آیین انتصاب مقامات روحانی
پرسش :
اولیای کلیسا چگونه تعیین می شوند؟
پاسخ :
انتصاب یا دست گذاری، عملی است که به موجب آن، شخص صلاحیت احراز مناصب کلیسایی (اسقفی، کشیشی و شماسی) را پیدا می کند. انتصاب مقامات روحانی از مهم ترین شعایر به شمار می رود؛ زیرا بیشتر شعایر را کشیش می تواند انجام دهد در حالی که این بخش از شعایر فقط باید به دست اسقف صورت گیرد. برای تقدیس سه نفر اسقف لازم است. در این عمل روح القدس به شخص مورد نظر اعطا می گردد و شخص مورد تقدیس قرار می گیرد. تقدیس انتخاب یک شخص برای وظایف مقدس است. در این عمل به شخص قدرت انجام دادن وظایف کلیسایی داده می شود و وی پس از آن، قدرت تبشیر و تنذیر و اجرای مراسم کلیسایی می یابد.
در انتصاب کشیش، جام مخصوص شراب به دست شخصی که نامزد این رتبه است داده می شود و اسقف این عبارت را قرائت می کند: «این نیرو را دریافت کن که در کلیسا برای زنده ها و مرده ها به نام پدر، پسر و روح القدس شفاعت کنی.»(1) جماعت پروتستان هم این آداب را برای انتصاب فرد به مقام خدمت روحانی یا کشیشی انجام می دهند اما آن را یکی از شعایر مقدس دینی به شمار نمی آورند.
مناصب کلیسای کاتولیک بنابر آنچه در شورای ترنت به تصویب رسیده به هفت رتبه تقسیم می شود و چهار رتبه در درجه ی پائین تر قرار دارند و به ترتیب عبارتند از: دربان، قاری، خادم کلیسا، متصدی راندن ارواح پلید و شرور. اینها مناصبی است که از کلیسای قدیم همچنان باقی مانده و حتی کارهایی که این افراد بر عهده دارند همچنان اصیل مانده است. این رتبه ها در زمره ی مناصب جزئی قرار دارند و معمولاً از میان گروه دانشجویان الهیات انتخاب می شوند. وظیفه ی ازدواج نکردن به سه رتبه عالی که عبارتند از معاونت شماسی، شماسی و کشیشی ـ که شامل اسقفی و پرسبیتری است ـ تعلق می گیرد.
ارتقا به مقام اسقفی، به انتصاب و تقدیس جدید نیازمند است. مقام اسقفی بالاترین رتبه انتصاب است و در مورد اسقف های اعظم و کاردینال ها و حتی خود پاپ، اگرچه حوزه ی عمل وسیع تری دارند، احتیاج به تقدیس بیشتری نیست. سنین قانونی برای پذیرفته شدن در رتبه های عالی روحانی به ترتیب عبارتند از 22 سال برای معاونت شماسی، 23 سال برای شماسی، 24 سال برای کشیشی و 30 سال برای مقام اسقفی.(2)
در گذشته رسم بر این بود که هرگاه یکی از روحانیان کلیساهای دیگر به کلیساهای ارتدوکس می پیوست بایستی دوباره منصوب شود، لکن در حال حاضر مقامات روحانی انگلیکان و کاتولیک روم می توانند با حفظ سمت وارد، کلیسای ارتدوکس شوند هرچند عملاً به نظر نمی رسد یک مقام روحانی از انگلیکان بدون تجدید انتصاب در کلیسای ارتدوکس مشغول کار شود. شماس و کشیش در کلیسای ارتدوکس از ازدواج ممنوع نیستند. این افراد اگر پیش از انتصاب ازدواج کرده باشند می توانند به زندگی با همسر خود ادامه دهند، لکن بعد از انتصاب بار دیگر نمی توانند ازدواج کنند. اسقفها که غالباً از مراکز رهبانی انتخاب می شوند باید مجرد باشند. مرد زن مرده ای هم که دوباره ازدواج نکرده می تواند به مقام اسقفی نایل شود.(3)
کلیسای پروتستان و کاتولیک با انتصاب بانوان به مقام کشیشی مخالفت دارند. پاپ ژان پل دوم، امکان انتصاب زنان را به مقام کشیشی کلیسای کاتولیک رد می کند. اما در بین کلیساهای انگلیکان، پیروان کلیساهای اسقفی آن را مجاز می دانند.(4) در یازده فوریه 1989، فصل جدیدی در مبارزات فمینیستی گشوده شد. در این تاریخ مادر روحانی باربارا هاریس که کشیش کلیسای اسقفی بود، به اسقفی کلیسایش در اسقف نشین ماساچوست منصوب شد.(5)،(6)
در اعتقادات اسلامی شخص روحانی عهده دار کشف آموزه ها و احکام اسلامی، تبلیغ دین و اجرای برخی امور از جمله قضاوت و ولایت است. شخص روحانی نه می تواند در منصب تشریع (جعل احکام) نشیند و نه در حوزه ی فعالیت خود از عصمت برخوردار است. منصب تشریع مخصوص برخی پیامبران است و امامان معصوم هم تنها بیان کننده ی احکامند.
