آثار سوء معنوی غیبت در کلام معصومین
پرسش :
از منظر معصومین (علیهم السلام)، غیبت چه پیامدهای سوء معنوی در پی دارد؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
سخنان معصومین (علیهم السلام) در بیان آثار سوء غیبت بسیار تکان دهنده است؛ در روایات آمده «غیبت حسنات را نابود مى کند همان گونه که آتش هیزم را از بین می برد». پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) می فرمایند: «شخصی در روز قیامت می گوید: خدایا این نامه عمل من نیست، زیرا طاعات خود را در آن نمى بینم، خداوند می فرماید: طاعات تو به سبب غیبت مردم از بین رفت. فرد دیگرى به خداوند عرض مى کند: خدایا این نامه عمل من نیست، چرا که من این طاعات را انجام نداده ام، خداوند مى فرماید: فلان کس از تو غیبت کرد، از این رو حسناتش به تو داده شد».
پاسخ تفصیلی:
آثار سوء معنوی غیبت، بیش از آن است که کلام ظرفیت بیان آن را داشته باشد، لکن در سخنان ائمه هدی (علیهم السلام)، آشکارا به این پیامدها اشاره شده که در ادامه قسمتی از آنها بیان می شود.
1ـ در روایات آمده «غیبت حسنات را نابود مى کند همان گونه که آتش هیزم را». عالم بزرگوار شیخ بهایى در یکى از کتاب هاى خود غیبت را به صاعقه ای تشبیه کرده که حسنات را در یک چشم به هم زدن نابود مى کند، سپس مى گوید: «غیبت کننده مانند کسى است که منجنیقى نصب کرده و با آن حسنات خود را نشانه گیرى کرده و شرق و غرب آن را مى کوبد».(1)
2ـ غیبت دین انسان را از بین مى برد همان گونه که بیمارى خوره گوشت هاى تن را مى خورد.
3ـ غیبت کننده اگر بخشوده شود آخرین نفرى است که وارد بهشت مى شود، و اگر بخشوده نشود اولین نفرى است که وارد دوزخ مى گردد.
4ـ غیبت سبب رسوایى انسان مى شود، پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) در حدیثى می فرمایند: «یا مَعْشَرَ مَنْ آمَنَ بِلسانِهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِقَلْبِهِ لا تَغْتابُوا الْمُسْلِمینَ وَ لا تَتَبَّعُوا عَوْراتِهِمْ فَاِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَةَ اَخِیْهِ تَتَبَّعَ اللّهُ عَوْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللّهُ عَوْرَتَهُ یَفْضَحُهُ فِى جَوْفِ بَیْتِهِ»(2)؛ (اى گروهى که با زبان ایمان آورده اید ولى با قلبتان ایمان نیاورده اید، غیبت مسلمانان نکنید، و در صدد کشف عیوب آنها نباشید، چرا که هر کس در صدد کشف عیوب برادر مسلمانش باشد خداوند عیوب او را کشف مى کند، و هر کس خدا عیوبش را کشف کند حتى در درون خانه اش رسوا مى شود).
