فتوای مراجع در مورد قمه زدن

پرسش :

فتوای مراجع عظام تقلید در مورد قمه زدن در زمان های گذشته و حاضر چیست؟

پاسخ :
عزاداری سیدالشهداء همواره مورد تأکید ائمه معصومین (ع) و اولیاء دین بوده است، و در طول تاریخ این مراسم وجود داشته است.
یکی از شیوه های عزاداری برای امام حسین (ع) و اصحاب آن حضرت در بعضی از شهرها و کشورها “قمه زنی” بوده است که این شیوه را مراجع معظم تقلید آن زمان به شرط آن که ضرر جانی نداشته باشد جایز می دانسته اند، ولی هیچ روایتی در مورد این شیوه خاص (قمه زنی) نرسیده تا حکم به استحباب آن داده شود.
 
اما امروزه این مراسم موجب سوء استفاده دشمنان اسلام قرار گرفته است به طوری که با پخش و دامن زدن به این مراسم تبلیغات گسترده ای علیه اسلام و مذهب تشیع انجام می دهند تا جایی که انجام این مراسم موجب وهن مذهب شده است. به همین خاطر امروزه حکم ولی فقیه و اکثر مراجع تقلید عدم جواز این مراسم است.
 
عزاداری حضرت سیدالشهداء امام حسین (ع) همواره مورد تأکید ائمه معصومین (ع) و اولیای دین بوده است. این مراسم در طول تاریخ پس از شهادت مظلومانه آن حضرت جریان داشته و باعث زنده نگه داشتن فرهنگ عاشورا و آشنایی مردم با اسلام و قرآن بوده است. امام خمینی (ره) می فرماید: الان هزار و چهار صد سال است که با این منبرها، با این روضه ها و با این مصیبت ها و با این سینه زنی ها ما را حفظ کرده اند.[۱]
 
آنچه مورد تأئید و سفارش اکید اولیای دین بوده، اصل برگزاری این مراسم، مجالس و عزاداری ها است، حتی خود ائمه (ع) در راه اقامه عزای امام حسین (ع) می کوشیدند.[۲] اما در باره شکل و شیوه بر گزاری آن در راویات ما شکل خاصی سفارش نشده است، بلکه همه روش ها تا زمانی که با دستورات نورانی شرع انور اسلام مخالف نباشد و موجب ضرر و زیان غیر قابل جبران به عزاداران نشود و همچنین موجب وهن اسلام و مذهب تشیع نشود، مورد تأیید اسلام و ائمه طاهرین (ع) بوده است. امام جعفر صادق (ع) وقتی از ابو هارون خواست تا برای آن حضرت در عزای امام حسین (ع) مرثیه خوانی کند، به او فرمودند: همان طوری که برای خودتان در کنار قبر امام حسین (ع) مرثیه خوانی می کنید این جا عزاداری کن و مرثیه بخوان.[۳] در زمان های بعد دسته جات عزاداری به راه افتاد و شیوه های عزاداری تا حدی متحول شد.
 
شیوه های عزاداری امام حسین (ع) با توجه به آداب و رسوم هر قوم و ملت در سرزمین های مختلف و در زمان های مختلف متفاوت است و از نظر شرعی استنادی به آیات و روایات ندارد، بلکه یک امر عرفی بوده و صرفاً از روی علاقه شیعیان به سید الشهدا (ع) مطابق عرف هر ملت انجام می گیرد.
یکی از این شیوه ها که در بعضی از شهرستان ها و کشورها؛ مانند عراق و پاکستان و هندوستان توسط برخی از عزاداران انجام می دهند، قمه زنی است. ( گفته می شود پیام و معنای این شیوه عزاداری، اظهار آمادگی برای جانبازی و سر باختن در راه امام حسین (ع) و دین است).
 
