سیمای سوره حجرات

پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره حجرات چیست؟

پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «حُجُرات» و «آداب و اخلاق».

سبب نامگذاری آن به حُجُرات آیه چهارم این سوره است که واژه «حُجُرات» در آن آمده است. این واژه اشاره به خانه ها یا اتاق های پیامبر صلی الله علیه و آله است. و از آنجا که آداب و اخلاق اسلامی در آیات سوره حجرات موج می زند، بنام سوره آداب و اخلاق نامیده شده است.

شمارگان: دارای 18 آیه و 343 کلمه و 1496 حرف است.

نزول: سوره حُجُرات که در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمد، صد و ششمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمد، و بعد از سوره مجادله و قبل از سوره تحریم نازل شده است اما در چینش کنونی قرآن چهل و نهمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت قرائت این سوره از امام صادق علیه السلام حکایت شده که: «هر کس سوره حجرات را درهر شبانگاهان یا بامدادان بخواند، از زائران حضرت محمد صلی الله علیه و آله خواهد بود.»(1)

تذکر: از آنجا که در این سوره سخن از آداب روبرو شدن و سخن گفتن با پیامبر صلی الله علیه و آله به میان آمده و اخلاق اسلامی آموزش داده می شود پس هر کس این سوره را بخواند و اخلاق خویش را بر طبق آن سامان دهد، در حقیقت خود را با اخلاق قرآنی پیامبر صلی الله علیه و آله نزدیک کرده و مثل آن است که او را ملاقات نموده و یا ثواب زیارت ایشان را خواهد داشت.

ویژگی: چند سوره قرآن بر مسایل اخلاقی تأکید فراوان دارند،(2) که یکی ازشاخص ترین آنها سوره حُجُرات است.

اهداف: هدف های اساسی سوره حجرات عبارتند از:
1. آموزش آداب معاشرت اجتماعی به مسلمانان و نفی عوامل تفرقه افکنی.
2. تأکید بر رعایت ادب در حضور رهبر مسلمانان (پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله).
3. تفاوت گذاردن بین درجات ایمان و اسلام.

مطالب: مهمترین مطالبی که در این سوره مطرح شده عبارتند از:

الف) عقاید:

1. آگاهی خدا از همه اسرار نهان و اعمال انسان. (آیات 16 و 18)
2. تفاوت بین مرتبه اسلام و اعتقاد قلبی یعنی ایمان که به گفتار نیست بلکه با جهاد به مال و جان شناخته می شود. (آیات 14-15)
3. بیان فطری بودن ایمان و ناپسند بودن کفر و عصیان برای انسان. (آیه 7)
 

ب) اخلاق:

1. آداب برخورد با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و ادب حضور ایشان. (آیات 1-5)
2. سفارش به اصلاح بین مؤمنان و بیان روش مبارزه با اختلافات و درگیری های مسلمانان. (آیه 9)
3. نهی از عوامل اختلاف افکن بین مسلمانان مثل بدگمانی، تجسّس، ریشخند و عیب جویی - لقب بد دادن. (آیات 11-12)
4. ملاک برتری انسان ها تقواست. (آیه 13)
 

ج) احکام:

بر شمردن برخی محرمات مثل: تجسّس - غیبت. (آیه 12)
د) داستان: 1. اشاره ای به داستان بنی تمیم و بی ادبی آنان در محضر پیامبر صلی الله علیه و آله در شأن نزول آیات. (آیات 2-5)
2. اشاره ای به برخی برخوردهای زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و اصحاب ایشان با همدیگر در شأن نزول آیات. (آیات 11-13)
 

ه) مطالب فرعی:

1. اعلام برادری مؤمنان. (آیه 10)
2. بیان اینکه اسلام و ایمان هدیه ای الهی است. (آیه 17)
3. خبر انسان فاسق را قبل از تحقیق نپذیرید. (آیه 6)

پی‌نوشت‌ها:
(1) مجمع البیان، آغاز سوره حجرات.
(2) مثل سوره مؤمنون، لقمان و حجرات.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.