بنابراین، نیاز به انتصاب و دست گذاری برای برخورداری از هدایت روح القدس و دریافت پرتو عصمت در انجام وظایف، نه تنها عملی بی اثر است بلکه روحانیت را در موضعی غیر قابل انتقاد و بازخواست قرار می دهد. شاید انتقاد قرآن از مسیحیان در تبعیت کامل از روحانیان ناشی از اعتقاد به عصمت مقامات کلیسایی باشد: «اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللّهِ».(7)
در دیدگاه تشیع، مردم موظف هستند که دائماً روحانیان را تحت نظارت داشته باشند و از روحانیان دنیاگرا پرهیز کنند. به گفته ی امام صادق(علیه السلام) هرگاه عالمی دنیا دوست دیدید از او بر دین خود واهمه کنید چون هر کس به گرد همان می گردد که دوستدار آن است.(8)
پی نوشت:
(1). اینار مولند، جهان مسیحیت، ص 120.
(2). همان.
(3). اینار مولند، جهان مسیحیت، ص 61.
(4). رابرت ویر، جهان مذهبی، ص 796.
(5). هاروی کاکس، مسیحیت، ص 133.
(6). گرد آوری از کتاب: مسیحیت شناسی مقایسه ای، محمد رضا زیبائی نژاد، انتشارات صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1384، ص 324؛ جهان مسیحیت، اینارمولند، ترجمه محمد باقر انصاری- مسیح مهاجری، موسسه انتشاراتی امیر کبیر تهران، 1387، ص 118 و 119.
(7). سوره توبه، آیه 31.
(8). محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 1، ص 58، ح 4.
انتصاب یا دست گذاری، عملی است که به موجب آن، شخص صلاحیت احراز مناصب کلیسایی (اسقفی، کشیشی و شماسی) را پیدا می کند. انتصاب مقامات روحانی از مهم ترین شعایر به شمار می رود؛ زیرا بیشتر شعایر را کشیش می تواند انجام دهد در حالی که این بخش از شعایر فقط باید به دست اسقف صورت گیرد. برای تقدیس سه نفر اسقف لازم است. در این عمل روح القدس به شخص مورد نظر اعطا می گردد و شخص مورد تقدیس قرار می گیرد. تقدیس انتخاب یک شخص برای وظایف مقدس است. در این عمل به شخص قدرت انجام دادن وظایف کلیسایی داده می شود و وی پس از آن، قدرت تبشیر و تنذیر و اجرای مراسم کلیسایی می یابد.
در انتصاب کشیش، جام مخصوص شراب به دست شخصی که نامزد این رتبه است داده می شود و اسقف این عبارت را قرائت می کند: «این نیرو را دریافت کن که در کلیسا برای زنده ها و مرده ها به نام پدر، پسر و روح القدس شفاعت کنی.»(1) جماعت پروتستان هم این آداب را برای انتصاب فرد به مقام خدمت روحانی یا کشیشی انجام می دهند اما آن را یکی از شعایر مقدس دینی به شمار نمی آورند.
مناصب کلیسای کاتولیک بنابر آنچه در شورای ترنت به تصویب رسیده به هفت رتبه تقسیم می شود و چهار رتبه در درجه ی پائین تر قرار دارند و به ترتیب عبارتند از: دربان، قاری، خادم کلیسا، متصدی راندن ارواح پلید و شرور. اینها مناصبی است که از کلیسای قدیم همچنان باقی مانده و حتی کارهایی که این افراد بر عهده دارند همچنان اصیل مانده است. این رتبه ها در زمره ی مناصب جزئی قرار دارند و معمولاً از میان گروه دانشجویان الهیات انتخاب می شوند. وظیفه ی ازدواج نکردن به سه رتبه عالی که عبارتند از معاونت شماسی، شماسی و کشیشی ـ که شامل اسقفی و پرسبیتری است ـ تعلق می گیرد.