5ـ غیبت سبب مى شود که حسنات غیبت کننده به نامه اعمال غیبت شونده، و سیئات غیبت شونده به نامه اعمال غیبت کننده منتقل شود، چنان که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در حدیثى می فرمایند: «یُؤْتى بِاَحَد یَوْمَ الْقِیامَةِ یُوقَفُ بَیْنَ یَدَىِ اللّهُ یُدْفَعُ اِلَیْهِ کِتابُهُ فَلا یَرَى حَسَناتِهِ فَیَقُولُ اِلهِى لَیْسَ هذا کِتابِى فَاِنِّى لا اَرَى فیها طاعَتى فَقالَ اِنَّ رَبَّکَ لا یَضِلُّ وَ لا یَنْسى، ذَهَبَ عَمَلُکَ بِاغْتیاب النّاسِ ثُمَّ یُؤْتى بِآخَرَ وَ یُدْفَعُ اِلَیْهِ کِتابُهُ فَیَرى فیها طاعات کَثیرة، فَیَقُولُ اِلهى ما هذا کِتابى فَانِّى ما عَمِلْتُ هَذِهِ الطّاعاتِ، فَیَقُولُ: اِنَّ فُلاناً اِغْتابَکَ فَدُفعَتْ حَسَناتُهُ اِلَیْکَ»(3)؛ (روز قیامت کسى را در دادگاه عدل الهى حاضر مى کنند، و نامه اعمالش را به دست او مى دهند، نگاه مى کند حسنات خود را در آن نمى بیند، عرضه مى دارد خدایا این نامه عمل من نیست زیرا طاعات خود را در آن نمى بینم، خداوند به او مى گوید پروردگار تو نه گمراه مى شود و نه چیزى را فراموش مى کند، طاعات تو به سبب غیبت مردم از بین رفت، سپس دیگرى را مى آورند و نامه عملش را به دستش مى سپارند، در آن طاعات زیادى مى بیند که انجام نداده بود عرض مى کند خداوندا این نامه عمل من نیست، چرا که من این طاعات را انجام نداده ام، خداوند مى فرماید: فلان کس تو را غیبت کرد، بدین سبب حسناتش به تو داده شد).
از این رو از بعضى از رجال معروف پیشین نقل شده که شنید کسى درباره او غیبت مى کند طبقى از رطب به رسم هدیه براى او فرستاد و پیغام داد: «شنیدم تو حسناتت را براى من هدیه کرده اى خواستم به این وسیله جبران کنم». همچنین از دیگرى نقل شده که مى گفت: «من اگر بخواهم کسى را غیبت کنم مادرم را غیبت مى کنم چرا که او از هر کس به حسنات من سزاوارتر است».
6ـ غیبت سبب مى شود که نماز و روزه انسان تا چهل روز، مقبول درگاه خداوند نشود، چنان که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) می فرمایند: «مَنْ اِعْتابَ مُسْلِماً اَو مُسْلِمَةً لَمْ یَقْبَل اللّهُ تَعالى صَلاتَهُ وَ لا صِیامَهُ اَرْبَعِیْنَ یَوْماً وَ لَیْلَةً اِلاّ اَنْ یَغْفِرَ لَهُ صاحِبُهُ»(4)؛ (کسى که مرد یا زن مسلمانى را غیبت کند، خداوند نماز و روزه او را چهل شبانه روز قبول نخواهد کرد مگر این که غیبت شونده او را ببخشد).
پی نوشت:
(1). الکشکول(شیخ بهایى)، الحارثی الهمدانی العاملی، محمد بن الحسین بن عبد الصمد بن محمد بن علی بن الحسن بن محمد بن صالح بن إسماعیل، اعلمى، بیروت، 1403 ق، چاپ ششم، و قال أبو العتاهیة.
(2). منیة المرید، شهید ثانى، زین الدین بن على، محقق / مصحح: مختارى، رضا، مکتب الإعلام الإسلامی، قم، 1409 ق، چاپ اول، ص 327، 7 - الکلام فیه بما لا یحل؛ مجموعة ورّام، ابن ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى، مکتبه فقیه، قم، 1410 ق، چاپ اول، ج 1، ص 115، باب الغیبة؛ جامع السعادات، نراقى، ملا مهدى، تصحیح و تعلیق: کلانتر، سید محمد، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا، چاپ چهارم، ج 2، ص 312، فصل ذم الغیبة.
(3). جامع الأخبار، شعیری، محمد بن محمد، مطبعة حیدریة، نجف، بى تا، چاپ: اول، ص 147، الفصل التاسع و المائة فی الغیبة؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 72، ص 259، باب 66 الغیبة.
(4). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نورى، حسین بن محمد تقى، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1408 ق، چاپ اول، ج 7، ص 322، «2 باب وجوب إمساک الصائم عن الکذب على الله و على رسوله و على الأئمة(علیهم السلام) و عن الغیبة و حکم القضاء لو فعل؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 72، ص 258، باب 66 الغیبة؛ جامع الأخبار، شعیری، محمد بن محمد، مطبعة حیدریة، نجف، بى تا، چاپ اول، ص 146، الفصل التاسع و المائة فی الغیبة.
