پرسش :
علل بی توجهی برخی نوجوانان به نماز و راه درمان آن چيست؟
پاسخ :
پيش از هر گونه تصميم گيري در مورد واداشتن نوجوان بي اعتقاد به نماز، بايد با تحقيق جامع دريابيم كه علل بي توجهي به نماز چيست؟ حرف و سخن آنها چيست؟ آيا از والدين، مربيان و الگوهاي تربيتي، سرخورده شده اند و مي خواهند عصيان خود را نشان دهند؟ يا بر اثر تنبلي و بي حوصلگي خودِ فرد كاهل در نماز است؟ مهم ترين مشكلات را مي توان در محورهاي زير جست وجو كرد:
الف) علل فردي
مهم ترين عواملي كه مربوط به خود نوجوان است، مي تواند درك نكردن صحيح تعاليم مذهبي، ناآشنايي به وظيفه و تكليف، تنبلي و تن پروري، غفلت و مسامحه كاري، نداشتن روحيه لازم براي اقامه نماز، اثبات وجود و نشان دادن اينكه او براي خودش كسي است و مي تواند ياغي و عاصي باشد.
ب) علل خانوادگي
از جنبه خانوادگي هم عللي مانند عادت ندادن او به نماز از دوران خردسالي، دعوت به نماز از روي خشونت و سپس عقده سازي در او، سلب اعتماد از متوليان امور مذهبي به وسيله خانواده، آلودگي در غذاي خانواده بر اثر رعايت نكردن حلال و حرام، در بي نمازي يا كاهلی فرد در نماز خواندن مؤثر است.
ج) علل مربوط به گروه هم سالان
نقش اين گروه به اندازه اي است كه مي تواند انديشه ها را دگرگون و حتي در دين و اعتقاد افراد اثر گذارد. تابعيت و هم رنگي با دوستان و بيشترِ اُنس ها و دوستي ها در اين مرحله، ابرآلود و مبهم است. بنابراين، در ترك نماز و زماني هم ايجاد رغبت و عادت به نماز، الگوها و معاشران نقش اساسي دارند.
د) علل اجتماعي
دوران نوجواني، دوران تجسس است. اين جست وجو در حيطه سياسي، اجتماعي، اقتصادي، مذهبي و فرهنگي صورت مي گيرد. در اين حال، عوامل متعددي از جامعه و محيط بر او اثر مي گذارد و احساسي براي گرايش يا ترك مذهب در او پديد مي آورد.
توجه به راه هاي درمان
تا وقتي كه ريشه جهل، غفلت، تن پروري و بي رغبتي در فرد زدوده نشود، خانواده ها سروسامان نداشته و يا بي توجه و بي برنامه باشند، دوستان و معاشران ناباب، كودك و نوجوان را احاطه مي كنند و در ميان مي گيرند و جوّ جامعه و شرايط محيط، نابسامان و آشفته مي ماند و در نتيجه، اميد به اصلاح، بسيار اندك خواهد بود.
برنامه ريزي براي اصلاح كودكان و نوجوانان در محيط خانواده و تلاش براي كنترل جامعه و محيط، در دو سوي يك جريان مهم قرار دارند. شرايط حيات سياسي، اجتماعي و خانوادگي با حيات معنوي در ارتباط بنيادين هستند. بنابراين، در اين ابعاد چهارگانه بايد اقدامات موازي صورت پذيرد كه مهم ترين آنها عبارتند از:
1. ارتباط با كودكان و نوجوانان
الف) جهل زدايي از طريق والدين، مربيان و رسانه هاي جمعي، با استفاده از توان بياني، تصويري، كتاب ها، مجلات و... .
ب) ايجاد رغبت در آنها از طريق برقراري ارتباط دوستانه با او و پذيرش دوستان او.
ج) استفاده از حساسيت و شور و هيجان مذهبي و معنوي نوجوان و نشان دادن صحنه هاي مهيج مذهبي.
د) پاسخ به پرسش هاي مذهبي و تجهيز آنها براي دفاع از مذهب.
هـ) زمينه سازي براي خوديابي، خودسازي و محاسبه نفس.
و) آشنا كردن آنها با حقايق پيرامون و خطراتي كه از جنبه هاي گوناگون متوجه آنهاست.
2. ارتباط با خانواده
الف) بعد الگويي خانواده بايد تقويت شود براي اين كار، به هنگام نماز بايد پدر و مادر همه كارها را تعطيل كنند و به سوي نماز روي آورند كه اين، نوعي درس سازنده و عملي است.
ب) استفاده از جاذبه هاي صوتي كلامي براي جلب و جذب آنان، مثل قرائت نماز و قرآن با صداي خوب، لحن خوب و آهنگين توسط خانواده.
ح) ايجاد ارتباط گرم و سازنده با آنها و اعلام محبت و نشان دادن رحمت و عنايت خود و گاهي هم بهره گيري از مهر و قهر به صورت هم زمان.
د) استفاده از نيروي برادر يا خواهر بزرگ تر براي جلب و جذب آنها.
