛ شاهد آن است که حتی رزق دنیوی را نمی توان، تنها منحصر به برخورداری از ثروت و مقدار هزینه نمودن دانست، بلکه، هم کمیت و هم کیفیت استفاده از ثروت، در تعیین رزق، نقش خواهد داشت. البته بیان نمونه های فوق نیز دلیل بر آن نیست که الزاما هر که ثروت بیشتری داشته باشد، بهره کمتری از روزی دارد، بلکه هدف ما این است که بگوییم می توان با ثروت کمتر هم، بهره بیشتری از روزی داشت.
3 – حال آیا روزی وسیع در دنیا و رزق آخرت با هم در تضاد هستند؟ باید گفت که این دو موضوع ذاتا با هم تضادی ندارند و به ندرت، برخی افراد نیز از هر دو نعمت برخوردارند [5] ، اما به دلیل وسوسه انگیز بودن ثروت و نیز القائات مداوم شیاطین انس و جن، زیادهروی در به دست آوردن و نگهداری ثروت می تواند مانع دستیابی انسانها به مقامات معنوی گردد، بگونه ای که با مطالعه تاریخ ملاحظه می نماییم که دشمنان پیامبران، بیشتر از گروه ثروتمندانی بوده اند که قرآن، عنوان "مترف" را برای آنها بکار برده است [6] .
و طبیعی است که اگر انسان، فکر و تلاش خود را تنها در راه رسیدن به ثروت دنیا متمرکز نماید، نمی تواند به امور دیگر بیندیشد.
4 – خداوند به بندگان خود دستور می دهد که با تلاش و فعالیت خود، از رزق خداوند بهرهمند شوند [7] ، امام صادق(ع) برنامه ریزی دقیق برای زندگی را یکی از ویژگی های افراد با ایمان برمی شمارد [8] . توصیه های فراوانی که در قرآن کریم و نیز از پیامبر اکرم(ص) و پیشوایان معصوم(ع) در ارتباط با لزوم تلاش برای تأمین معاش و قناعت و اقتصاد و جلوگیری از اسراف و تبذیر نقل شده، همگی نشان دهنده لزوم یک برنامه ریزی دقیق برای پیشرفت اقتصادی خانواده و جامعه می باشد. به این موارد دقت فرمایید:
الف: خداوند توصیه می نماید که در هنگام انفاق، نه با بخل رفتار نموده و نه آن قدر گشاده دستی نماییم که بعدا محتاج دیگران شویم [9] .
ب: پیامبر اکرم(ص) فرمودند: شخصی که در زندگی خود برنامه ریزی داشته باشد، خداوند او را از روزی بهتری برخوردار نموده و هرکه ریخت و پاش و اسراف نماید، خداوند او را از روزی محروم خواهد ساخت [10] .
ج: شخصی با قیافه ای ناصحانه به امام صادق(ع) عرض نمود که چرا شما ثروت خود را در جاهای مختلف سرمایه گذاری نمودید؟ اگر آنها را در یکجا جمع آوری نمایید، هم اداره اش راحتتر بوده و هم سودش بیشتر می باشد!
امام در پاسخ فرمودند که دلیل من برای چنین کاری، آن بوده است که اگر آسیبی به یک قسمت از اموالم برسد، بخش دیگری از آنها سالم مانده (و بدینوسیله از فقر در امان باشم!) [11]
د: ابان بن عثمان می گوید که امام باقر(ع) مرا احضار نموده و از من پرسید: آیا فلانی، زمین خود را فروخته؟ عرض نمودم: بلی!، ایشان فرمودند که در کتاب آسمانی تورات بیان شده که شخصی که زمین و یا چاه آبی را بفروشد و زمین و چاه دیگری را جایگزین آن ننماید، سرمایه اش به هدر رفته است! [12] .
با توجه به مستندات فوق؛ که دهها برابر آن را نیز میتوان در منابع اسلامی یافت؛ بیانصافی است اگر بگوییم که اسلام، مردم را به بیتوجهی در امر معاش و نداشتن برنامه ریزی دعوت می نماید و آنان را به مسلک جبر رهنمون می گردد به این دلیل که چون روزیتان از قبل مقدر شده، نه تلاشتان و نه دعایتان فایدهای نخواهد داشت! بلکه؛ بر عکس؛ در روایات به کار و تلاش، اهمیت ویژهای داده شده و آن را همانند جهاد ارزیابی نموده [13] و نیز وارد شده که علاوه بر روزی مقدر، می توان با دعا، به رزق بیشتری نیز دست یافت [14] . این مطلب نیز که گاهی در میان مردم مطرح می شود که کسی از گرسنگی نخواهد مرد، هیچ مستندی نداشته و نمی تواند توجیه گر افراد تنبل و تنپرور و بی برنامه باشد. حال، شاید این پرسش مطرح شود که روایاتی که در ظاهر خود، خلاف این مطلب را می رسانند، چه توجیهی خواهند داشت که در پاسخ باید بگوییم که چنین روایاتی، ناظر به چند موضوع هستند که به برخی از آنها اشاره می نماییم:
الف: برخی افراد؛ همانند یهودیان؛ تصور می نمودند که خداوند، بعد از اتمام آفرینش، آنان را به خود واگذاشته و همانند شخص دست بسته ای که قدرت بر کاری ندارد، ناظر بر اعمال آنهاست [15] و این مفهوم همان آیه ای است که در پرسشتان طرح نمودید(ید الله مغلوله) [16] .
