تعریفی از بیش فعالی
پرسش :
من یک پسر سه و نیم ساله دارم. او خیلی پر خاشگر و خراب کار است و اصلاً به دستور های ما گوش نمی دهد. وقتی با بچّه های دیگر بازی می کند، خراب کاریش کم می شود؛ ولی اگر سرگرمی نداشته باشد، دوباره شروع به خراب کاری می کند. او اصلاً سر سفره نمی نشیند و اگر هم بنشیند مدام با چیزی بازی می کند؛ به همین دلیل ما با غذا خوردن او مشکل داریم یا در موقع خوابیدن، وقتی به خواب می رود که همه ی ما خوابیده باشیم و همه جا خاموش باشد و ساعت ده صبح هم از خواب بیدار می شود. امّا با این حال روی کارهای خود تمرکز لازم را دارد و آنها را با دقّت و علاقه انجام می دهد؛ مثلاً می نشیند و برنامه ی مورد علاقه ی خود را می بیند یا در دفتر نقّاشی خود خط هایی رسم می کند.حال سوال من است که با این اوصاف آیا فرزند من بیش فعّال است؟ لطفاً من را راهنمایی کنید.
پاسخ :
پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):
بیش فعّالی مشکل کم تمرکزی و کم توجّهی است؛به بچّه هایی بیش فعّال می گویند که به صورت عمومی نمی توانند تمرکز لازم را داشته باشند؛ خصوصاً برای بچّه های زیر هفت سال؛ چراکهنوع بیش فعّالی برای بچّه ها بالای هفت سالیک مقدار متفاوت است؛ همچنین بیش فعّالی در سنّین بزرگسالییک مقدار متفاوت تر از سنّین کودکی است. ما باید هر کدام از این موارد را در سنّ خود توضیح بدهیم.
اگر بچّه ها نتوانند در حدّ سنین خودشان روی امور تمرکز پیدا کنند، از اینها به عنوان بیش فعّال یاد می شود.امّا در این مورد می بینیم که فرزند کارتون نگاه می کند و روی برنامه های مورد علاقه خود تمرکز دارد و با دوستانش می تواند بازی کند یا حتّی نقّاشی بکشد؛ البته بچّه ها در این سن در مرحله ی پیش طراحی هستند و نمی توانند خوب نقّاشی کنند. ما از همه ی این موارد نتیجه می گیریم که بچّه تمرکز لازم را دارد.
علل پرخاشگری و خراب کاری
امّا شاید محور پرخاش گری ها و خراب کاری های این فرزندعلّت های دیگر داشته باشد؛
الف. تغذیّه
اوّلین دلیل، بحث تغذیّه ی کودک است. ما برای این که بتوانیم تشخیص دهیم که آیا این فرزند بیش فعّال است یا نه، باید ببینیم که وضعیّت تغذیّه اش چه طور است. اگر این بچّه تغذیّه یخوبی داشت و ساعت خوابش هم تنظیم بود و والدین امر و نهی های زیادی به او نمی کردند، امّاباز همچنان خراب کاری می کرد، این بچّه مشکوک به بیش فعّالی بود. امّاما در این مورد می بینیم که بچّه تغذیه ی خوبی ندارد ومعمولاً بچّه هایی که تغذیه خوبی ندارند، آستانه ی تحمّلشان پایین است و زودتر پرخاش می کنند. در ما بزرگ ترها نیز همین طور است. کسی که گرسنه است، زودتر عصبانی می شود و تندی می کند تا کسی که غذا خورده و استراحت کرده است؛ لذا اوّل باید به تغذیّه ی کودک توجّه کرد.
هنر والدین برای تغذیّه ی مناسب
این بچّه تغذیّه ی خوبی ندارد و باید به تغذیّهاو توجّه شود؛ البته این مادر فرمودند که حتی فرزند من سر سفره هم نمی نشیند که ما به او غذا بدهیم. اینجا دیگر این هنر ما والدین است که چطور بتوانیم فرزند را با یک سری روش های مناسب، سر سفره نگه داریم؛ بعضی مادرها با کمک روش قصّه گویی فرزند را سر سفره نگه می دارند؛ بعضی از مادرها با جابه جا کردن مکان غذا، فرزند را سر سفره نگه می دارند.