هـ) كنترل غيرمستقيم و زير نظر داشتن برنامه هاي او.
3. ارتباط با همسالان
الف) فراهم آوردن زمينه لازم براي دوست يابي فرزندان، از راه معاشرت با خانواده هايي كه فرزندان سالم و هم سن و سال با فرزندان آنها دارند.
ب) جهت دادن نوجوان به عضويت در تشكيلات و گروه هايي كه در مسير مذهب و عبادت و نمازند و مشاركت دادن آنها در هيئت هاي مذهبي و پرورش روح ديني در آنها.
4. اصلاح شرايط محيطی
بالاخره به اين نكته هم بايد توجه داشته باشيم كه شرايط و جو و محيط اجتماعي، در سازندگي يا ويراني بناي اخلاقي و مذهبي به شدت مؤثر است. محيط فاسد و مسموم زمينه ساز فساد است و محيط صالح و شايسته موجب رشد و تعالي است.
يكي از رسالت هاي برنامه ريزان و برنامه سازان، درك درست و واقع نگرانه به اين معضل مذهبي و تلاش به منظور رشد و ارتقاي برنامه هاي جذاب مذهبي به ويژه در اوقات نماز است. صدا و سيما در اين خصوص مي تواند با تهيه برنامه هاي جذاب، به فرهنگ سازي و انتقال ارزشي اهتمام بيشتري نمايد. به نظر مي رسد كه رسانه بايد حتي در اين زمينه به برگزاري نشست با متفكران و متوليان مذهبي براي تهيه برنامه هاي جذاب تر و پرمحتواتر در زمينه نماز اقدام كند؛ زيرا آمارهاي غيررسمي دراين باره بسيار نگران كننده است و رسالت دست اندركاران صدا و سيما را دوچندان مي كند.
در شرايط كنوني، به يك حركت فرهنگي گسترده نياز داريم، كه فقط صرف يك همايش نباشد. اين حركت فرهنگي بايد به وسيله صدا و سيما، ائمه جمعه، روزنامه ها، مجلات، مدارس، خانواده و نهادهاي متولي امور فرهنگي پايه ريزي شود. اين حركت فرهنگي بايد با هدف شناسايي و جذب نماز، ضرورت برپايي نماز، آثار و فوايد نماز و... صورت پذيرد تا جامعه اسلامي ما جامعه اي شود كه كوچك و بزرگ، زن و مرد بيش از پيش به مسئله نماز كه در حقيقت حافظ امنيت اخلاقي، اجتماعي، فرهنگي و مذهبي ماست، اهتمام بورزيم.
منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)
پيش از هر گونه تصميم گيري در مورد واداشتن نوجوان بي اعتقاد به نماز، بايد با تحقيق جامع دريابيم كه علل بي توجهي به نماز چيست؟ حرف و سخن آنها چيست؟ آيا از والدين، مربيان و الگوهاي تربيتي، سرخورده شده اند و مي خواهند عصيان خود را نشان دهند؟ يا بر اثر تنبلي و بي حوصلگي خودِ فرد كاهل در نماز است؟ مهم ترين مشكلات را مي توان در محورهاي زير جست وجو كرد:
الف) علل فردي
مهم ترين عواملي كه مربوط به خود نوجوان است، مي تواند درك نكردن صحيح تعاليم مذهبي، ناآشنايي به وظيفه و تكليف، تنبلي و تن پروري، غفلت و مسامحه كاري، نداشتن روحيه لازم براي اقامه نماز، اثبات وجود و نشان دادن اينكه او براي خودش كسي است و مي تواند ياغي و عاصي باشد.
ب) علل خانوادگي
از جنبه خانوادگي هم عللي مانند عادت ندادن او به نماز از دوران خردسالي، دعوت به نماز از روي خشونت و سپس عقده سازي در او، سلب اعتماد از متوليان امور مذهبي به وسيله خانواده، آلودگي در غذاي خانواده بر اثر رعايت نكردن حلال و حرام، در بي نمازي يا كاهلی فرد در نماز خواندن مؤثر است.
ج) علل مربوط به گروه هم سالان
نقش اين گروه به اندازه اي است كه مي تواند انديشه ها را دگرگون و حتي در دين و اعتقاد افراد اثر گذارد. تابعيت و هم رنگي با دوستان و بيشترِ اُنس ها و دوستي ها در اين مرحله، ابرآلود و مبهم است. بنابراين، در ترك نماز و زماني هم ايجاد رغبت و عادت به نماز، الگوها و معاشران نقش اساسي دارند.
د) علل اجتماعي
دوران نوجواني، دوران تجسس است. اين جست وجو در حيطه سياسي، اجتماعي، اقتصادي، مذهبي و فرهنگي صورت مي گيرد. در اين حال، عوامل متعددي از جامعه و محيط بر او اثر مي گذارد و احساسي براي گرايش يا ترك مذهب در او پديد مي آورد.
