پرسش :
برترين سوره قرآن كدام است؟
پاسخ :
سوره مباركه حمد كه فاتحه كتاب و سرآغاز كلام خداي سبحان است، در مقال الهي به گونه‌اي تكريم‌آميز، همتاي "قرآن عظيم" قرار گرفته است: "ولقد اتيناك سبعاً من المثاني والقران العظيم"(١) و در اخبار نبوي (صلي الله عليه و آله و سلم) و سخنان عترت طاهرين (عليهم‌السلام) نيز با نامها و اوصافي چون: "جامعترين حكمت"، "گنج عرشي"، "شريفترين ذخيره در گنجينه‌هاي عرش الهي"، "سوره شفابخش"، "نعمت بزرگ و سنگين" و "برترين سوره قرآن" از آن ياد شده است: "ليس شىء من القرآن والكلام جمع فيه من جوامع الخير والحكمة، ما جمع في سورة الحمد"(٢)، "إن فاتحة الكتاب اشرف ما فى كنوز العرش"(٣)، "فاتحة الكتاب شفاء من كل داء"(٤)، "فأفرد الامتنان عَلَيّ بفاتحة الكتاب".(٥)
پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) هنگام پيشنهاد آموزش اين سوره به جابربن عبدالله انصاري، آن را برترين سوره كتاب خدا معرّفي كرد: "ألا أعلّمك أفضل سورة أنزلها الله فى كتابه؟" قال: فقال له جابر: بلي بأبى أنت و أمّى يا رسول الله عَلِّمنيها. فعلّمه الحمد، أمّ الكتاب(٦). چنانكه در حديثي ديگر ميزان اين برتري را نيز مشخص كرده، فرمود: "لو أنّ فاتحة الكتاب وضعت فى كفة الميزان ووضع القرآن في كفةٍ لرجحت فاتحة الكتاب سبع مرّات"(٧). نيز آن حضرت سوره حمد را با كتابهاي آسماني سنجيده، فرمود: "والذى نفسى بيده ما أنزل الله فى التوراة ولا فى الإنجيل ولا فى الزبور ولا فى القرآن مثلها هى أمّ الكتاب".(٨)
اين سوره كه با تعظيم نام خداي رحمان و رحيم آغاز مي‌شود و با ستايش و برشماري صفات جمال و جلال خداي سبحان و حصر عبادت و استعانت در او تداوم مي‌يابد و با مسئلت هدايت از ساحت كبريايي‌اش پايان مي‌گيرد، با همه ايجاز و اختصاري كه دارد، مشتمل بر عصاره معارف گسترده قرآن كريم است؛ زيرا خطوط كلي و اصول سه‌گانه معارف ديني، مبدأشناسي، معادشناسي و رسالت‌شناسي است كه مايه هدايت سالكان به صلاح دنيا و آخرت است و سوره حمد با موجزترين الفاظ و روشنترين معاني، آن اصول سه‌گانه را بيان كرده، راه سلوك آدمي به سوي پروردگارش را نشان مي‌دهد.
سوره مباركه فاتحة الكتاب، كلام خداي سبحان است، ولي به نيابت از عبد سالكي كه چهره جان خويش را متوجه ذات اقدس خداوند كرده، به رازگويي محبّانه و عاشقانه با او مي‌پردازد.
خداي سبحان در اين سوره، ادب تحميد، شيوه اظهار بندگي و راه سخن گفتن عبد سالك با ربّ مالك را به سالكان كويش آموخته است و آن را پايه "عمود دين" قرار داده: "لا صلاة إلاّ بفاتحة الكتاب"(٩)، ده بار تلاوت آن را در هر شبانه‌روز، بر متقرِّبان به فرايض، فرض و چندين برابرِ آن را به شائقان قرب نوافل سفارش كرده است.
اگر سوره مباركه حمد، مشتمل بر عصاره معرفتهاي قرآني، كه همان اسرار مبدأ و معاد و دانش سلوك انسان به سوي پروردگار است، نمي‌بود، اين گونه در كتاب خدا همتاي "قرآن عظيم"(١٠) قرار نمي‌گرفت و در كلام اسوه‌هاي سلوك إلي الله (اهل‌بيت عليهم‌السلام) با عظمت از آن ياد نمي‌شد.
١ ـ سوره حجر، آيه 87.
٢ ـ بحار، ج82، ص54.
٣ ـ نورالثقلين، ج1، ص6.
٤ ـ مجمع البيان، ج1، ص87.
٥ ـ تفسير برهان، ج1، ص41؛ نورالثقلين،ج1، ص6.
٦ ـ تفسير برهان، ج1، ص42.
٧ ـ جامع أحاديث الشيعه، ج 15، ص 89.
٨ ـ جامع الأخبار، فصل22، ص43؛ مجمع البيان، ج1، ص88.
٩ ـ عوالى اللئالى، ج1، ص196.
١٠ ـ سوره حجر، آيه 87.