ارتقا به مقام اسقفی، به انتصاب و تقدیس جدید نیازمند است. مقام اسقفی بالاترین رتبه انتصاب است و در مورد اسقف های اعظم و کاردینال ها و حتی خود پاپ، اگرچه حوزه ی عمل وسیع تری دارند، احتیاج به تقدیس بیشتری نیست. سنین قانونی برای پذیرفته شدن در رتبه های عالی روحانی به ترتیب عبارتند از 22 سال برای معاونت شماسی، 23 سال برای شماسی، 24 سال برای کشیشی و 30 سال برای مقام اسقفی.(2)
در گذشته رسم بر این بود که هرگاه یکی از روحانیان کلیساهای دیگر به کلیساهای ارتدوکس می پیوست بایستی دوباره منصوب شود، لکن در حال حاضر مقامات روحانی انگلیکان و کاتولیک روم می توانند با حفظ سمت وارد، کلیسای ارتدوکس شوند هرچند عملاً به نظر نمی رسد یک مقام روحانی از انگلیکان بدون تجدید انتصاب در کلیسای ارتدوکس مشغول کار شود. شماس و کشیش در کلیسای ارتدوکس از ازدواج ممنوع نیستند. این افراد اگر پیش از انتصاب ازدواج کرده باشند می توانند به زندگی با همسر خود ادامه دهند، لکن بعد از انتصاب بار دیگر نمی توانند ازدواج کنند. اسقفها که غالباً از مراکز رهبانی انتخاب می شوند باید مجرد باشند. مرد زن مرده ای هم که دوباره ازدواج نکرده می تواند به مقام اسقفی نایل شود.(3)
کلیسای پروتستان و کاتولیک با انتصاب بانوان به مقام کشیشی مخالفت دارند. پاپ ژان پل دوم، امکان انتصاب زنان را به مقام کشیشی کلیسای کاتولیک رد می کند. اما در بین کلیساهای انگلیکان، پیروان کلیساهای اسقفی آن را مجاز می دانند.(4) در یازده فوریه 1989، فصل جدیدی در مبارزات فمینیستی گشوده شد. در این تاریخ مادر روحانی باربارا هاریس که کشیش کلیسای اسقفی بود، به اسقفی کلیسایش در اسقف نشین ماساچوست منصوب شد.(5)،(6)
در اعتقادات اسلامی شخص روحانی عهده دار کشف آموزه ها و احکام اسلامی، تبلیغ دین و اجرای برخی امور از جمله قضاوت و ولایت است. شخص روحانی نه می تواند در منصب تشریع (جعل احکام) نشیند و نه در حوزه ی فعالیت خود از عصمت برخوردار است. منصب تشریع مخصوص برخی پیامبران است و امامان معصوم هم تنها بیان کننده ی احکامند.
بنابراین، نیاز به انتصاب و دست گذاری برای برخورداری از هدایت روح القدس و دریافت پرتو عصمت در انجام وظایف، نه تنها عملی بی اثر است بلکه روحانیت را در موضعی غیر قابل انتقاد و بازخواست قرار می دهد. شاید انتقاد قرآن از مسیحیان در تبعیت کامل از روحانیان ناشی از اعتقاد به عصمت مقامات کلیسایی باشد: «اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللّهِ».(7)
در دیدگاه تشیع، مردم موظف هستند که دائماً روحانیان را تحت نظارت داشته باشند و از روحانیان دنیاگرا پرهیز کنند. به گفته ی امام صادق(علیه السلام) هرگاه عالمی دنیا دوست دیدید از او بر دین خود واهمه کنید چون هر کس به گرد همان می گردد که دوستدار آن است.(8)
پی نوشت:
(1). اینار مولند، جهان مسیحیت، ص 120.
(2). همان.
(3). اینار مولند، جهان مسیحیت، ص 61.
(4). رابرت ویر، جهان مذهبی، ص 796.
(5). هاروی کاکس، مسیحیت، ص 133.
(6). گرد آوری از کتاب: مسیحیت شناسی مقایسه ای، محمد رضا زیبائی نژاد، انتشارات صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1384، ص 324؛ جهان مسیحیت، اینارمولند، ترجمه محمد باقر انصاری- مسیح مهاجری، موسسه انتشاراتی امیر کبیر تهران، 1387، ص 118 و 119.
(7). سوره توبه، آیه 31.
(8). محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 1، ص 58، ح 4.
