محرومیت یک زناکار از تشکیل خانواده در اسلام
در دین اسلام، طبق آیه 3 سوره نور، کسی نباید با یک مرد یا زن زناکار ازدواج کند، بدین ترتیب یک شهروند که سابقه یک ارتباط جنسی نامشروع دارد، حتی اگر توبه کند، برای ابد از تشکیل خانواده محروم می شود. در حالی که عامل اصلی رابطه نامشروع نداشتن همسر است. آیا این خلاف هدف اخلاقی اسلام و ظلم در حق کسانی نیست که از کار خود پشیمان هستند و یکی دوبار این کار را کرده اند؟!
پاسخ اجمالی:
این محرومیت برای مردان و زنانی است که به صورت مکرر و جسورانه اقدام به این عمل زشت نموده و به این کار شهرت یابند؛ کسانی که از علنی شدن گناه خویش ابایی نداشته و بدون ذره ای پیشمانی از عمل خود، قصد انجام دوباره آن را داشته باشند. بدیهی است برای چنین اشخاصی موضوع ازدواج سالم در اولویت قرار ندارد. امّا اگر شخصی مثلا یک بار مرتکب چنین عملی شد و مشهور به آن نباشد و از اعمال گذشته خود توبه کرده و تصمیم بر پاکى و عفت گرفته باشد و اثر توبه خود را درعمل نشان دهد، ازدواج با او شرعا بى مانع است.
پاسخ تفصیلی:
خداوند در آیه 3 سوره نور می فرماید: «الزَّانی لا یَنْکِحُ إِلاَّ زانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً وَ الزَّانِیَةُ لا یَنْکِحُها إِلاَّ زانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَ حُرِّمَ ذلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ»؛ (مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمى کند و زن زناکار را جز مرد زناکار یا مشرک به ازدواج خود درنمى آورد و این کار بر مؤمنان حرام شده است).
بنابر مفاد این آیه هیچ کس نباید با مرد یا زنی که مرتکب عمل زنا شده ازدواج کند و چنین حکمی شاید منجر به این شود که اشخاصی که سابقه محدودی در ارتباطات نامشرع دارند و بعداز آن عمل پشیمان شده اند، امکان تشکیل خانواده ای سالم را از دست بدهند. چنین حکمی علاوه بر اینکه در حق چنین اشخاص نادمی غیرمنصفانه به نظر می رسد، نیل به ازدواج سالم را به عنوان اصلی ترین راه حل نجات از ارتباطات نامشروع ناممکن می کند.
پاسخ به چنین پرسشی را شاید بتوان ذیل یکی از دو عنوان توضیح داد:
احتمال برداشت دیگری غیر از منع شرعی ازدواج از این آیه
ظاهر آیه و مخصوصا با در نظر گرفتن سیاق ذیل آن - یعنی عبارت «حُرِّمَ ذلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ» که در آن تعبیر به تحریم شده - چنین مى رساند که این آیه شریفه در مقام بیان حکمى تشریعى تحریمى است. حاصل معناى آیه با کمک روایات وارده از طرق اهل بیت(علیهم السلام) این است که زناکار وقتى زناى او شهرت پیدا کرد و حد بر او جارى شد، ولى خبرى از توبه کردنش نشد دیگر حرام است که با زن پاک و مسلمان ازدواج کند و همچنین زن زناکار اگر زنایش شهرت یافت و حد هم بر او جارى شد ولى توبه نکرد دیگر برای او حرام مى شود که با مرد مسلمان و پاک ازدواج کند.(1)
با این حال در میان مفسرین بر سر این آیه گفتگو است و به عقیده برخی از مفسران این آیه در صدد بیان حکمی شرعی نیست و تنها یک واقعیت عینى [اجتماعی و اخلاقی] را بیان مى کند؛ مبنی بر اینکه آلودگان همیشه دنبال آلودگان مى روند و همجنس با همجنس پرواز مى کند. اما افراد پاک و با ایمان هرگز تن به چنین آلودگی ها و انتخاب همسران آلوده نمى دهند و آن را بر خویشتن تحریم مى کنند. مؤید این تفسیر همان ظاهر آیه است که به صورت جمله خبریه بیان شده است.(2)
طبق چنین برداشتی، این آیه در صدد منع شرعی زناکاران از ازدواج نیست و فقط در مقام بیان و توصیف عامی از وضعیت زناکاران است و می خواهد بگوید افراد پلید همان پلیدى ها را دوست مى دارند و لیاقت بیش از آن را ندارند. آدم زناکار به خاطر خباثت و پلیدى ذاتش جز به زنى مثل خود اشتیاق پیدا نمی کند. او از زنى خوشش می آید که چون خودش زناکار و پلید باشد. همچنین زن زناکار جز به مردى مثل خود متعفن و پلید تمایل ندارد. بنابراین از این آیه منعی شرعی برای ازدواج زناکاران برداشت نمی شود زیرا فقط در مقام بیان وضعیت زناکاران است هم چنان که در آیه 26 همین سوره گفته شده: «الْخَبِیثاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَ الْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثاتِ»؛ (زنان ناپاک از آن مردان ناپاک اند و مردان ناپاک نیز به زنان ناپاک تعلق دارند).