ما چنین عقیده ای را صحیح ندانسته و معتقدیم که هر چند برنامه ریزی و نیز تلاش برای کسب روزی لازم است، اما نباید قدرت خداوند را نادیده گرفت و دلیلش آن است که مشاهده می نماییم خداوند برای نشان دادن قدرت خود، در بسیاری موارد، با نقش برآب نمودن بسیاری از برنامه ریزی های دقیق، در مقابل، به اشخاصی که از بهره هوشی پایینی برخوردارند و طبیعتا توانایی برنامه ریزی دقیقی ندارند، ثروت فراوان عطا نموده، تا افراد عاقل پند گرفته و بدانند که تنها با عقل و هوش نیست که می توان به ثروت دست یافت [17] و همیشه، تدبیر منطقی و عقلانی پاسخ نمی دهد و گاهی بر عکس، زندگی افراد بدون تدبیر و برنامه ریزی، بهتر از دیگران خواهد شد!
البته این موضوع، کلیت نداشته و نباید به بهانه ای برای عدم برنامه ریزی تبدیل شود، بلکه تنها باید بدانیم که هیچگاه نباید قدرت خداوند را نادیده گرفته و از دایره توحید خارج شویم.
ب : دسته ای از این روایات نیز به این مطلب اشاره دارند که باید در برنامه ریزی های مرتبط با اداره زندگی، تنها از راه های پذیرفته شده در دین اسلام اقدام نموده و از جلب سرمایه و ثروت، با استفاده از راه های نامشروعی همانند سرقت، ربا و ... خودداری نماییم. طبق آموزه های دینی، اگر چه میتوان، با این روشها، ثروتی را به دست آورد، اما خداوند؛ به مجازات چنین کاری؛ فرد را از رزق حلالی که از قبل برایش مقدر شده بود، محروم می سازد [18] .
ج : بیشتر اینگونه روایات، به این امر مهم توصیه می نمایند که چون زندگی ما منحصر به چند روز دنیا نبوده، بلکه زندگی دائمی ما در آخرت خواهد بود، نباید آن قدر به کسب معاش دنیا مشغول شویم که آخرت را از یاد برده و هیچ فرصتی را برای تفکر و عبادت باقی نگذاریم!
در یکی از ادعیه چنین بیان شده که: خداوندا! کاری مکن که دنیا را مهمترین هدف خود تلقی نموده و تمام دانش خود را برای رسیدن به آن بکار گیریم [19] . چرا از خدا چنین چیزی می خواهیم؟ زیرا انسان سیری ناپذیر بوده و هر چه امکانات مادیاش زیادتر شود، خواسته های جدیدی نیز فراروی او قرار خواهد گرفت و شاهدش هم این است که همان کشورهایی که اشاره نمودید و انصافا هم رفاه نسبی در آنها وجود دارد، اگر با مردم آنها هم سخن شوید، متوجه خواهید شد که آنان نیز رضایت کامل از زندگی نداشته، بلکه به رفاهی بیشتر می اندیشند! البته مجددا تاکید می نماییم که تلاش و برنامه ریزی برای رسیدن به حداقل رفاه، از جانب اسلام مورد تأیید است، اما به فرموده امام صادق(ع) باید آن قدر به دنبال کسب ثروت باشیم که نه همانند اشخاص بی تفاوت و بی مسئولیت بوده و نسبت به اداره زندگی، اهمیتی قائل نشویم و نه همانند افراد حریصی باشیم که تنها دنیا را در نظر داشته و به فکر آخرتشان نیستند، بلکه باید در راه به دست آوردن سرمایه از جاده انصاف و عفاف خارج نشویم [20] .
5 – اما در پاسخ به اینکه آیا دعا هم در رزق و روزی تأثیر داشته و آیا استجابت چنین دعایی قطعی بوده و با مقدرات از پیش تعیین شده منافاتی ندارد؟ باید گفت که ابتدا باید بدانیم که دعا باید به همراه تلاش و برنامه ریزی بوده و بدون آن، تأثیری نخواهد داشت و به تعبیر امام صادق(ع) دعای شخصی که بیکار در خانه اش نشسته و طلب روزی می نماید و یا شخصی که سرمایه ای داشته، اما به دلیل نداشتن برنامه ای مشخص، آن را از بین برده و سپس خواستار سرمایه مجدد از خداوند است، مستجاب نخواهد شد و خداوند در پاسخ به چنین افرادی خواهد فرمود که آیا شما را به تلاش و برنامه ریزی و مراقبت در حفظ اموال دعوت نکرده بودم؟! [21] اما در غیر این صورت، دعای افراد مؤمنی که تلاش کافی را نیز می نمایند، به هر حال مستجاب خواهد شد، اما ممکن است پاسخ چنین دعایی، دقیقا همان چیزی نباشد که بنده از خداوند خواسته، بلکه پروردگار بر حسب تقدیر و مصلحت بنده خویش، یا دقیقا همان خواهش او را اجابت نموده و یا خیری دیگر و بهتر از موضوع خواهش او، به بنده خود عطا خواهد فرمود. مثلا، اگر بر حقوقش چیزی افزوده نشد، در عوض، بیماری خود یا خانواده اش که از قبل مقدر شده بود، با این دعا منتفی خواهد گشت. در ارتباط با مقدر بودن روزی از قبل نیز باید گفت که روزی بر دو قسم است که یکی از آنها ثابت و حتمی بوده و دعا و تلاش، تأثیری در آن نخواهد گذاشت و دیگری متغیر بوده و بسته به کوشش و خواهش، کم و زیاد خواهد شد و دعا در این قسمت دوم تأثیرگذار می باشد. روایاتی وجود دارند که این تقسیم بندی را صحیح می دانند، از جمله، روایتی از امام باقر(ع) که در تفسیر آیه 32 سوره نساء در مورد رزق و روزی وارد شده است [22] .
