سیمای سوره غافر
پرسش :
ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره غافر چیست؟
پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «غافر»، «مؤمن»، «الطَّول» و «حم اولی».
سبب نامگذاری آن به «غافر» آیه سوم آن است که خدا با صفت «غافر» یعنی بخشنده گناه و خطاپوش یاد شده است و به مناسبت آیه 28 آن که داستان مؤمن آل فرعون در آن آمده، بنام «مؤمن» نامیده شده است. و به مناسبت آیه سوم که در آن واژه «الطَّول» به معنای فضل و رحمت فراوان آمده است بنام الطَّوْل خوانده شده است. و از آنجایی که اولین سوره ای که با حروف «حم» شروع می شود این سوره است بنام «حم اولی» خوانده می شود.
شمارگان: دارای 85 آیه و 1199 کلمه و 4960 حرف است.
نزول: سوره غافر یا مومن در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمد، و پنجاه و نهمین سوره ای است که نازل شده است یعنی بعد از سوره زُمَر و قبل از سوره سجده، و اندکی قبل از هجرت فرود آمده است. و در چینش کنونی قرآن چهلمین سوره بشمار می آید.
فضایل: در مورد فضیلت سوره غافر از امام صادق علیه السلام حکایت شده که: «سوره های (هفت گانه) حم گل قرآن است... و خدا پیروی کننده و قرائت کننده این سوره ها را مورد رحمت قرار می دهد.»(1)
ویژگی: هفت سوره در قرآن با حروف مقطعه «حم» شروع شده که یکی از آنها سوره غافر است. و تا شش سوره بعدی ادامه دارد.
اهداف: هدف های اساسی این سوره عبارتند از:
1. یادآوری توحید و اسمای حسنای الهی. (یعنی نام های نیکوی خدا)
2. یادآوری رستاخیز.
مطالب: مهمترین مطالبی که در سوره غافر بچشم می خورند عبارتند از:
الف) عقاید: 1. بیان نشانه های توحید و دلایل بطلان شرک. (آیات 13 و 61-65 و 79-81)
2. بیان اسم های نیکوی خدا که خوف و امید را در دل بر می انگیزد. (آیات 3 و 16)
3. تصویر عذاب های قیامت و تهدید کافران. (آیات 18-20 و 46-49 و 72)
ب) اخلاق:
1. دعوت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به صبر و شکیبایی. (آیه 54)
2. دعوت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به استغفار و تسبیح در صبح و شام. (آیه 54)
ج) داستان ها:
1. گزارشی از داستان موسی علیه السلام و فرعون و درگیری آنان. (آیات 23-30 و 35-54)
2. شرح مجاهدت های مؤمن آل فرعون. (آیات 27-55)
3. اشاره ای به داستان نوح علیه السلام. (آیات 5 و 31)
4. اشاره ای به داستان عاد و ثمود. (آیه 31)
5. اشاره ای به داستان یوسف علیه السلام. (آیه 34)
د) مطالب فرعی:
1. بیان اسرار سرنگونی قدرت های باطل و ستمگر.
2. دعوت به سیر و سیاحت در زمین. (آیات 21 و 82)
3. گفتگوهای دوزخیان با حافظان جهنّم. (آیات 49-50)
4. پیام روحبخش و امید آفرین الهی که: مرا بخوانید تا اجابت کنم شما را. (آیه 60)
5. مراحل خلقت انسان از خاک تا مرگ. (آیه 67)
پی‌نوشت:
(1) مجمع البیان، ذیل آغاز سوره غافر (مؤمن) با تلخیص.
منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «غافر»، «مؤمن»، «الطَّول» و «حم اولی».
سبب نامگذاری آن به «غافر» آیه سوم آن است که خدا با صفت «غافر» یعنی بخشنده گناه و خطاپوش یاد شده است و به مناسبت آیه 28 آن که داستان مؤمن آل فرعون در آن آمده، بنام «مؤمن» نامیده شده است. و به مناسبت آیه سوم که در آن واژه «الطَّول» به معنای فضل و رحمت فراوان آمده است بنام الطَّوْل خوانده شده است. و از آنجایی که اولین سوره ای که با حروف «حم» شروع می شود این سوره است بنام «حم اولی» خوانده می شود.
شمارگان: دارای 85 آیه و 1199 کلمه و 4960 حرف است.
نزول: سوره غافر یا مومن در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمد، و پنجاه و نهمین سوره ای است که نازل شده است یعنی بعد از سوره زُمَر و قبل از سوره سجده، و اندکی قبل از هجرت فرود آمده است. و در چینش کنونی قرآن چهلمین سوره بشمار می آید.
فضایل: در مورد فضیلت سوره غافر از امام صادق علیه السلام حکایت شده که: «سوره های (هفت گانه) حم گل قرآن است... و خدا پیروی کننده و قرائت کننده این سوره ها را مورد رحمت قرار می دهد.»(1)
ویژگی: هفت سوره در قرآن با حروف مقطعه «حم» شروع شده که یکی از آنها سوره غافر است. و تا شش سوره بعدی ادامه دارد.
اهداف: هدف های اساسی این سوره عبارتند از:
1. یادآوری توحید و اسمای حسنای الهی. (یعنی نام های نیکوی خدا)
2. یادآوری رستاخیز.
مطالب: مهمترین مطالبی که در سوره غافر بچشم می خورند عبارتند از:
الف) عقاید: 1. بیان نشانه های توحید و دلایل بطلان شرک. (آیات 13 و 61-65 و 79-81)
2. بیان اسم های نیکوی خدا که خوف و امید را در دل بر می انگیزد. (آیات 3 و 16)
3. تصویر عذاب های قیامت و تهدید کافران. (آیات 18-20 و 46-49 و 72)
ب) اخلاق:
1. دعوت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به صبر و شکیبایی. (آیه 54)
2. دعوت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به استغفار و تسبیح در صبح و شام. (آیه 54)
ج) داستان ها:
1. گزارشی از داستان موسی علیه السلام و فرعون و درگیری آنان. (آیات 23-30 و 35-54)
2. شرح مجاهدت های مؤمن آل فرعون. (آیات 27-55)
3. اشاره ای به داستان نوح علیه السلام. (آیات 5 و 31)
4. اشاره ای به داستان عاد و ثمود. (آیه 31)
5. اشاره ای به داستان یوسف علیه السلام. (آیه 34)
د) مطالب فرعی:
1. بیان اسرار سرنگونی قدرت های باطل و ستمگر.
2. دعوت به سیر و سیاحت در زمین. (آیات 21 و 82)
3. گفتگوهای دوزخیان با حافظان جهنّم. (آیات 49-50)
4. پیام روحبخش و امید آفرین الهی که: مرا بخوانید تا اجابت کنم شما را. (آیه 60)
5. مراحل خلقت انسان از خاک تا مرگ. (آیه 67)
پی‌نوشت:
(1) مجمع البیان، ذیل آغاز سوره غافر (مؤمن) با تلخیص.
منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.
