ریا و بطلان عمل انسان
پرسش :
ریا در چه صورتی عمل انسان را باطل می کند؟
پاسخ :
بعضى از بزرگان، درباره صورت های مختلف ریا که عمل انسان را باطل می کند، چنین فرموده اند:
1- انگیزه او برای انجام عمل، فقط ارائه به مردم باشد که قطعاً عمل او باطل است.
2- هدفش هم خدا باشد و هم ریا که این نیز موجب بطلان عمل مى شود.
3- تنها در بعضى از اجزاءِ واجبِ عملِ خود، قصد ریا کند. مثل این که رکوع یا سجود نماز واجب را به قصد ریا انجام دهد؛ این نیز موجب بطلان عمل است، هرچند محلّ تدارک آن جزء باقى باشد. به همین جهت ریا را تشبیه به باطل شدن وضو هنگام نماز کرده اند، هرچند احتیاط آن است که جزء ریائى را دوباره به جا آورد و بعد از پایان، نماز را اعاده نماید.
4- در بعضى از اجزاء مستحبّ مانند قنوت قصد ریا کند که این را نیز موجب بطلان عمل دانسته اند.
5- اصل عمل براى خداست ولى آن را در مکانى (مانند مسجد) به جا مى آورد که انگیزه الهى ندارد، آن هم موجب بطلان عمل است.
6- در مورد زمان عمل ریا مى کند؛ مثلاً اصل نماز به قصد خداست امّا انجام آن در اوّل وقت به نیّت ریا مى باشد که آن هم مانند ریاى در مکان موجب فساد عمل است.
7- در مورد بعضى از ویژگی ها و اوصاف عمل قصد ریا دارد؛ مثل این که انجام نماز با جماعت یا با حالت خضوع و خشوع به قصد ریا باشد. هرچند نسبت به اصل نماز به راستى قصد خدا دارد، آن هم موجب بطلان عمل است؛ زیرا این ویژگیها از اصل عمل جدا نیست و به تعبیر دیگر این اوصاف با موصوف خود متّحد مى باشد.
8- اصل عمل به نیّت خداست امّا مقدّمات آن جنبه ریائى دارد؛ مثل این که نماز را در مسجد به قصد خدا به جا مى آورد ولى حرکت به سوى مسجد به قصد ریا است. بسیارى از فقهاء این نوع ریا را موجب بطلان عمل نمى دانند زیرا مقدّمات ریائى خارج از عمل بوده است و قاعده فقهى نیز همین را اقتضا مى کند.
9- بعضى از اوصاف بیرونى را به نیّت ریا انجام مى دهد، مثل این که اصل نماز را به قصد خدا انجام مى دهد ولى انداختن تحت الحنک را به قصد ریا می کند، این نوع ریا هر چند کار زشت و مذمومى است ولى موجب بطلان اصل عمل نمى شود.(1)
10- این که انجام عمل فقط براى خداست ولى اگر مردم او را ببینند خوشحال مى شود بى آن که هیچ تأثیرى در کیفیّت انجام عمل داشته باشد؛ این قسم نیز موجب بطلان عمل نیست بلکه در حقیقت ریا محسوب نمى شود، زیرا ریا آن است که انگیزه اى براى عمل شود.
پی نوشت:
(1). توجّه داشته باشید استحباب تحت الحنک در نماز ثابت نیست، آنچه در روایات معتبر آمده است مربوط به تمام حالات است و آن نیز در شرایط فعلى شبهه لباس شهرت دارد.
منبع: اخلاق در قرآن، آیت الله ناصر مکارم شیرازى، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام، 1377.
بعضى از بزرگان، درباره صورت های مختلف ریا که عمل انسان را باطل می کند، چنین فرموده اند:
1- انگیزه او برای انجام عمل، فقط ارائه به مردم باشد که قطعاً عمل او باطل است.
2- هدفش هم خدا باشد و هم ریا که این نیز موجب بطلان عمل مى شود.
3- تنها در بعضى از اجزاءِ واجبِ عملِ خود، قصد ریا کند. مثل این که رکوع یا سجود نماز واجب را به قصد ریا انجام دهد؛ این نیز موجب بطلان عمل است، هرچند محلّ تدارک آن جزء باقى باشد. به همین جهت ریا را تشبیه به باطل شدن وضو هنگام نماز کرده اند، هرچند احتیاط آن است که جزء ریائى را دوباره به جا آورد و بعد از پایان، نماز را اعاده نماید.
4- در بعضى از اجزاء مستحبّ مانند قنوت قصد ریا کند که این را نیز موجب بطلان عمل دانسته اند.
5- اصل عمل براى خداست ولى آن را در مکانى (مانند مسجد) به جا مى آورد که انگیزه الهى ندارد، آن هم موجب بطلان عمل است.
6- در مورد زمان عمل ریا مى کند؛ مثلاً اصل نماز به قصد خداست امّا انجام آن در اوّل وقت به نیّت ریا مى باشد که آن هم مانند ریاى در مکان موجب فساد عمل است.
7- در مورد بعضى از ویژگی ها و اوصاف عمل قصد ریا دارد؛ مثل این که انجام نماز با جماعت یا با حالت خضوع و خشوع به قصد ریا باشد. هرچند نسبت به اصل نماز به راستى قصد خدا دارد، آن هم موجب بطلان عمل است؛ زیرا این ویژگیها از اصل عمل جدا نیست و به تعبیر دیگر این اوصاف با موصوف خود متّحد مى باشد.
8- اصل عمل به نیّت خداست امّا مقدّمات آن جنبه ریائى دارد؛ مثل این که نماز را در مسجد به قصد خدا به جا مى آورد ولى حرکت به سوى مسجد به قصد ریا است. بسیارى از فقهاء این نوع ریا را موجب بطلان عمل نمى دانند زیرا مقدّمات ریائى خارج از عمل بوده است و قاعده فقهى نیز همین را اقتضا مى کند.
9- بعضى از اوصاف بیرونى را به نیّت ریا انجام مى دهد، مثل این که اصل نماز را به قصد خدا انجام مى دهد ولى انداختن تحت الحنک را به قصد ریا می کند، این نوع ریا هر چند کار زشت و مذمومى است ولى موجب بطلان اصل عمل نمى شود.(1)
10- این که انجام عمل فقط براى خداست ولى اگر مردم او را ببینند خوشحال مى شود بى آن که هیچ تأثیرى در کیفیّت انجام عمل داشته باشد؛ این قسم نیز موجب بطلان عمل نیست بلکه در حقیقت ریا محسوب نمى شود، زیرا ریا آن است که انگیزه اى براى عمل شود.
پی نوشت:
(1). توجّه داشته باشید استحباب تحت الحنک در نماز ثابت نیست، آنچه در روایات معتبر آمده است مربوط به تمام حالات است و آن نیز در شرایط فعلى شبهه لباس شهرت دارد.
منبع: اخلاق در قرآن، آیت الله ناصر مکارم شیرازى، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام، 1377.