الان فصل بهار است و هوا هم خوب است. ممکن است بعضی از خانواده ها در خانه، بهارخواب یا بالکن و حیاط داشته باشند؛ این خانواده هامی توانند بعضی از وعده های غذایی خود را به آنجا ببرند تا برای بچّه ها تنوّع شود.
گاهی اوقات با ایجاد کردن یک سری تنوّعات در سفره، بچّه ها به درست غذا خوردن ترغیب می شوند؛ مثلاً والدین می توانند با یک جعبه و چهار پایه،یک میز غذا خوری برای بچّه ها درست کنند تا آنها به غذا خوردن علاقه مند شوند.پدر و مادر می توانند با یک سری از هنرمندی ها و بدون امرو نهی کردن، بچّه ها را به سمت غذا خوردن تشویق کنند.پس باید تغذیّه ی این بچّه اصلاح شود.
خوردنصبحانه در زمان مناسب
این مادر بزرگوار در سوال خود فرمودند که بچّه ی من حدود ساعت ده صبح از خواب بیدار می شود. والدین توجّه کنند که مهم ترین وعده ی غذایی برای بچّه ها صبحانه است. بچّه ای که ساعت ده بیدار شود، مطمئن باشید که حتّی ساعت ده و نیم یا یازده هم صبحانه می خورد. این زمان برای صبحانه خوردن خیلی دیر است. بهترین زمان برای صبحانه خوردن کودک سه و نیم ساله، حدود ساعت هشت صبح است.
ب. زمان خواب و بیدار شدن
نکته بعد ساعت خواب بچّه است که باید اصلاح شود. بهترین زمان خواب برای کودک بین ساعت نه و نیم تا ده شب است و بهترین زمان برای بیدار شدن او بین ساعت هفت تا هفت و نیم صبح است.
راه حلّی برای به موقع خوابیدن فرزندان
شاید والدین به ما اشکال کنند و بگویند: الان غروب آفتاب حدوداً ساعت هشت شب است و تازه ساعت نه، پدر او به خانه می آید و شاید در آن لحظه خود ما قصد خواب نداشته باشیم؛ با این اوصافما چه طور بچّه را بخوابانیم؟ ما در جواب می گوییم کهوالدیندر این صورت خاموشی موقّت در خانه برقرار کنندو وقتی بچّه خوابید، والدین بلند شوند و کارهای خود را انجام دهند.والدین باید فرزند را سر وقت بخوابانند؛ چراکه نیاز به خواب در فرزند سه و نیم ساله حدود سه یا چهار ساعت بیشتر از والدین است؛ لذا باید زودتر بخوابد و دیرتر بیدار شود.
ج. امر و نهی کردن
سوّمین نکته ای که بچّه ها را پرخاشگر و خراب کار می کند، امر و نهی کردن زیاد والدین است؛ چراکه این مادر بزرگوار در سوال خود فرمودند: گاهی اوقات دستورات ما را اجابت نمی کند و به حرف های ما گوش نمی کند؛ اصلاً چه کسی گفته است که والدین باید بهبچّه ی سه و نیم ساله دستور بدهند. این کار درست نیست و دستور باید از امر تربیت حذف شود. دستور، یعنی امرو نهی کردن؛ مانند: کنترل را بیاور، بیا نهار بخور، تلویزیون را خاموش کن؛ به این موارد دستور می گویند.
ویژگی یک امیر!
ما باید نوع کلام خود را با بچّه ی سه و نیم ساله تغییر بدهیم؛ چراکه او در دوران امیری به سر می برد. امیر بودن بچّه به این معنا نیست که او را آزاد بگذاریم تا خراب کاری کند. امیریک ویژگیدارد وآن این است که هیچ کس به او، امر و نهی نمی کند و ما هم نباید به بچّه های خود امر و نهی کنیم.
