هدفمند بودن کارهای الهی

پرسش :

آیا کارهای خداوند هدف دارد؟

پاسخ :
برخى گفته اند:«افعال الله معلّل بالاغراض» نیست(1) و منظورشان این است که: لازم نیست کارهاى خداوند هدف داشته باشد شاید تصوّر این گروه این بوده که:
«اگر بگوییم خداوند از کارهایى که انجام مى دهد هدفى دارد لازمه اش نیاز خداست. یعنى خداوند کمبودها و نیازهایى دارد که با انجام این کارها درصدد جبران و برطرف کردن آن است، در حالى که خداوند غنىّ بالذّات و از هر جهت کامل است. بنابراین، کارهاى خدا هدف ندارد!».

این تفکّر و توجیه، اشتباه بزرگ و فاحشى است؛ زیرا با این سخن، حکمت خداوند زیر سؤال مى رود. ما معتقدیم که «افعال خداوند معلّل بالاغراض هست و کارهاى خداوند هدف دارد; زیرا خداوند حکیم است و حکیم بدون هدف کارى انجام نمى دهد» زیرا اگر بدون هدف کارى صورت پذیرد چه دلیلى دارد که این کار بخصوص انجام شده و مشابه آن صورت نگرفته است؟ بنابراین، هر کارى انجام مى شود هدفى در پى آن است. ولى بین اهداف الهى و اهداف انسانها تفاوت وجود دارد. انسانها با انجام کارهاى مختلف درصدد جبران کاستى ها و برطرف کردن نیازهاى خویشند، امّا هدف خداوند از کارها این مطلب نیست، چرا که او بى نیاز است، بلکه هدف او به بندگانش بر مى گردد و مى خواهد فیضش را شامل حال آنان کند.

آرى خالق و مخلوق هر دو در کارهایشان هدف دارند، امّا یکى رفع نیازهاى خود را در نظر دارد و مقصود دیگرى کمک به دیگران است. همان گونه که انسانهاى محتاج و ثروتمندان متدیّن هر دو از کسب در آمد برای خود هدف دارند، محتاجان در پى رفع نیاز خویشند، ولى هدف ثروتمندان متدیّن، که خود نیاز مادّى ندارند، کمک به نیازمندان است، هر چند آنها نیز در پى برطرف کردن نیازهاى معنوى خویش و جلب ثواب و رضاى الهى هستند.

پی نوشت:
(1). این مطلب از اعتقادات اشاعره است. شرح بیشتر را در کتاب جامع الشتات تألیف میرزاى قمى، ج 4، ص 464 مطالعه فرمایید.

منبع: اهداف قیام حسینى‏، آیت الله العظمى ناصر مکارم شیرازى، انتشارات امام على بن ابى طالب علیه السلام‏، قم‏ ، 1389 شمسی.