مسئله جواز یا عدم جواز قمه زنی از دیر باز مورد اختلاف علما و مراجع تقلید بوده است و همواره عده ای از فقها حکم به جواز آن داده و گروهی دیگر آن را جایز ندانسته اند.
برای اولین بار حکم این مسئله از مرحوم آیت ا..العظمی نائینی سؤال شد و فتوای ایشان محور فتوای دیگر مراجع معاصر و بعد از ایشان شد.
ایشان بعد از ذکر این نکته که هیچ آیه و روایتی در تأیید یا رد قمه زنی نداریم به شرط این که ترس از ضرر در کار نباشد، به جواز آن فتوا داده اند. بعد از ایشان ده ها تن از مراجع تقلید بدون دادن فتوای جدیدی نظر ایشان را قبول کرده اند. در مقابل این گروه – از آن جایی که قمه زدن و خون از سر جاری کردن در دید برخی از غیر مسلمانان تأثیر سوء داشت و موجب بدبینی و تبلیغات سوء بر علیه تشیع می شد -، برخی از علما از جمله آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی (ره) به حرمت آن فتوا دادند.[۴]
البته فقهایی هم که در گذشته قائل به جواز بوده اند در صورت داشتن ضرر بدنی آن را جایز نمی دانستند.
 
اما امروزه این شیوه عزاداری جدا از این که نصی درباره شعائر بودن آن وجود ندارد و حتی نمی توان حکم به استحباب آن داد[۵] موجب سوء استفاده های تبلیغاتی دشمنان اسلام نیز شده است. به طوری که با پوشش خبری گسترده ای این مراسم را پخش کرده و نتایج اسف باری می گیرند که موجب وهن اسلام و مذهب در نگاه بینندگان می شود.
 
به همین جهت حضرت امام خمینی (ع) در پاسخ به استفتایی که در این زمینه می گوید: در وضع موجود قمه نزنند..”.[۶]
همچنین با توجه به همین تبلیغات منحرف کننده غرب از این مراسم است که مراجع معظم تقلید حضرات آیات عظام خامنه ای، فاضل، مکارم ، نوری همدانی (حفظهم الله) و تبریزی (ره) در استفتائاتی که از آنان شده است، انجام این مراسم را در زمان حاضر، جایز ندانسته اند.[۷]
البته بعض از مراجع معظم تقلید امروزه نیز حکم به جواز آن داده اند و این به خاطر آن است که چنین اعمال و شیوه هایی را موجب وهن و بد نام شدن مذهب نمی دانند.
 
در آخر باید متذکر شد که حجامت یک مستحب شرعی و دارای آداب و شرایط خاص خود است[۸]، اگر هم واقعاً ثابت شود از نظر پزشکی قمه زدن خاصیت حجامت سر را دارد، نمی توان قائل به جواز قمه زدن شد؛ چرا که وهن مذهب و سوء استفاده دشمنان با این توجیه از بین نمی رود.
 
پی‌نوشت‌ها:
[۱]  محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ، ص ۳۳۹٫
[۲]  مقتل امام حسین (ع)، مقرم، ص ۳۶۷ ؛ پرسشها و پاسخ ها، ج ۱۳ ، ص ۱۶۹ -۱۷۰.
[۳]  فرهنگ عاشورا، ص ۳۴۱.
[۴]  فرهنگ عاشورا، ص ۲۱۵.
[۵]  فضل الله، سید محمد حسین، نگاهی اسلامی به عاشورا، ص ۴۴.
[۶]  فرهنگ عاشورا، ص ۳۸۷.
[۷]  مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج چهارم، ص۲۰۱و۲۰۲؛ توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏۲، ص۱۰۲۶ ؛ استفتاء از مقام معظم رهبری، س ۱۴۶۰: آیا قمه زدن بطور مخفى حلال است یا این که فتواى شریف حضرت عالى عمومیت دارد؟
ج: قمه زنى علاوه بر این که از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمى‏شود و سابقه‏اى در عصر ائمه «علیهم السلام» و زمانهاى بعد از آن ندارد و تأییدى هم به شکل خاص یا عام از معصوم «علیه السلام» در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب مى‏شود بنا بر این در هیچ حالتى جایز نیست. پرسشها و پاسخها، شماره ۱۳، ص ۳۳۰؛ فرهنگ عاشورا، ص ۱۹۸؛ موسوعه العتبات المقدسه، ج ۸، ص ۳۷۸٫نظر امام راجع به قمه زنی و شبیه خوانی و روضه خوانی و عزاداری چیست؟ ج: در وضع موجود قمه نزنند و شبیه خوانی اگر مشتمل بر محرمات و موجب وهن مذهب نباشد مانع ندارد اگر چه روضه خوانی بهتر است و عزاداری برای سید مظلومان از افضل قربات است.
[۸]  قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج ۱، ماده حجم.

منبع: اسلام کوئست