روش بیان در خواست
حال سوال اینجاست که والدین باید چگونه درخواست های خود را ارائه دهند؟در اینجا والدین باید از روش ترغیب کردن، استفاده کنند؛ مثلاً به جای این که به بچّه بگویند: برو و سریع کنترل تلویزیون را بیاور!بگویند: پسرگلم! اگر من تا شماره ی سه بشمارم، آیا تو می توانی کنترل را بیاوری؟ یا چه کسی این لیوان آب را به پدرش می دهد؟ اصلاً خود این نوع گفتن بچّه را به فعالیّت ترغیب می کند.
علّت لجبازی کودک
بعضی از والدین به فرزندانشان امر و نهی مستقیم می کنند و بعد می گویند که من نمی دانم چرا بچّه ها در این سن با ما لجبازی می کنند و عکس آن چیزی را که ما می گوییم، انجام می دهند؛مثلاً وقتی می گوییم این شیء را بیاور، گوش نمی کند؛ولی وقتی می گوییم همان شیء را نیاور،او می دود و آن را می آورد.دلیل این عمل بچّه این است که ما بهاو دستور می دهیم و به او امر و نهی می کنیم؛ لذا بچّه هم عکس خواسته ی ما را انجام می دهد.
کار والدین در این مورداصلاً خوب نیست؛ چراکه ممکن است، در آن لحظه کار انجام شود، ولی با این کار بچّه به نافرمانی تشویق شود. ما باید در اینجا از خواهش کردن یا الفاظ ترغیب کننده استفاده کنیم. امر و نهی کردن، پرخاشگری را در سنین کودکی افزایش می دهد.
د. هم بازی
نکته چهارم این است که کودکان در این سن، یعنی سه و نیم سالگی، نیاز به هم بازی دارند. یکی از دلایلی که باعث می شود بچّه ها وابسته، لجباز و پرخاشگر شوند، بی کاری است. والدین باید برای بچّه ها، کار ایجاد کنند و کار اصلی بچّه ها در این بازی است. این مادر بزرگوار فرمودند:وقتی فرزندم با بچّه های دیگر بازی می کند، این رفتار را ندارد؛ یعنی خراب کاری و اذیّت نمی کند.بیشتر بچّه ها وقتی در کنار هم قرار می گیرند، آرام تر هستند؛ لذا بچّه ای که سه و نیم ساله است،نیاز به همبازی دارد.
مراقب هلاک شدن بچّه باشیم!
والدین باید معنی نیاز را بفهمند و آن را درک کنند. معنی واقعینیاز وقتی در شخصی تحقّق پیدا می کند که از تشنگی در حال هلاک شدن است.اگر نیاز بچّه ها به همبازی فراهم نشود، هلاک می شوند؛ یعنی چه؟ یعنی بچّه ها به والدین خود آسیب می رسانند و لج بازی و پرخاشگری می کنند.
بیش فعّالی مشکل کم تمرکزی و کم توجّهی است؛به بچّه هایی بیش فعّال می گویند که به صورت عمومی نمی توانند تمرکز لازم را داشته باشند؛ خصوصاً برای بچّه های زیر هفت سال؛ چراکهنوع بیش فعّالی برای بچّه ها بالای هفت سالیک مقدار متفاوت است؛ همچنین بیش فعّالی در سنّین بزرگسالییک مقدار متفاوت تر از سنّین کودکی است. ما باید هر کدام از این موارد را در سنّ خود توضیح بدهیم.
اگر بچّه ها نتوانند در حدّ سنین خودشان روی امور تمرکز پیدا کنند، از اینها به عنوان بیش فعّال یاد می شود.امّا در این مورد می بینیم که فرزند کارتون نگاه می کند و روی برنامه های مورد علاقه خود تمرکز دارد و با دوستانش می تواند بازی کند یا حتّی نقّاشی بکشد؛ البته بچّه ها در این سن در مرحله ی پیش طراحی هستند و نمی توانند خوب نقّاشی کنند. ما از همه ی این موارد نتیجه می گیریم که بچّه تمرکز لازم را دارد.
