پرسش :
سفارش قرآن درباره ازدواج و زن و فرزند چيست؟ آيا تنگدستى مانع ازدواج و عذرى موجّه است و آيا انسان در برابر جوانان بى همسر وظيفه اى ندارد؟
پاسخ :
(1)قرآن كريم بر همسر گرفتن و تشكيل خانواده تأكيد دارد. در آيه 74 سوره فرقان، يكى از ويژگى هاى بندگان خاصّ خداى رحمان چنين معرّفى مى‌شود:
يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنِ....
و كسانى كه مى‌گويند: پروردگارا ! از همسران و فرزندانمان مايه روشنىِ چشم به ما عنايت فرما.
طبق بيان اين آيه شريفه، يكى از ويژگى هاى انسان هاى ممتاز و نمونه اين است كه از خداى متعالى، همسران و فرزندان خوب مى‌خواهند. به عبارت ديگر، انسان پسنديده حق، كسى است كه گذشته از صفت هاى نيك ديگرى كه دارد،(2) به امر خانواده و زن و فرزند خود، اهتمام می ورزد. در جاى ديگر مى‌فرمايد:
وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى مِنْكُمْ وَ الصّالِحِينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ....(3)
مردان و زنانِ بى همسر و غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را همسر دهيد. اگر فقير و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود، آنان را بى نياز مى‌سازد.
يكى از نكته هاى بسيار مهمّى كه از اين آيه شريفه به دست مى‌آيد، اين است كه خداوند بزرگ با آوردن كلمه «أَنكِحُوا» به جاى «إِنكِحُوا» دستور مى‌فرمايد: گذشته از ازدواج كردن كه مطلوب و مستحب است، دختران و زنان بى شوهر را شوهر، و پسران و مردان بى زن را زن دهند. تعبير «أَنكِحُوا» نظير تعبير «أَقِيمُوا» و «و لا تَحاضُّونَ» و «تَواصَوا بِالحَقِّ و تَوَاصَوا بِالصَّبْرِ» و مانند اين ها است. در همه اين موارد، قرآن نمى‌گويد ازدواج كنيد، نماز بخوانيد، به نيازمندان كمك كنيد يا حق بگوييد و صبر كنيد; بلكه سفارش مى‌كند كه ازدواج، نماز، دستگيرى از مستمندان و عمل به حق و صبر را احيا كرده، و رواج دهيد و همديگر را به اين امور توصيه و تشويق كنيد. به عبارت ديگر، هر فردى دو تكليف دارد: يكى مسؤوليتِ عمل كردن به وظيفه، و ديگرى مسؤوليتِ به عمل واداشتن ديگران. افزون بر اين كه هر مردى يا زنى بايد ازدواج كند، لازم است در انديشه مردان و زنان ازدواج نكرده هم باشد; يعنى بكوشد تا موانع ازدواج را از پيش پاى آنان بردارد. اين كه بيش تر افراد جامعه ما، چنين احساس تكليفى ندارند، ناشى از آن است كه از توجّه به معناى دقيق و سفارش قرآن غفلت ورزيده اند.
هر كسى وظيفه دارد كه تا حدّ مقدور نگذارد مردِ بى زن و زنِ بى شوهر در جامعه وجود داشته باشد البتّه اين كار را بايد از درون محيط خانواده آغاز كرد; سپس به خويشاوندان، نزديكان، دوستان و همسايگان رسيد; آنگاه به سراغ افراد ديگر جامعه رفت. خداوند متعالى نيز به جهت تأكيد بر مطلب مى‌فرمايد كه تنگدست بودنِ مرد يا زن، مانع ازدواج نشود. نه مرد بگويد: من الآن پول ندارم و نمى‌توانم هزينه خانواده را فراهم كنم، و نه زن بگويد: اين مرد از لحاظ مادّى در تنگنا است و من نمى‌توانم ي نمى‌خواهم همسر چنين مردى باشم. اين گونه عذرها و بهانه جويى ها پذيرفته نيست.
تربيت اسلامى اقتض مى‌كند كه مرد و زن به خداوند توكّل داشته باشند و در عين حال با تمام كوشش خود، براى به دست آوردن اسباب و وسايل زندگى از راهى مشروع بكوشند تا صاحب زندگى پاك و آبرومندى شوند.
حال اگر اوضاع و احوال به قدرى نامساعد است كه نه فقط ازدواج دائم، بلكه ازدواج موقّت(4) و حتّى ازدواج با كنيز(5) ـ وقتى كنيز وجود دارد ـ نيز امكان پذير نيست، بايد عفت و پاكدامنى پيشه كرد و منتظر فرصتى شد تا زمينه ازدواج فراهم شود. قرآن در ادامه همان آيه إِنكاح، به اين مطلب امر مى‌فرمايد:
وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لا يَجِدُونَ نِكاحاً حَتّى يُغْنِيَهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ.(6)
و كسانى كه امكانى براى ازدواج نمى‌يابند، بايد پاكدامنى پيشه كنند تا خداوند از فضلِ خود آنان را بى نياز سازد.
به هر حال، اسلام كوشش هاى فراوانى كرده تا در جامعه، هيچ مردى بى زن، و هيچ زنى بدون شوهر نماند.
1. محمّد تقى مصباح يزدى، جزوه حقوق و سياست در قرآن، درس 210.
2. در آيات پايانى سوره فرقان، ويژگى هاى «عباد الرّحمن» ذكر شده است.