اجمالا باید بدانیم که ما موظفیم در امور مختلف، همانند بهبود وضع زندگی، پیروزی مسلمانان بر کفار، ظهور امام غایب(ع) و ... دست به دعا برداریم، اما اجابت آن بر حسب مصلحت و تقدیر خداوند است، ولی به هرحال، ما به پاداش دعای خود خواهیم رسید.
6 – با دقت در آیاتی از سوره اسراء؛ که در ابتدای پاسخ بیان شد؛ و نیز سایر آیات و روایات، خداوند چنین مقدر نموده که تمام بندگان او؛ چه کافر و چه با ایمان؛ از روزی او در این دنیا برخوردار شوند و راه رسیدن به رزق خداوند در این دنیا، منحصرا بستگی به ایمان افراد و دعای آنان نخواهد داشت و چه بسا افراد بیایمان؛ بدون اینکه هیچ خواهشی از خدای خود نیز نموده باشند؛ از روزی مادی بیشتری نسبت به مؤمنان برخوردار گردند، اما نعمت های الاهی خداوند در آخرت، تنها نصیب افرادی خواهد شد که با خداوند و تعالیم او عنادی نداشته باشند. بر این اساس، مشاهده افراد ثروتمند بیایمان، امر عجیبی نبوده و در تمام زمان ها؛ از جمله در طول زندگانی پیامبر بزرگوار اسلام(ص)؛ بسیار مشاهده می شده است.
7 – اگر تنها این دنیا را در نظر گرفته و زندگی بشر را منحصر به آن بدانیم، مطمئنا چنین تفاوت برخورداری از نعمت، با عدالت خداوند ناسازگار خواهد بود، زیرا در این صورت، پیروان خدا پاداشی کمتر از دشمنان او دریافت نموده اند! اما اسلام، این دنیا را فقط مسیری کوتاه برای زندگانی جاوید اخروی تلقی می نماید [23] . بر این اساس، اشخاصی که به این دین ایمان آورده و به تعالیم آن باور دارند، عدالت را تنها در این دنیا نمی جویند، تا با مشاهده برخی نابرابری ها در آن، در اعتقادات خود دچار شک و تردید شوند.
در نهایت، نظر به اینکه پرسشتان دارای جوانب مختلفی بوده است، ما آنرا در هفت قسمت بررسی نمودیم، اما اگر ابهامتان در یکی از این قسمتها برطرف نشده و یا اگر موضوع مبهم جدیدی در همین زمینه؛ غیر از مسائل طرح شده؛ به ذهن شما خطور نمود، می توانید با ذکر دلیل باقیماندن چنین ابهامی، آنرا مجددا ارسال فرمایید، تا در حد توان پاسخگوی آن باشیم.
ذکر این نکته نیز لازم است که کلید اصلی حل چنین مشکلاتی آن است که نوع نگرش خود به زندگی دنیا را تغییر داده و اعتقاد به جهان آخرت و دوام آن را در قلبهایمان راسختر نماییم.
پی نوشتها:
[1] - اسراء، 21 – 18.
[2] - بقره 2، 22، 57 ، 60 ، 126، 172، 233 و 254 و نیز آیات بسیاری از سوره های دیگر.
[3] - حج 50 و 58، انفال 4 و 74، سبا 4، صافات 41، طلاق 11، غافر 40.
[4] - طه 131.
[5] - کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ص 57، روایت 6، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365 ه ش، ج 5.
[6] - اسراء 16، مؤمنون 33 و 64، سبا 34، زخرف 23، واقعه 45 و ....
[7] - ملک 15.
[8] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 17، ص 65، روایت 21996، مؤسسه آل البیت، قم، 1409 ه ق.
[9] - اسراء، 29.
[10] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 21، ص 553، روایت 27852.
[11] - همان، ج 17، ص 69، روایت 22010.
[12] - همان، ج 17، ص 70، روایت 22013.
[13] - همان، ج 17، ص 66، روایت 22001.
[14] - مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 5، ص 147، روایت 5، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ه ق.
[15] - همان، ج 4، ص 95.
[16] - مائده، 64.
[17] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 17، ص 48، روایت 21948.
[18] - همان، ج 17، ص 45، روایت 21940.
[19] - مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 2، ص 63، روایت 11.
[20] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 17، ص 48، روایت 21950.
[21] - همان، ج 7، ص 124، روایت 8908.
[22] - همان، ج 17، ص 45، روایت 21940.
[23] - غافر 39؛ رعد 26؛ آل عمران 14 و 185؛ توبه 38 و ... .