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء،مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم، 1377 ش، چاپ اول، ج 3، ص 114.
پاسخ اجمالی:
سخنان معصومین (علیهم السلام) در بیان آثار سوء غیبت بسیار تکان دهنده است؛ در روایات آمده «غیبت حسنات را نابود مى کند همان گونه که آتش هیزم را از بین می برد». پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) می فرمایند: «شخصی در روز قیامت می گوید: خدایا این نامه عمل من نیست، زیرا طاعات خود را در آن نمى بینم، خداوند می فرماید: طاعات تو به سبب غیبت مردم از بین رفت. فرد دیگرى به خداوند عرض مى کند: خدایا این نامه عمل من نیست، چرا که من این طاعات را انجام نداده ام، خداوند مى فرماید: فلان کس از تو غیبت کرد، از این رو حسناتش به تو داده شد».
پاسخ تفصیلی:
آثار سوء معنوی غیبت، بیش از آن است که کلام ظرفیت بیان آن را داشته باشد، لکن در سخنان ائمه هدی (علیهم السلام)، آشکارا به این پیامدها اشاره شده که در ادامه قسمتی از آنها بیان می شود.
1ـ در روایات آمده «غیبت حسنات را نابود مى کند همان گونه که آتش هیزم را». عالم بزرگوار شیخ بهایى در یکى از کتاب هاى خود غیبت را به صاعقه ای تشبیه کرده که حسنات را در یک چشم به هم زدن نابود مى کند، سپس مى گوید: «غیبت کننده مانند کسى است که منجنیقى نصب کرده و با آن حسنات خود را نشانه گیرى کرده و شرق و غرب آن را مى کوبد».(1)
2ـ غیبت دین انسان را از بین مى برد همان گونه که بیمارى خوره گوشت هاى تن را مى خورد.
3ـ غیبت کننده اگر بخشوده شود آخرین نفرى است که وارد بهشت مى شود، و اگر بخشوده نشود اولین نفرى است که وارد دوزخ مى گردد.
4ـ غیبت سبب رسوایى انسان مى شود، پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) در حدیثى می فرمایند: «یا مَعْشَرَ مَنْ آمَنَ بِلسانِهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِقَلْبِهِ لا تَغْتابُوا الْمُسْلِمینَ وَ لا تَتَبَّعُوا عَوْراتِهِمْ فَاِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَةَ اَخِیْهِ تَتَبَّعَ اللّهُ عَوْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللّهُ عَوْرَتَهُ یَفْضَحُهُ فِى جَوْفِ بَیْتِهِ»(2)؛ (اى گروهى که با زبان ایمان آورده اید ولى با قلبتان ایمان نیاورده اید، غیبت مسلمانان نکنید، و در صدد کشف عیوب آنها نباشید، چرا که هر کس در صدد کشف عیوب برادر مسلمانش باشد خداوند عیوب او را کشف مى کند، و هر کس خدا عیوبش را کشف کند حتى در درون خانه اش رسوا مى شود).
5ـ غیبت سبب مى شود که حسنات غیبت کننده به نامه اعمال غیبت شونده، و سیئات غیبت شونده به نامه اعمال غیبت کننده منتقل شود، چنان که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در حدیثى می فرمایند: «یُؤْتى بِاَحَد یَوْمَ الْقِیامَةِ یُوقَفُ بَیْنَ یَدَىِ اللّهُ یُدْفَعُ اِلَیْهِ کِتابُهُ فَلا یَرَى حَسَناتِهِ فَیَقُولُ اِلهِى لَیْسَ هذا کِتابِى فَاِنِّى لا اَرَى فیها طاعَتى فَقالَ اِنَّ رَبَّکَ لا یَضِلُّ وَ لا یَنْسى، ذَهَبَ عَمَلُکَ بِاغْتیاب النّاسِ ثُمَّ یُؤْتى بِآخَرَ وَ یُدْفَعُ اِلَیْهِ کِتابُهُ فَیَرى فیها طاعات کَثیرة، فَیَقُولُ اِلهى ما هذا کِتابى فَانِّى ما عَمِلْتُ هَذِهِ الطّاعاتِ، فَیَقُولُ: اِنَّ فُلاناً اِغْتابَکَ فَدُفعَتْ حَسَناتُهُ اِلَیْکَ»(3)؛ (روز قیامت کسى را در دادگاه عدل الهى حاضر مى کنند، و نامه اعمالش را به دست او مى دهند، نگاه مى کند حسنات خود را در آن نمى بیند، عرضه مى دارد خدایا این نامه عمل من نیست زیرا طاعات خود را در آن نمى بینم، خداوند به او مى گوید پروردگار تو نه گمراه مى شود و نه چیزى را فراموش مى کند، طاعات تو به سبب غیبت مردم از بین رفت، سپس دیگرى را مى آورند و نامه عملش را به دستش مى سپارند، در آن طاعات زیادى مى بیند که انجام نداده بود عرض مى کند خداوندا این نامه عمل من نیست، چرا که من این طاعات را انجام نداده ام، خداوند مى فرماید: فلان کس تو را غیبت کرد، بدین سبب حسناتش به تو داده شد).