مأخذ: ( تفسیر تسنيم، ج ١، ص ٢٥٧)
سوره مباركه حمد كه فاتحه كتاب و سرآغاز كلام خداي سبحان است، در مقال الهي به گونه‌اي تكريم‌آميز، همتاي "قرآن عظيم" قرار گرفته است: "ولقد اتيناك سبعاً من المثاني والقران العظيم"(١) و در اخبار نبوي (صلي الله عليه و آله و سلم) و سخنان عترت طاهرين (عليهم‌السلام) نيز با نامها و اوصافي چون: "جامعترين حكمت"، "گنج عرشي"، "شريفترين ذخيره در گنجينه‌هاي عرش الهي"، "سوره شفابخش"، "نعمت بزرگ و سنگين" و "برترين سوره قرآن" از آن ياد شده است: "ليس شىء من القرآن والكلام جمع فيه من جوامع الخير والحكمة، ما جمع في سورة الحمد"(٢)، "إن فاتحة الكتاب اشرف ما فى كنوز العرش"(٣)، "فاتحة الكتاب شفاء من كل داء"(٤)، "فأفرد الامتنان عَلَيّ بفاتحة الكتاب".(٥)
پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) هنگام پيشنهاد آموزش اين سوره به جابربن عبدالله انصاري، آن را برترين سوره كتاب خدا معرّفي كرد: "ألا أعلّمك أفضل سورة أنزلها الله فى كتابه؟" قال: فقال له جابر: بلي بأبى أنت و أمّى يا رسول الله عَلِّمنيها. فعلّمه الحمد، أمّ الكتاب(٦). چنانكه در حديثي ديگر ميزان اين برتري را نيز مشخص كرده، فرمود: "لو أنّ فاتحة الكتاب وضعت فى كفة الميزان ووضع القرآن في كفةٍ لرجحت فاتحة الكتاب سبع مرّات"(٧). نيز آن حضرت سوره حمد را با كتابهاي آسماني سنجيده، فرمود: "والذى نفسى بيده ما أنزل الله فى التوراة ولا فى الإنجيل ولا فى الزبور ولا فى القرآن مثلها هى أمّ الكتاب".(٨)
اين سوره كه با تعظيم نام خداي رحمان و رحيم آغاز مي‌شود و با ستايش و برشماري صفات جمال و جلال خداي سبحان و حصر عبادت و استعانت در او تداوم مي‌يابد و با مسئلت هدايت از ساحت كبريايي‌اش پايان مي‌گيرد، با همه ايجاز و اختصاري كه دارد، مشتمل بر عصاره معارف گسترده قرآن كريم است؛ زيرا خطوط كلي و اصول سه‌گانه معارف ديني، مبدأشناسي، معادشناسي و رسالت‌شناسي است كه مايه هدايت سالكان به صلاح دنيا و آخرت است و سوره حمد با موجزترين الفاظ و روشنترين معاني، آن اصول سه‌گانه را بيان كرده، راه سلوك آدمي به سوي پروردگارش را نشان مي‌دهد.
سوره مباركه فاتحة الكتاب، كلام خداي سبحان است، ولي به نيابت از عبد سالكي كه چهره جان خويش را متوجه ذات اقدس خداوند كرده، به رازگويي محبّانه و عاشقانه با او مي‌پردازد.
خداي سبحان در اين سوره، ادب تحميد، شيوه اظهار بندگي و راه سخن گفتن عبد سالك با ربّ مالك را به سالكان كويش آموخته است و آن را پايه "عمود دين" قرار داده: "لا صلاة إلاّ بفاتحة الكتاب"(٩)، ده بار تلاوت آن را در هر شبانه‌روز، بر متقرِّبان به فرايض، فرض و چندين برابرِ آن را به شائقان قرب نوافل سفارش كرده است.
اگر سوره مباركه حمد، مشتمل بر عصاره معرفتهاي قرآني، كه همان اسرار مبدأ و معاد و دانش سلوك انسان به سوي پروردگار است، نمي‌بود، اين گونه در كتاب خدا همتاي "قرآن عظيم"(١٠) قرار نمي‌گرفت و در كلام اسوه‌هاي سلوك إلي الله (اهل‌بيت عليهم‌السلام) با عظمت از آن ياد نمي‌شد.
١ ـ سوره حجر، آيه 87.
٢ ـ بحار، ج82، ص54.
٣ ـ نورالثقلين، ج1، ص6.
٤ ـ مجمع البيان، ج1، ص87.
٥ ـ تفسير برهان، ج1، ص41؛ نورالثقلين،ج1، ص6.
٦ ـ تفسير برهان، ج1، ص42.
٧ ـ جامع أحاديث الشيعه، ج 15، ص 89.
٨ ـ جامع الأخبار، فصل22، ص43؛ مجمع البيان، ج1، ص88.
٩ ـ عوالى اللئالى، ج1، ص196.
١٠ ـ سوره حجر، آيه 87.
مأخذ: ( تفسیر تسنيم، ج ١، ص ٢٥٧)