منبع: www.islamquest.net
شرح پرسش:
مدتی است که افکاری ایمان سوز به ذهنم خطور کرده است. گفتم شاید از طریق مشاوره و طرح سؤال با شما، جواب آن را بیابم . این سطور که می نویسم، تراوشات ذهنی من است و وسوسه ها و افکاری که در این مدت به سراغم آمده است:
من بارها شنیده ام و خوانده ام و دیده ام که سخن از رزاقیت خداوند به میان آمده است. اصولا این رزاقیت به چه معناست؟ آیا به معنای آن است که خداوند حکیم برای همه بندگان به اندازه گذران زندگی رزق و روزی مقدر کرده و یا آنکه درهای خزائن رحمت الهی و برکات مادی و معنوی آن باز است، تا بندگان از خوان بیکران نعماتش بهره مند شوند؟ اگر اینچنین است چرا می بینیم بسیاری از افراد و خصوصا متشرعان و مؤمنانی که خود این حرف را قبول دارند، در تمام زندگی خود گرفتار فقر و نداری اند؟ اگر خداوند مقرر کرده است، پس چه دلیلی دارد که ما طلب روزی مناسب و نافع و حلال از خداوند کنیم؟ این همه در تعقیبات نماز می خوانیم؛ مثلا یک کارمند و یا کارگر حقوقش معلوم است، حالا مثلا دعا کند خدایا بیشتر بده، آیا مثلا دویست هزار تومان بیشتر گیرش می آید؟ منظورم چیزهای مقطعی نیست . وضع زندگیش همواره بر همان مدار ثابت می چرخد تا بازنشستگی و همیشه کمیت زندگی خود و خانواده اش لنگ است. اما یک نفر دیگر که بی دین و ایمان است، نه این چنین طلبی می کند، اما روز به روز بر ثروت و مکنت اش افزوده می شود و طعم رفاه را می چشد و شاید هم به بسیاری از مردمان خیرش برسد. نمونه اش بسیاری از ثروتمندان خیری که در اقصی نقاط عالم یافت می شوند که بسیاری از آنان اعتقاد مذهبی ندارند. این نکته را هم می دانم که رزق شامل علم و دانش و همسر خوب و ... هم می شود، اما نمی توانیم ثروت حلال و پر برکت را از آن استثنا کرد.
در مثالهای فوق شاید این پاسخ ارائه شود که بله! این به دلیل مناسبات ناعادلانه و ظالمانه حاکم بر جامعه و عدم توزیع مناسب ثروت است. گو اینکه بسیاری از کشورهای پیشرفته توانسته اند با برنامه ریزی صحیح، سطح رفاه مطلوبی را برای شهروندان خود فراهم کنند. قطعا هیچ کس نمی تواند منکر این مطلب شود و مثلا کشورهای نمونه ای مانند کانادا، سوئد و سویس و ... در این زمره اند. و در بسیاری کشورها وضعشان هرچه است از ما بهتر است. خوب مگر آنها از خدا طلب روزی واسع و نافع کرده اند؟ نه! یک برنامه ریزی منطقی و عقلانی.
چکیده سؤالاتم را با توجه به مطالب ذیل به این شرح عرض می کنم و خواهش اکید دارم که جواب آن را با توجه به مطالب بالا ارائه دهید.
جسارتا دنبال جواب کلیشه ای و گتره ای نیستم چون داخل خیلی کتابها دیده ام ولی به دردم نخورد.
رزاقیت خداوند به چه معناست؟
دیگر اینکه با این تفاصیل، عدالت خداوند چطور بیان می شود؟
شبهه ذهن آزار دیگر اینکه عقیده یهودیان که می گویند العیاذ بالله ید الله مغلوله- دست خدا بسته است- به ذهن متبادر می شود. پاسخ آن چیست؟ اللهم انی أسألک العافیة فی الدین و الدنیا و الآخره.
پاسخ:
پاسخ اجمالی:
هر چند ما رزق و روزی را منحصر در داشتن ثروت و سایر نعمت های دنیوی نمی دانیم، اما خداوند کریم مقدر نموده است که اولا: سطح برخورداری افراد از رزق و روزی دنیوی متفاوت باشد تا وسیله ای برای امتحان بشر به وجود آید، و ثانیا: انسانها با برنامه ریزی، جهت زندگی مناسب تلاش نمایند و طبیعتا هر انسان و جامعه ای؛ چه مؤمن و چه کافر؛ برنامه بهتری داشته باشد، زودتر و مطمئنتر به هدف خود دست خواهد یافت. اما این بدان معنی نیست که برنامه ریزی، به تنهایی می تواند ضمانت کاملی برای رسیدن به هدف باشد، بلکه عوامل دیگری همانند دعا و درخواست برکت از خداوند نیز تأثیرگذار بوده و سرانجام، این خداوند است که با مشیت او، برخی برنامه ها به هدف خواهد رسید و احیانا برای آنکه بشر، خود را قدرت مطلق فرض ننماید، روزی بیشتری در اختیار افراد کم دانش و بی برنامه نیز قرار خواهد داد و در مقابل، بسیاری از برنامه ریزی های دقیق، نقش بر آب خواهد شد! در ضمن، هر چند برنامه ریزی اقتصادی برای انسان های با ایمان لازم است، اما آنان نباید در راه رسیدن به ثروت، تمام انرژی خود را مصرف نموده و به هر شیوهای عمل نمایند، زیرا هرچند ثروت برخی انسان ها و جوامع، از دیگران بیشتر است اما اگر حس زیاده طلبی در هر انسانی کنترل نشود، هیچگاه او به وضع موجود راضی نبوده و با فراموش نمودن آخرت و نیز حقوق دیگران، دائم به فکر افزایش هرچه بیشتر امکانات مادی خود می باشد. عدالت خداوند را نیز نمی توان با رزق و روزی دنیوی، ارزیابی نمود، بلکه اگر مؤمنان فقیر در این دنیا، در روز معاد هم از درجه و مقامی پایینتر از ثروتمندان بیدین برخوردار باشند، آنگاه می توان در عدالت خدا شک نمود، اما در غیر این صورت، فقر برخی مؤمنان؛ با توجه به پاداش گرانبهایی که در برابر صبر دریافت خواهند نمود؛ با عدالت پروردگار هیچ ناسازگاری نخواهد داشت.