علل پرخاشگری و خراب کاری
امّا شاید محور پرخاش گری ها و خراب کاری های این فرزندعلّت های دیگر داشته باشد؛
الف. تغذیّه
اوّلین دلیل، بحث تغذیّه ی کودک است. ما برای این که بتوانیم تشخیص دهیم که آیا این فرزند بیش فعّال است یا نه، باید ببینیم که وضعیّت تغذیّه اش چه طور است. اگر این بچّه تغذیّه یخوبی داشت و ساعت خوابش هم تنظیم بود و والدین امر و نهی های زیادی به او نمی کردند، امّاباز همچنان خراب کاری می کرد، این بچّه مشکوک به بیش فعّالی بود. امّاما در این مورد می بینیم که بچّه تغذیه ی خوبی ندارد ومعمولاً بچّه هایی که تغذیه خوبی ندارند، آستانه ی تحمّلشان پایین است و زودتر پرخاش می کنند. در ما بزرگ ترها نیز همین طور است. کسی که گرسنه است، زودتر عصبانی می شود و تندی می کند تا کسی که غذا خورده و استراحت کرده است؛ لذا اوّل باید به تغذیّه ی کودک توجّه کرد.
هنر والدین برای تغذیّه ی مناسب
این بچّه تغذیّه ی خوبی ندارد و باید به تغذیّهاو توجّه شود؛ البته این مادر فرمودند که حتی فرزند من سر سفره هم نمی نشیند که ما به او غذا بدهیم. اینجا دیگر این هنر ما والدین است که چطور بتوانیم فرزند را با یک سری روش های مناسب، سر سفره نگه داریم؛ بعضی مادرها با کمک روش قصّه گویی فرزند را سر سفره نگه می دارند؛ بعضی از مادرها با جابه جا کردن مکان غذا، فرزند را سر سفره نگه می دارند.
الان فصل بهار است و هوا هم خوب است. ممکن است بعضی از خانواده ها در خانه، بهارخواب یا بالکن و حیاط داشته باشند؛ این خانواده هامی توانند بعضی از وعده های غذایی خود را به آنجا ببرند تا برای بچّه ها تنوّع شود.
گاهی اوقات با ایجاد کردن یک سری تنوّعات در سفره، بچّه ها به درست غذا خوردن ترغیب می شوند؛ مثلاً والدین می توانند با یک جعبه و چهار پایه،یک میز غذا خوری برای بچّه ها درست کنند تا آنها به غذا خوردن علاقه مند شوند.پدر و مادر می توانند با یک سری از هنرمندی ها و بدون امرو نهی کردن، بچّه ها را به سمت غذا خوردن تشویق کنند.پس باید تغذیّه ی این بچّه اصلاح شود.
خوردنصبحانه در زمان مناسب
این مادر بزرگوار در سوال خود فرمودند که بچّه ی من حدود ساعت ده صبح از خواب بیدار می شود. والدین توجّه کنند که مهم ترین وعده ی غذایی برای بچّه ها صبحانه است. بچّه ای که ساعت ده بیدار شود، مطمئن باشید که حتّی ساعت ده و نیم یا یازده هم صبحانه می خورد. این زمان برای صبحانه خوردن خیلی دیر است. بهترین زمان برای صبحانه خوردن کودک سه و نیم ساله، حدود ساعت هشت صبح است.
ب. زمان خواب و بیدار شدن
نکته بعد ساعت خواب بچّه است که باید اصلاح شود. بهترین زمان خواب برای کودک بین ساعت نه و نیم تا ده شب است و بهترین زمان برای بیدار شدن او بین ساعت هفت تا هفت و نیم صبح است.
راه حلّی برای به موقع خوابیدن فرزندان
شاید والدین به ما اشکال کنند و بگویند: الان غروب آفتاب حدوداً ساعت هشت شب است و تازه ساعت نه، پدر او به خانه می آید و شاید در آن لحظه خود ما قصد خواب نداشته باشیم؛ با این اوصافما چه طور بچّه را بخوابانیم؟ ما در جواب می گوییم کهوالدیندر این صورت خاموشی موقّت در خانه برقرار کنندو وقتی بچّه خوابید، والدین بلند شوند و کارهای خود را انجام دهند.والدین باید فرزند را سر وقت بخوابانند؛ چراکه نیاز به خواب در فرزند سه و نیم ساله حدود سه یا چهار ساعت بیشتر از والدین است؛ لذا باید زودتر بخوابد و دیرتر بیدار شود.