از این رو از بعضى از رجال معروف پیشین نقل شده که شنید کسى درباره او غیبت مى کند طبقى از رطب به رسم هدیه براى او فرستاد و پیغام داد: «شنیدم تو حسناتت را براى من هدیه کرده اى خواستم به این وسیله جبران کنم». همچنین از دیگرى نقل شده که مى گفت: «من اگر بخواهم کسى را غیبت کنم مادرم را غیبت مى کنم چرا که او از هر کس به حسنات من سزاوارتر است».
6ـ غیبت سبب مى شود که نماز و روزه انسان تا چهل روز، مقبول درگاه خداوند نشود، چنان که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) می فرمایند: «مَنْ اِعْتابَ مُسْلِماً اَو مُسْلِمَةً لَمْ یَقْبَل اللّهُ تَعالى صَلاتَهُ وَ لا صِیامَهُ اَرْبَعِیْنَ یَوْماً وَ لَیْلَةً اِلاّ اَنْ یَغْفِرَ لَهُ صاحِبُهُ»(4)؛ (کسى که مرد یا زن مسلمانى را غیبت کند، خداوند نماز و روزه او را چهل شبانه روز قبول نخواهد کرد مگر این که غیبت شونده او را ببخشد).
پی نوشت:
(1). الکشکول(شیخ بهایى)، الحارثی الهمدانی العاملی، محمد بن الحسین بن عبد الصمد بن محمد بن علی بن الحسن بن محمد بن صالح بن إسماعیل، اعلمى، بیروت، 1403 ق، چاپ ششم، و قال أبو العتاهیة.
(2). منیة المرید، شهید ثانى، زین الدین بن على، محقق / مصحح: مختارى، رضا، مکتب الإعلام الإسلامی، قم، 1409 ق، چاپ اول، ص 327، 7 - الکلام فیه بما لا یحل؛ مجموعة ورّام، ابن ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى، مکتبه فقیه، قم، 1410 ق، چاپ اول، ج 1، ص 115، باب الغیبة؛ جامع السعادات، نراقى، ملا مهدى، تصحیح و تعلیق: کلانتر، سید محمد، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا، چاپ چهارم، ج 2، ص 312، فصل ذم الغیبة.
(3). جامع الأخبار، شعیری، محمد بن محمد، مطبعة حیدریة، نجف، بى تا، چاپ: اول، ص 147، الفصل التاسع و المائة فی الغیبة؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 72، ص 259، باب 66 الغیبة.
(4). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نورى، حسین بن محمد تقى، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1408 ق، چاپ اول، ج 7، ص 322، «2 باب وجوب إمساک الصائم عن الکذب على الله و على رسوله و على الأئمة(علیهم السلام) و عن الغیبة و حکم القضاء لو فعل؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 72، ص 258، باب 66 الغیبة؛ جامع الأخبار، شعیری، محمد بن محمد، مطبعة حیدریة، نجف، بى تا، چاپ اول، ص 146، الفصل التاسع و المائة فی الغیبة.
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء،مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم، 1377 ش، چاپ اول، ج 3، ص 114.