پاسخ تفصیلی:
چنین افکاری نه تنها ایمان سوز نبوده، بلکه بررسی و دریافت پاسخ آنها با رعایت انصاف و توکل بر خداوند، یقینا موجب تقویت ایمانتان خواهد شد و می دانیم اشخاصی که از روی دانش و آگاهی، به آموزه های دینی اعتقاد داشته باشند، از مقام والاتری نسبت به دیگر افراد برخوردارند.
در آغاز، ترجمه آیاتی از قرآن کریم را مرور می نماییم و شما را به دقت در مضامین آن فرا می خوانیم:
آنانی که تنها خواهان این دنیا می باشند، اگر اراده نماییم آنان را به برخی خواسته هایشان خواهیم رسانید اما بعد از آن، این جهنم است که در انتظارشان بوده و با خواری و ذلت وارد آن خواهند شد. و آنانی که آخرت را بطلبند و نهایت تلاش خود را برای آن انجام دهند، تلاش آنان بی پاداش نخواهد ماند. هر دو گروه، از روزی پروردگار بهرهمند خواهند شد و روزی پروردگارت انحصاری نیست . ای پیامبر! ببین که چگونه برخی افراد را بر برخی دیگر در روزی دنیوی برتری دادیم و یقینا درجات اخروی بزرگتر و ارزشمندتر خواهد بود [1] .
تنها با دقت در این آیات، می توانید تمام پاسختان را دریافت نمایید، اما با استفاده از دیگر آیات و روایات، پرسش شما را در چند محور، مورد بررسی قرار می دهیم:
1 – روزی و رزق خدا به چه معناست؟
2 – آیا رزق دنیوی منحصر به ثروت مادی است؟
3 – آیا رزق دنیوی و اخروی با هم در تضاد و تعارض می باشند؟
4 – آیا نباید برای به دست آوردن رزق خدا تلاش نموده و برنامه ریزی کرد و آیا این تنها تلاش است که می تواند وضعیت زندگی انسانها را بهبود بخشد؟
5 – آیا دعا برای رزق واسع و نافع و حلال، فایدهای دارد؟
6 – آیا رزق دنیوی خداوند، به افراد بیاعتقاد و بیدین نخواهد رسید؟
7 – آیا تفاوت سطح زندگی افراد، با عدالت خداوند همخوانی دارد؟
پاسخ موارد یاد شده، به همان ترتیب، این است که:
1 – با مطالعه قرآن و بررسی آیاتی که از واژه رزق در آنها استفاده شده، به این نکته پی میبریم که هر چند از این کلمه در روزی دنیا نیز بسیار استفاده شده [2] ، اما در بسیاری موارد، مراد از رزق، روزی اخروی و نعمت های بهشت است [3] به عنوان نمونه، خداوند به پیامبر(ص) توصیه نموده که به ثروت دیگران چشم ندوخته و متعجب نشود، زیرا روزی پروردگار بهتر و بادوامتر است [4] . بر این اساس، رزق هم دنیوی و هم اخروی است و هر دو نیز از جانب خداوند است.
2 – اما باید بدانیم که؛ همانگونه که اشاره فرمودید؛ رزق دنیوی نیز منحصر به میزان ثروت و دارایی و مقدار هزینه هایی که هر انسانی انجام می دهد، نبوده، بلکه علاوه بر آن، بیشتر به چگونگی و کیفیت استفاده از ثروت نیز مرتبط می باشد. به سه نمونه ساده زیر توجه نمایید:
الف: خانوادهای با قطار و صرف هزینه ای اندک به مسافرت کوتاهی در داخل کشور رفته و خاطرات شیرینی از این سفر برایشان باقی می ماند، اما خانواده دیگری با هزینه ای دهها برابر به مسافرتی خارج از کشور رفته، اما به دلایلی، خاطره خوشی از سفر خود ندارند. به عقیده شما کدام یک از این دو خانواده، بیشتر از روزی خداوند بهرهمند شده اند؟!
ب: دو دوست و رفیق، یکی سالم و سرحال و دیگری بیمار و بی اشتها، با هم به رستورانی رفته و غذایی یکسان سفارش داده و میل می نمایند. آیا با توجه به اینکه مقدار هزینه شان مساوی بوده است، بهرهشان از روزی خداوند نیز یکسان بوده است؟!
ج: بهره شخصی که تمام زندگی خود را صرف کسب درآمد نموده و با ملیاردها ثروت از دنیا رفته، از رزق و روزی بیشتر بوده، یا فردی که درآمد و زندگی متوسطی داشته و بدون هیچ ارث و میراثی عمر خود را به پایان برده است، اما در طول زندگی از آرامش بیشتری برخوردار بوده؟!و ...
