سیمای سوره سجده

پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره سجده چیست؟

پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «سَجده»، «الم سجده»، «مَضاجع»، «الم تنزیل»، «سَجده لقمان» و «جُرُز».

سبب نامگذاری آن به «سَجده» آیه 15 این سوره است که دستور سجده در برابر خدا داده است. و سبب نامگذاری آن به «مَضاجع» آیه 16 آن است که سخن از بسترهای خواب شده است. و سبب نامگذاری آن به «سجده لقمان» آن است که از سوره حم سجده (یعنی سوره فصلت) باز شناخته شود. و از آنجا که با حروف مقطعه «الم» شروع می شود بنام الم سجده نامیده می شود. و در آیه 27 آن سخن از زمینِ جُرُز ( بایر) شده است و بدین مناسبت این سوره را «جُرز» هم گفته اند.

شمارگان: دارای 30 آیه و 380 کلمه و 1500 حرف است.

نزول: سوره مبارکه سَجده در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گشت، این سوره شصتمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمده، یعنی بعد از سوره مؤمن ( غافر) و قبل از سوره شوری و اندکی قبل از هجرت نازل شده است. اما در چینش کنونی قرآن، سی و دومین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام حکایت شده که: «هر کس سوره سجده را در هر شب جمعه بخواند، خدا نامه اعمال او را بدست راستش می دهد، و گذشته او را می بخشد و از دوستان محمد صلی الله علیه و آله و اهل بیت او علیهم السلام خواهد بود.»(1)

تذکر: قبلاً هم بیان کرده ایم که این ثواب ها برای کسانی است که سوره سجده را بخوانند و بدان عمل کنند.

ویژگی ها: این سوره نیز با حروف مقطعه «الم» شروع شده و در آیه 15 آن یک سجده واجب دارد. که هر کس این آیه را بشنود یا بخواند، واجب است یک سجده بجا آورد.

اهداف: هدف های اساسی سوره سجده عبارتند از:
1. یادآوری توحید و نشانه های خدا.
2. یادآوری قیامت.

مطالب: مهمترین مطالبی که در این سوره وجود دارد عبارتند از:

الف) عقاید:

1. بیان توحید و نشانه های عظمت خدا در زمین و آسمان و تدبیر جهان. (آیه 4)
2. بیان پرسش و پاسخ های رستاخیز و تقاضای مجرمان برای بازگشت به دنیا. (آیات 12-14)
3. بشارت مؤمنان به بهشت و هشدار فاسقان در مورد عذاب. (آیه 20)
 

ب) اخلاق:

1. تشویق مؤمنان به عبادت. (آیات 15-16)
2. تشویق مؤمنان به انفاق. (آیه 16)
 

ج) احکام:

دستور سجده در آیه 15 آن که هنگام خواندن یا شنیدن آن واجب می شود.
 

د) داستان ها:

1. اشاره ای به سرگذشت موسی علیه السلام و پیروزی امت او. (آیات 23-24)
2. اشاره ای به سرگذشت ملت های نابود شده پیشین. (آیه 26)
 

ه) مطالب فرعی:

1. یادآوری عظمت قرآن و نزول آن از سوی خدا. (آیات 2-3)
2. آفرینش انسان و بیان مراحل خلقت او. (آیات 7-11)
3. آفرینش آسمانها و زمین و موجودات در شش دوره. (آیه 4)

پی‌نوشت‌:
(1) مجمع البیان، ذیل سوره سجده.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.