معنای واژه «بَصَر» در قرآن کریم

پرسش :

منظور از واژه «بَصَر» در قرآن کریم چیست؟

پاسخ :
«بَصَر» هم به معنى عضو بینائى «چشم» و هم به معنى «قوّه بینائى» به کار مى‌ رود. این واژه، در معنى نیروى عقل و درک نیز استعمال مى شود، و به آن «بصر» و «بصیرت» مى گویند. جمع «بصر»، «ابصار» و جمع «بصیرت»، «بصائر» است ولى هرگز واژه «بصیرت» به چشم گفته نمى شود بلکه به آن «بصر» مى گویند و عجیب اینکه گاهى واژه «بصیر» به افراد نابینا، اطلاق مى شود، ولى ظاهرآ این استعمال نه به خاطر علاقه تضاد است بلکه به خاطر آن است که افراد نابینا غالبآ از نیروى ادراک قوى‌ ترى بهره‌ مندند و فقدان حسّ بینائى خود را با قوّت تفکر و بصیرت، جبران مى کنند.(1) همانگونه که ما در فارسى نیز به افراد نابینا، روشن دل مى‌ گوییم.

همچنین بعضى از ارباب لغت، مانند نویسنده «مصباح» معنى اصلى «بصر» را نورى دانسته که به وسیله آن، موجودات را مى‌ توان مشاهده کرد، و در «مقاییس» براى آن دو معنى ذکر شده یکى آگاهى بر چیزى و دیگر کُلُفتى و غلظت چیزى. ولى معنى اوّل که «راغب» نیز در مفردات آورده با موارد استعمال این واژه مناسب‌ تر و صحیح‌ تر به نظر مى‌ رسد.

پی نوشت:
(1). المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی حسین بن محمد، انتشارات دارالعلم الدار الشامیه، بیروت، 1412هـ ق، چاپ اول، ج 1، ص 127.

منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 هـ ش، چاپ نهم، ج 2، ص 427.