ج. امر و نهی کردن
سوّمین نکته ای که بچّه ها را پرخاشگر و خراب کار می کند، امر و نهی کردن زیاد والدین است؛ چراکه این مادر بزرگوار در سوال خود فرمودند: گاهی اوقات دستورات ما را اجابت نمی کند و به حرف های ما گوش نمی کند؛ اصلاً چه کسی گفته است که والدین باید بهبچّه ی سه و نیم ساله دستور بدهند. این کار درست نیست و دستور باید از امر تربیت حذف شود. دستور، یعنی امرو نهی کردن؛ مانند: کنترل را بیاور، بیا نهار بخور، تلویزیون را خاموش کن؛ به این موارد دستور می گویند.
ویژگی یک امیر!
ما باید نوع کلام خود را با بچّه ی سه و نیم ساله تغییر بدهیم؛ چراکه او در دوران امیری به سر می برد. امیر بودن بچّه به این معنا نیست که او را آزاد بگذاریم تا خراب کاری کند. امیریک ویژگیدارد وآن این است که هیچ کس به او، امر و نهی نمی کند و ما هم نباید به بچّه های خود امر و نهی کنیم.
روش بیان در خواست
حال سوال اینجاست که والدین باید چگونه درخواست های خود را ارائه دهند؟در اینجا والدین باید از روش ترغیب کردن، استفاده کنند؛ مثلاً به جای این که به بچّه بگویند: برو و سریع کنترل تلویزیون را بیاور!بگویند: پسرگلم! اگر من تا شماره ی سه بشمارم، آیا تو می توانی کنترل را بیاوری؟ یا چه کسی این لیوان آب را به پدرش می دهد؟ اصلاً خود این نوع گفتن بچّه را به فعالیّت ترغیب می کند.
علّت لجبازی کودک
بعضی از والدین به فرزندانشان امر و نهی مستقیم می کنند و بعد می گویند که من نمی دانم چرا بچّه ها در این سن با ما لجبازی می کنند و عکس آن چیزی را که ما می گوییم، انجام می دهند؛مثلاً وقتی می گوییم این شیء را بیاور، گوش نمی کند؛ولی وقتی می گوییم همان شیء را نیاور،او می دود و آن را می آورد.دلیل این عمل بچّه این است که ما بهاو دستور می دهیم و به او امر و نهی می کنیم؛ لذا بچّه هم عکس خواسته ی ما را انجام می دهد.
کار والدین در این مورداصلاً خوب نیست؛ چراکه ممکن است، در آن لحظه کار انجام شود، ولی با این کار بچّه به نافرمانی تشویق شود. ما باید در اینجا از خواهش کردن یا الفاظ ترغیب کننده استفاده کنیم. امر و نهی کردن، پرخاشگری را در سنین کودکی افزایش می دهد.
د. هم بازی
نکته چهارم این است که کودکان در این سن، یعنی سه و نیم سالگی، نیاز به هم بازی دارند. یکی از دلایلی که باعث می شود بچّه ها وابسته، لجباز و پرخاشگر شوند، بی کاری است. والدین باید برای بچّه ها، کار ایجاد کنند و کار اصلی بچّه ها در این بازی است. این مادر بزرگوار فرمودند:وقتی فرزندم با بچّه های دیگر بازی می کند، این رفتار را ندارد؛ یعنی خراب کاری و اذیّت نمی کند.بیشتر بچّه ها وقتی در کنار هم قرار می گیرند، آرام تر هستند؛ لذا بچّه ای که سه و نیم ساله است،نیاز به همبازی دارد.
مراقب هلاک شدن بچّه باشیم!
والدین باید معنی نیاز را بفهمند و آن را درک کنند. معنی واقعینیاز وقتی در شخصی تحقّق پیدا می کند که از تشنگی در حال هلاک شدن است.اگر نیاز بچّه ها به همبازی فراهم نشود، هلاک می شوند؛ یعنی چه؟ یعنی بچّه ها به والدین خود آسیب می رسانند و لج بازی و پرخاشگری می کنند.