چنین نمونه هایی؛ که خودتان نیز می توانید صدها مورد مشابه را بیان نمایید؛ شاهد آن است که حتی رزق دنیوی را نمی توان، تنها منحصر به برخورداری از ثروت و مقدار هزینه نمودن دانست، بلکه، هم کمیت و هم کیفیت استفاده از ثروت، در تعیین رزق، نقش خواهد داشت. البته بیان نمونه های فوق نیز دلیل بر آن نیست که الزاما هر که ثروت بیشتری داشته باشد، بهره کمتری از روزی دارد، بلکه هدف ما این است که بگوییم می توان با ثروت کمتر هم، بهره بیشتری از روزی داشت.
3 – حال آیا روزی وسیع در دنیا و رزق آخرت با هم در تضاد هستند؟ باید گفت که این دو موضوع ذاتا با هم تضادی ندارند و به ندرت، برخی افراد نیز از هر دو نعمت برخوردارند [5] ، اما به دلیل وسوسه انگیز بودن ثروت و نیز القائات مداوم شیاطین انس و جن، زیادهروی در به دست آوردن و نگهداری ثروت می تواند مانع دستیابی انسانها به مقامات معنوی گردد، بگونه ای که با مطالعه تاریخ ملاحظه می نماییم که دشمنان پیامبران، بیشتر از گروه ثروتمندانی بوده اند که قرآن، عنوان "مترف" را برای آنها بکار برده است [6] .
و طبیعی است که اگر انسان، فکر و تلاش خود را تنها در راه رسیدن به ثروت دنیا متمرکز نماید، نمی تواند به امور دیگر بیندیشد.
4 – خداوند به بندگان خود دستور می دهد که با تلاش و فعالیت خود، از رزق خداوند بهرهمند شوند [7] ، امام صادق(ع) برنامه ریزی دقیق برای زندگی را یکی از ویژگی های افراد با ایمان برمی شمارد [8] . توصیه های فراوانی که در قرآن کریم و نیز از پیامبر اکرم(ص) و پیشوایان معصوم(ع) در ارتباط با لزوم تلاش برای تأمین معاش و قناعت و اقتصاد و جلوگیری از اسراف و تبذیر نقل شده، همگی نشان دهنده لزوم یک برنامه ریزی دقیق برای پیشرفت اقتصادی خانواده و جامعه می باشد. به این موارد دقت فرمایید:
الف: خداوند توصیه می نماید که در هنگام انفاق، نه با بخل رفتار نموده و نه آن قدر گشاده دستی نماییم که بعدا محتاج دیگران شویم [9] .
ب: پیامبر اکرم(ص) فرمودند: شخصی که در زندگی خود برنامه ریزی داشته باشد، خداوند او را از روزی بهتری برخوردار نموده و هرکه ریخت و پاش و اسراف نماید، خداوند او را از روزی محروم خواهد ساخت [10] .
ج: شخصی با قیافه ای ناصحانه به امام صادق(ع) عرض نمود که چرا شما ثروت خود را در جاهای مختلف سرمایه گذاری نمودید؟ اگر آنها را در یکجا جمع آوری نمایید، هم اداره اش راحتتر بوده و هم سودش بیشتر می باشد!
امام در پاسخ فرمودند که دلیل من برای چنین کاری، آن بوده است که اگر آسیبی به یک قسمت از اموالم برسد، بخش دیگری از آنها سالم مانده (و بدینوسیله از فقر در امان باشم!) [11]
د: ابان بن عثمان می گوید که امام باقر(ع) مرا احضار نموده و از من پرسید: آیا فلانی، زمین خود را فروخته؟ عرض نمودم: بلی!، ایشان فرمودند که در کتاب آسمانی تورات بیان شده که شخصی که زمین و یا چاه آبی را بفروشد و زمین و چاه دیگری را جایگزین آن ننماید، سرمایه اش به هدر رفته است! [12] .
با توجه به مستندات فوق؛ که دهها برابر آن را نیز میتوان در منابع اسلامی یافت؛ بیانصافی است اگر بگوییم که اسلام، مردم را به بیتوجهی در امر معاش و نداشتن برنامه ریزی دعوت می نماید و آنان را به مسلک جبر رهنمون می گردد به این دلیل که چون روزیتان از قبل مقدر شده، نه تلاشتان و نه دعایتان فایدهای نخواهد داشت! بلکه؛ بر عکس؛ در روایات به کار و تلاش، اهمیت ویژهای داده شده و آن را همانند جهاد ارزیابی نموده [13] و نیز وارد شده که علاوه بر روزی مقدر، می توان با دعا، به رزق بیشتری نیز دست یافت [14] . این مطلب نیز که گاهی در میان مردم مطرح می شود که کسی از گرسنگی نخواهد مرد، هیچ مستندی نداشته و نمی تواند توجیه گر افراد تنبل و تنپرور و بی برنامه باشد. حال، شاید این پرسش مطرح شود که روایاتی که در ظاهر خود، خلاف این مطلب را می رسانند، چه توجیهی خواهند داشت که در پاسخ باید بگوییم که چنین روایاتی، ناظر به چند موضوع هستند که به برخی از آنها اشاره می نماییم:
الف: برخی افراد؛ همانند یهودیان؛ تصور می نمودند که خداوند، بعد از اتمام آفرینش، آنان را به خود واگذاشته و همانند شخص دست بسته ای که قدرت بر کاری ندارد، ناظر بر اعمال آنهاست [15] و این مفهوم همان آیه ای است که در پرسشتان طرح نمودید(ید الله مغلوله) [16] .