3. نور (26)، 32.
4. نساء (4)، 24.
5. نساء(4)، 25.
6. نور (24)، 33.
(1)قرآن كريم بر همسر گرفتن و تشكيل خانواده تأكيد دارد. در آيه 74 سوره فرقان، يكى از ويژگى هاى بندگان خاصّ خداى رحمان چنين معرّفى مى‌شود:
يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنِ....
و كسانى كه مى‌گويند: پروردگارا ! از همسران و فرزندانمان مايه روشنىِ چشم به ما عنايت فرما.
طبق بيان اين آيه شريفه، يكى از ويژگى هاى انسان هاى ممتاز و نمونه اين است كه از خداى متعالى، همسران و فرزندان خوب مى‌خواهند. به عبارت ديگر، انسان پسنديده حق، كسى است كه گذشته از صفت هاى نيك ديگرى كه دارد،(2) به امر خانواده و زن و فرزند خود، اهتمام می ورزد. در جاى ديگر مى‌فرمايد:
وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى مِنْكُمْ وَ الصّالِحِينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ....(3)
مردان و زنانِ بى همسر و غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را همسر دهيد. اگر فقير و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود، آنان را بى نياز مى‌سازد.
يكى از نكته هاى بسيار مهمّى كه از اين آيه شريفه به دست مى‌آيد، اين است كه خداوند بزرگ با آوردن كلمه «أَنكِحُوا» به جاى «إِنكِحُوا» دستور مى‌فرمايد: گذشته از ازدواج كردن كه مطلوب و مستحب است، دختران و زنان بى شوهر را شوهر، و پسران و مردان بى زن را زن دهند. تعبير «أَنكِحُوا» نظير تعبير «أَقِيمُوا» و «و لا تَحاضُّونَ» و «تَواصَوا بِالحَقِّ و تَوَاصَوا بِالصَّبْرِ» و مانند اين ها است. در همه اين موارد، قرآن نمى‌گويد ازدواج كنيد، نماز بخوانيد، به نيازمندان كمك كنيد يا حق بگوييد و صبر كنيد; بلكه سفارش مى‌كند كه ازدواج، نماز، دستگيرى از مستمندان و عمل به حق و صبر را احيا كرده، و رواج دهيد و همديگر را به اين امور توصيه و تشويق كنيد. به عبارت ديگر، هر فردى دو تكليف دارد: يكى مسؤوليتِ عمل كردن به وظيفه، و ديگرى مسؤوليتِ به عمل واداشتن ديگران. افزون بر اين كه هر مردى يا زنى بايد ازدواج كند، لازم است در انديشه مردان و زنان ازدواج نكرده هم باشد; يعنى بكوشد تا موانع ازدواج را از پيش پاى آنان بردارد. اين كه بيش تر افراد جامعه ما، چنين احساس تكليفى ندارند، ناشى از آن است كه از توجّه به معناى دقيق و سفارش قرآن غفلت ورزيده اند.
هر كسى وظيفه دارد كه تا حدّ مقدور نگذارد مردِ بى زن و زنِ بى شوهر در جامعه وجود داشته باشد البتّه اين كار را بايد از درون محيط خانواده آغاز كرد; سپس به خويشاوندان، نزديكان، دوستان و همسايگان رسيد; آنگاه به سراغ افراد ديگر جامعه رفت. خداوند متعالى نيز به جهت تأكيد بر مطلب مى‌فرمايد كه تنگدست بودنِ مرد يا زن، مانع ازدواج نشود. نه مرد بگويد: من الآن پول ندارم و نمى‌توانم هزينه خانواده را فراهم كنم، و نه زن بگويد: اين مرد از لحاظ مادّى در تنگنا است و من نمى‌توانم ي نمى‌خواهم همسر چنين مردى باشم. اين گونه عذرها و بهانه جويى ها پذيرفته نيست.
تربيت اسلامى اقتض مى‌كند كه مرد و زن به خداوند توكّل داشته باشند و در عين حال با تمام كوشش خود، براى به دست آوردن اسباب و وسايل زندگى از راهى مشروع بكوشند تا صاحب زندگى پاك و آبرومندى شوند.
حال اگر اوضاع و احوال به قدرى نامساعد است كه نه فقط ازدواج دائم، بلكه ازدواج موقّت(4) و حتّى ازدواج با كنيز(5) ـ وقتى كنيز وجود دارد ـ نيز امكان پذير نيست، بايد عفت و پاكدامنى پيشه كرد و منتظر فرصتى شد تا زمينه ازدواج فراهم شود. قرآن در ادامه همان آيه إِنكاح، به اين مطلب امر مى‌فرمايد:
وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لا يَجِدُونَ نِكاحاً حَتّى يُغْنِيَهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ.(6)
و كسانى كه امكانى براى ازدواج نمى‌يابند، بايد پاكدامنى پيشه كنند تا خداوند از فضلِ خود آنان را بى نياز سازد.
به هر حال، اسلام كوشش هاى فراوانى كرده تا در جامعه، هيچ مردى بى زن، و هيچ زنى بدون شوهر نماند.
1. محمّد تقى مصباح يزدى، جزوه حقوق و سياست در قرآن، درس 210.
2. در آيات پايانى سوره فرقان، ويژگى هاى «عباد الرّحمن» ذكر شده است.
3. نور (26)، 32.
4. نساء (4)، 24.
5. نساء(4)، 25.
6. نور (24)، 33.