البته بسیاری از مفسران با این توضیح که بسیارى از احکام به صورت «جمله خبریه» بیان شده است و لازم نیست همیشه احکام الهى به صورت جمله «امر» و «نهى» باشد،(3) این تفسیر دوم را نپذیرفته اند و همچنان معتقدند که این آیه در صدد تشریع حکمی فقهی است.
با این حال، صرف این احتمال که تفسیر دیگری نیز برای این وجود داشته باشد می تواند استدلال اصلی پرسش کننده را تا حدودی مخدوش و غیرقابل استناد کند.
اختصاص حکم منع شرعی ازدواج به زناکاران متجاهر ناپشیمان
بنابر نظر مشهور مفسرینی که ظاهر آیه فوق الذکر را به معنای مستندی برای تحریم شرعی ازدواج با زانى و زانیه می دانند، [حکم مذکور] در روایات اسلامى مقید به مردان و زنانى شده است که مشهور به این عمل بوده و توبه نکرده باشند.
بنابراین اگر شخصی مثلا یک بار مرتکب چنین عملی شد و مشهور به آن نباشد یا از اعمال گذشته خود کناره گیرى کرده و تصمیم بر پاکى و عفت گرفته باشد و اثر توبه خود را نیز عملا نشان دهد، ازدواج با او شرعا بى مانع است. در این حالت اصلا عنوان «زانى» و «زانیه» دیگر بر آنها صدق نمى کند. حالتى بوده است که زائل شده است و اطلاق آن به کسانى که توبه نصوح کرده اند، از دأب و ادب قرآن کریم بعید است.(4)
در حدیثی می خوانیم که وقتی زراره به عنوان یکی از معتبرترین شاگردان ائمه از امام صادق(علیه السلام) راجع به تفسیر آیه «الزَّانِی لا یَنْکِحُ إِلَّا زانِیَةً» پرسید آن حضرت در پاسخ فرمود:
«هُنَّ نِسَاءٌ مَشْهُورَاتٌ بِالزِّنَا وَ رِجَالٌ مَشْهُورُونَ بِالزِّنَا شُهِرُوا وَ عُرِفُوا بِهِ وَ النَّاسُ الْیَوْمَ بِذَلِکَ الْمَنْزِلِ فَمَنْ أُقِیمَ عَلَیْهِ حَدُّ الزِّنَا أَوْ مُتَّهَمٌ بِالزِّنَا لَمْ یَنْبَغِ لِأَحَدٍ أَنْ یُنَاکِحَهُ حَتَّى یَعْرِفَ مِنْهُ التَّوْبَة»(5)؛ (این آیه اشاره به زنان و مردانى است که مشهور به زنا بوده و به این عمل زشت شناخته شده بودند و امروز نیز چنین است. کسى که حد زنا بر او اجرا شود یا مشهور به این عمل شنیع گردد سزاوار نیست احدى با او ازدواج کند تا توبه او ظاهر و شناخته شود).
اصولا هرگاه مردان و یا زنان زناپیشه از کرده خود پشیمان شوند و با اخلاص و از روی نیت پاک، توبه و استغفار کنند و از گناه و کار زشت خود به کلی منصرف شوند و زندگی پاک و به دور از گناه و آلودگی را از سر گیرند و در این کار مصمم باشند، چرا نباید خداوند توبه شان را بپذیرد و به رحمت و مهر گسترده خویش، آنان را در زمره بندگان صالح و شایسته خود داخل نکند؟ آن هم خداوندی که در آیات 68 تا 70 سوره فرقان و در باره سرنوشت توبه کاران می فرماید:
«وَ الَّذینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَ لا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتی حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ لا یَزْنُونَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً* یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فیهِ مُهاناً* إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً»؛ (بندگان خدا کسانی هستند که معبود دیگری را با خداوند نمی خوانند و توحید خالص دارند و انسانی را که خداوند قتل او و ریختن خونش را حرام شمرده است به قتل نمی رسانند جز به حق و در اجرای فرمان خدا. و زنا نمی کنند و دامان عفت خود را هرگز آلوده نمی سازند هرکس این گناهان بزرگ را مرتکب شود گناهان بزرگی را مرتکب شده و مجازاتش را خواهد دید* عذاب چنین کسی در قیامت چند برابر و مضاعف می گردد و با خواری همیشه درآن خواهد ماند* مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد که خداوند گناهان این گروه توبه کننده را به حسنات تبدیل می کند و خداوند بسیارآمرزنده و مهربان است).
به هر حال و با توجه کردن به نکات فوق مشخص می شود درگاه رحمت الهی و جبران گذشته همیشه به روی کسانی که واقعا از عمل شنیع زنا پشیمان شده اند باز است و آنها به هیچ وجه از ازدواج و تشکیل خانواده سالم منع نشده اند.
پی نوشت:
(1). تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1374هـ.ش، چاپ اول، ج 14، ص 362؛ المیزان فی تفسیر القرآن، طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمه: موسوی همدانی، سید محمد باقر، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1374هـ.ش، چاپ پنجم، ج 15، ص 114.
(2). تفسیر نمونه، همان، ص 361.
(3). همان، ص 362.
(4) همان، ص 367؛ المیزان فی تفسیر القرآن، همان.
(5). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407 هـ.ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 354.
پرسش های مرتبط:
مرز بین تروریسم و جهاد در اسلام چیست؟
از نظر امام علی(ع) چرا حیوانی که برای «قربانی» انتخاب می شود باید صحیح و سالم باشد؟