ما چنین عقیده ای را صحیح ندانسته و معتقدیم که هر چند برنامه ریزی و نیز تلاش برای کسب روزی لازم است، اما نباید قدرت خداوند را نادیده گرفت و دلیلش آن است که مشاهده می نماییم خداوند برای نشان دادن قدرت خود، در بسیاری موارد، با نقش برآب نمودن بسیاری از برنامه ریزی های دقیق، در مقابل، به اشخاصی که از بهره هوشی پایینی برخوردارند و طبیعتا توانایی برنامه ریزی دقیقی ندارند، ثروت فراوان عطا نموده، تا افراد عاقل پند گرفته و بدانند که تنها با عقل و هوش نیست که می توان به ثروت دست یافت [17] و همیشه، تدبیر منطقی و عقلانی پاسخ نمی دهد و گاهی بر عکس، زندگی افراد بدون تدبیر و برنامه ریزی، بهتر از دیگران خواهد شد!
البته این موضوع، کلیت نداشته و نباید به بهانه ای برای عدم برنامه ریزی تبدیل شود، بلکه تنها باید بدانیم که هیچگاه نباید قدرت خداوند را نادیده گرفته و از دایره توحید خارج شویم.
ب : دسته ای از این روایات نیز به این مطلب اشاره دارند که باید در برنامه ریزی های مرتبط با اداره زندگی، تنها از راه های پذیرفته شده در دین اسلام اقدام نموده و از جلب سرمایه و ثروت، با استفاده از راه های نامشروعی همانند سرقت، ربا و ... خودداری نماییم. طبق آموزه های دینی، اگر چه میتوان، با این روشها، ثروتی را به دست آورد، اما خداوند؛ به مجازات چنین کاری؛ فرد را از رزق حلالی که از قبل برایش مقدر شده بود، محروم می سازد [18] .
ج : بیشتر اینگونه روایات، به این امر مهم توصیه می نمایند که چون زندگی ما منحصر به چند روز دنیا نبوده، بلکه زندگی دائمی ما در آخرت خواهد بود، نباید آن قدر به کسب معاش دنیا مشغول شویم که آخرت را از یاد برده و هیچ فرصتی را برای تفکر و عبادت باقی نگذاریم!
در یکی از ادعیه چنین بیان شده که: خداوندا! کاری مکن که دنیا را مهمترین هدف خود تلقی نموده و تمام دانش خود را برای رسیدن به آن بکار گیریم [19] . چرا از خدا چنین چیزی می خواهیم؟ زیرا انسان سیری ناپذیر بوده و هر چه امکانات مادیاش زیادتر شود، خواسته های جدیدی نیز فراروی او قرار خواهد گرفت و شاهدش هم این است که همان کشورهایی که اشاره نمودید و انصافا هم رفاه نسبی در آنها وجود دارد، اگر با مردم آنها هم سخن شوید، متوجه خواهید شد که آنان نیز رضایت کامل از زندگی نداشته، بلکه به رفاهی بیشتر می اندیشند! البته مجددا تاکید می نماییم که تلاش و برنامه ریزی برای رسیدن به حداقل رفاه، از جانب اسلام مورد تأیید است، اما به فرموده امام صادق(ع) باید آن قدر به دنبال کسب ثروت باشیم که نه همانند اشخاص بی تفاوت و بی مسئولیت بوده و نسبت به اداره زندگی، اهمیتی قائل نشویم و نه همانند افراد حریصی باشیم که تنها دنیا را در نظر داشته و به فکر آخرتشان نیستند، بلکه باید در راه به دست آوردن سرمایه از جاده انصاف و عفاف خارج نشویم [20] .
5 – اما در پاسخ به اینکه آیا دعا هم در رزق و روزی تأثیر داشته و آیا استجابت چنین دعایی قطعی بوده و با مقدرات از پیش تعیین شده منافاتی ندارد؟ باید گفت که ابتدا باید بدانیم که دعا باید به همراه تلاش و برنامه ریزی بوده و بدون آن، تأثیری نخواهد داشت و به تعبیر امام صادق(ع) دعای شخصی که بیکار در خانه اش نشسته و طلب روزی می نماید و یا شخصی که سرمایه ای داشته، اما به دلیل نداشتن برنامه ای مشخص، آن را از بین برده و سپس خواستار سرمایه مجدد از خداوند است، مستجاب نخواهد شد و خداوند در پاسخ به چنین افرادی خواهد فرمود که آیا شما را به تلاش و برنامه ریزی و مراقبت در حفظ اموال دعوت نکرده بودم؟! [21] اما در غیر این صورت، دعای افراد مؤمنی که تلاش کافی را نیز می نمایند، به هر حال مستجاب خواهد شد، اما ممکن است پاسخ چنین دعایی، دقیقا همان چیزی نباشد که بنده از خداوند خواسته، بلکه پروردگار بر حسب تقدیر و مصلحت بنده خویش، یا دقیقا همان خواهش او را اجابت نموده و یا خیری دیگر و بهتر از موضوع خواهش او، به بنده خود عطا خواهد فرمود. مثلا، اگر بر حقوقش چیزی افزوده نشد، در عوض، بیماری خود یا خانواده اش که از قبل مقدر شده بود، با این دعا منتفی خواهد گشت. در ارتباط با مقدر بودن روزی از قبل نیز باید گفت که روزی بر دو قسم است که یکی از آنها ثابت و حتمی بوده و دعا و تلاش، تأثیری در آن نخواهد گذاشت و دیگری متغیر بوده و بسته به کوشش و خواهش، کم و زیاد خواهد شد و دعا در این قسمت دوم تأثیرگذار می باشد. روایاتی وجود دارند که این تقسیم بندی را صحیح می دانند، از جمله، روایتی از امام باقر(ع) که در تفسیر آیه 32 سوره نساء در مورد رزق و روزی وارد شده است [22] .