توجه به راه هاي درمان
تا وقتي كه ريشه جهل، غفلت، تن پروري و بي رغبتي در فرد زدوده نشود، خانواده ها سروسامان نداشته و يا بي توجه و بي برنامه باشند، دوستان و معاشران ناباب، كودك و نوجوان را احاطه مي كنند و در ميان مي گيرند و جوّ جامعه و شرايط محيط، نابسامان و آشفته مي ماند و در نتيجه، اميد به اصلاح، بسيار اندك خواهد بود.
برنامه ريزي براي اصلاح كودكان و نوجوانان در محيط خانواده و تلاش براي كنترل جامعه و محيط، در دو سوي يك جريان مهم قرار دارند. شرايط حيات سياسي، اجتماعي و خانوادگي با حيات معنوي در ارتباط بنيادين هستند. بنابراين، در اين ابعاد چهارگانه بايد اقدامات موازي صورت پذيرد كه مهم ترين آنها عبارتند از:
1. ارتباط با كودكان و نوجوانان
الف) جهل زدايي از طريق والدين، مربيان و رسانه هاي جمعي، با استفاده از توان بياني، تصويري، كتاب ها، مجلات و... .
ب) ايجاد رغبت در آنها از طريق برقراري ارتباط دوستانه با او و پذيرش دوستان او.
ج) استفاده از حساسيت و شور و هيجان مذهبي و معنوي نوجوان و نشان دادن صحنه هاي مهيج مذهبي.
د) پاسخ به پرسش هاي مذهبي و تجهيز آنها براي دفاع از مذهب.
هـ) زمينه سازي براي خوديابي، خودسازي و محاسبه نفس.
و) آشنا كردن آنها با حقايق پيرامون و خطراتي كه از جنبه هاي گوناگون متوجه آنهاست.
2. ارتباط با خانواده
الف) بعد الگويي خانواده بايد تقويت شود براي اين كار، به هنگام نماز بايد پدر و مادر همه كارها را تعطيل كنند و به سوي نماز روي آورند كه اين، نوعي درس سازنده و عملي است.
ب) استفاده از جاذبه هاي صوتي كلامي براي جلب و جذب آنان، مثل قرائت نماز و قرآن با صداي خوب، لحن خوب و آهنگين توسط خانواده.
ح) ايجاد ارتباط گرم و سازنده با آنها و اعلام محبت و نشان دادن رحمت و عنايت خود و گاهي هم بهره گيري از مهر و قهر به صورت هم زمان.
د) استفاده از نيروي برادر يا خواهر بزرگ تر براي جلب و جذب آنها.
هـ) كنترل غيرمستقيم و زير نظر داشتن برنامه هاي او.
3. ارتباط با همسالان
الف) فراهم آوردن زمينه لازم براي دوست يابي فرزندان، از راه معاشرت با خانواده هايي كه فرزندان سالم و هم سن و سال با فرزندان آنها دارند.
ب) جهت دادن نوجوان به عضويت در تشكيلات و گروه هايي كه در مسير مذهب و عبادت و نمازند و مشاركت دادن آنها در هيئت هاي مذهبي و پرورش روح ديني در آنها.
4. اصلاح شرايط محيطی
بالاخره به اين نكته هم بايد توجه داشته باشيم كه شرايط و جو و محيط اجتماعي، در سازندگي يا ويراني بناي اخلاقي و مذهبي به شدت مؤثر است. محيط فاسد و مسموم زمينه ساز فساد است و محيط صالح و شايسته موجب رشد و تعالي است.
يكي از رسالت هاي برنامه ريزان و برنامه سازان، درك درست و واقع نگرانه به اين معضل مذهبي و تلاش به منظور رشد و ارتقاي برنامه هاي جذاب مذهبي به ويژه در اوقات نماز است. صدا و سيما در اين خصوص مي تواند با تهيه برنامه هاي جذاب، به فرهنگ سازي و انتقال ارزشي اهتمام بيشتري نمايد. به نظر مي رسد كه رسانه بايد حتي در اين زمينه به برگزاري نشست با متفكران و متوليان مذهبي براي تهيه برنامه هاي جذاب تر و پرمحتواتر در زمينه نماز اقدام كند؛ زيرا آمارهاي غيررسمي دراين باره بسيار نگران كننده است و رسالت دست اندركاران صدا و سيما را دوچندان مي كند.
در شرايط كنوني، به يك حركت فرهنگي گسترده نياز داريم، كه فقط صرف يك همايش نباشد. اين حركت فرهنگي بايد به وسيله صدا و سيما، ائمه جمعه، روزنامه ها، مجلات، مدارس، خانواده و نهادهاي متولي امور فرهنگي پايه ريزي شود. اين حركت فرهنگي بايد با هدف شناسايي و جذب نماز، ضرورت برپايي نماز، آثار و فوايد نماز و... صورت پذيرد تا جامعه اسلامي ما جامعه اي شود كه كوچك و بزرگ، زن و مرد بيش از پيش به مسئله نماز كه در حقيقت حافظ امنيت اخلاقي، اجتماعي، فرهنگي و مذهبي ماست، اهتمام بورزيم.
منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)