اجمالا باید بدانیم که ما موظفیم در امور مختلف، همانند بهبود وضع زندگی، پیروزی مسلمانان بر کفار، ظهور امام غایب(ع) و ... دست به دعا برداریم، اما اجابت آن بر حسب مصلحت و تقدیر خداوند است، ولی به هرحال، ما به پاداش دعای خود خواهیم رسید.
6 – با دقت در آیاتی از سوره اسراء؛ که در ابتدای پاسخ بیان شد؛ و نیز سایر آیات و روایات، خداوند چنین مقدر نموده که تمام بندگان او؛ چه کافر و چه با ایمان؛ از روزی او در این دنیا برخوردار شوند و راه رسیدن به رزق خداوند در این دنیا، منحصرا بستگی به ایمان افراد و دعای آنان نخواهد داشت و چه بسا افراد بیایمان؛ بدون اینکه هیچ خواهشی از خدای خود نیز نموده باشند؛ از روزی مادی بیشتری نسبت به مؤمنان برخوردار گردند، اما نعمت های الاهی خداوند در آخرت، تنها نصیب افرادی خواهد شد که با خداوند و تعالیم او عنادی نداشته باشند. بر این اساس، مشاهده افراد ثروتمند بیایمان، امر عجیبی نبوده و در تمام زمان ها؛ از جمله در طول زندگانی پیامبر بزرگوار اسلام(ص)؛ بسیار مشاهده می شده است.
7 – اگر تنها این دنیا را در نظر گرفته و زندگی بشر را منحصر به آن بدانیم، مطمئنا چنین تفاوت برخورداری از نعمت، با عدالت خداوند ناسازگار خواهد بود، زیرا در این صورت، پیروان خدا پاداشی کمتر از دشمنان او دریافت نموده اند! اما اسلام، این دنیا را فقط مسیری کوتاه برای زندگانی جاوید اخروی تلقی می نماید [23] . بر این اساس، اشخاصی که به این دین ایمان آورده و به تعالیم آن باور دارند، عدالت را تنها در این دنیا نمی جویند، تا با مشاهده برخی نابرابری ها در آن، در اعتقادات خود دچار شک و تردید شوند.
در نهایت، نظر به اینکه پرسشتان دارای جوانب مختلفی بوده است، ما آنرا در هفت قسمت بررسی نمودیم، اما اگر ابهامتان در یکی از این قسمتها برطرف نشده و یا اگر موضوع مبهم جدیدی در همین زمینه؛ غیر از مسائل طرح شده؛ به ذهن شما خطور نمود، می توانید با ذکر دلیل باقیماندن چنین ابهامی، آنرا مجددا ارسال فرمایید، تا در حد توان پاسخگوی آن باشیم.
ذکر این نکته نیز لازم است که کلید اصلی حل چنین مشکلاتی آن است که نوع نگرش خود به زندگی دنیا را تغییر داده و اعتقاد به جهان آخرت و دوام آن را در قلبهایمان راسختر نماییم.
پی نوشتها:
[1] - اسراء، 21 – 18.
[2] - بقره 2، 22، 57 ، 60 ، 126، 172، 233 و 254 و نیز آیات بسیاری از سوره های دیگر.
[3] - حج 50 و 58، انفال 4 و 74، سبا 4، صافات 41، طلاق 11، غافر 40.
[4] - طه 131.
[5] - کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ص 57، روایت 6، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365 ه ش، ج 5.
[6] - اسراء 16، مؤمنون 33 و 64، سبا 34، زخرف 23، واقعه 45 و ....
[7] - ملک 15.
[8] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 17، ص 65، روایت 21996، مؤسسه آل البیت، قم، 1409 ه ق.
[9] - اسراء، 29.
[10] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 21، ص 553، روایت 27852.
[11] - همان، ج 17، ص 69، روایت 22010.
[12] - همان، ج 17، ص 70، روایت 22013.
[13] - همان، ج 17، ص 66، روایت 22001.
[14] - مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 5، ص 147، روایت 5، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ه ق.
[15] - همان، ج 4، ص 95.
[16] - مائده، 64.
[17] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 17، ص 48، روایت 21948.
[18] - همان، ج 17، ص 45، روایت 21940.
[19] - مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 2، ص 63، روایت 11.
[20] - حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 17، ص 48، روایت 21950.
[21] - همان، ج 7، ص 124، روایت 8908.
[22] - همان، ج 17، ص 45، روایت 21940.
[23] - غافر 39؛ رعد 26؛ آل عمران 14 و 185؛ توبه 38 و ... .
منبع: www.islamquest.net
