پرسش :
آیا دختران حضرت امام کاظم(ع) بویژه حضرت معصومه(س) ازدواج کرده اند؟ اگر نه چرا؟
پاسخ :
ازدواج در اسلام یک امر پسندیده و مورد سفارش بزرگان دین از جمله پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ بوده تا جایی که پیامبر در مورد کسانی که از ازدواج اعراض می‌کنند سرزنش کرده و می‌فرماید: «اَلنّکاحُ سُنَّتی فَمَن رَغِبَ عَنْ سُنّتی فَلَیسَ مِنّی» ازدواج سنت و برنامه من است، پس کسی که از سنت من دوری کند از من نیست.[1]
اغلب منابع تاریخی که در مورد زندگانی حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ می‌باشند به این نکته اذعان دارند که اکثر دختران امام هفتم ـ علیه السّلام ـ ازدواج نکرده‌اند. مؤلف تاریخ قدیم قم می‌گوید: «به من رسیده است که رضائیه، دختران خود را شوهر نمی‌دادند».[2] و همچنین آقای محمدی اشتهاردی می‌گوید: «تقریباً قطعی است که حضرت معصومه ازدواج نکرده است»[3] در این جا این سؤال پیش می‌آید که سنت ازدواج که از مستحبات مؤکد اسلامی است تا آنجا که رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: «در اسلام و در پیشگاه خدا بنائی برپا نشده که محبوبتر و عزیزتر از بنای ازدواج باشد» خاندان پیامبر اکرم(ص) که در عمل به سفارشات پیامبر ازدواج نکرده اند برای یافتن جواب این سؤال باید به وضع جامعه‌ای که حضرت معصومه و خواهران مکرّمه‌شان در آن زندگی می‌کردند اندکی اشاره کرد. جامعه آن زمان که در اوج خفقان بود و دشمنی با آل ابی طالب توسط دستگاه حاکمه به اوج خود رسیده بود تا جایی که کسی جرأت نمی‌کرد خودش را به علویان نزدیک کند و یا به آنها منتسب کند. در این وضع خفقان خانم فاطمه معصومه ـ سلام الله علیها ـ سنین کودکی را سپری می‌کرد و از طرفی پدر بزرگوارش را از وطن دور کرده و در بغداد زندانی نمودند که در نهایت در زندان شهید شدند بنابر این عدم ازدواج دختران امام هفتم ـ علیه السّلام ـ را می‌توان معلول شرایط اجتمایع و سیاسی آن زمان دانست. ما به اختصار اشاره می کنیم.
اولاً به خاطر نامساعد بودن وضع آن زمان و خفقان حاکم بر جامعه بر ضد علویان، کسی جرأت نداشت خود را به این خاندان نزدیک کند، چه رسد به اینکه با آنها وصلت و ازدواج نماید زیرا داماد حضرت موسی بن جعفر بودن از نظر دستگاه طاغوتی هارون خطای بزرگی بود که موجب خطر شدید برای داماد و خانواده اش می‌شد. ثانیاً: شاید ازدواج نکردن آنها به خاطر عدم کفو با نبودن همسری شایسته و مناسب برای همسری دختران موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ بود. چرا که در امر ازدواج کفو و هم شان بودن زوجین اهمیت فراوان دارد. اگر دختران موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ این را با دقت و احتیاط رعایت نمی کردند احتمال داشت که در دست عده‌ای مسلمان منافق گرفتار شوند. چنانچه امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ به دختران و فرزندان خود سفارش کرده بودند که به رأی و مشورت برادرشان امام رضا ـ علیه السّلام ـ ازدواج کنند.[4] و این سفارش بیانگر آن است که باید برای آنها همسر مناسبی باشد با توجه به اینکه در مورد حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: اگر خداوند متعال علی ـ علیه السّلام ـ را برای فاطمه ـ سلام الله علیها ـ نمی‌آفرید همسر و همتای مناسبی برای فاطمه ـ سلام الله علیها ـ پیدا نمی‌شد.[5]
برخی ادعا کرده‌اند دختران حضرت موسی بن جعفر بنا به وصیّت پدرشان ازدواج نکرده‌اند. این ادعا درست نیست زیرا آنچه در سفارش و وصیّت امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ می‌باشد این است که دختران آن حضرت بایست، با صلاح دید و مشورت برادرشان ازدواج کنند نه اینکه خود حضرت مانع ازدواج دختران باشند چون ازدواج سفارش پیامبر بود و خاندان پیامبر هیچ وقت راضی به ترک سفارش پیامبر نمی‌شدند و دیگر اینکه در میان دختران امام موسی بن جعفر بعضی ازدواج کرده بودند.
پس اینکه حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله علیها ـ و برخی از خواهران ازدواج نکرده بودند مسلم است و این هم به خاطر وضع نامساعد اجتماعی و خفقان موجود در عصر آن بزرگواران بود و دیگر اینکه کفو و همسر مناسبی که لایق کمالات و در شأن حضرت فاطمه معصومه باشد نبوده البته غیر از خاندان ابی طالب.
و حدیثی از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل شده که فرمودند: دختران ما برای پسران ما هستند،[6] علاوه بر اینها باید بدانیم که حضرت معصومه در سنین جوانی از دنیا رفته‌اند شاید در صورت استمرار حیات و وجود مورد مناسب ازدواج می کردند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ودیعه آل محمد(ص)، محمد صادق انصاری قمی.
2. کریمه اهل بیت، علی اکبر مهدی پور.
3. فروغی از کوثر، الیاس محمد بیگی.
4. حضرت معصومه و شهر قم، محمد حکیمی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، 1391، ج 14، ص 3.
[2] . قمی، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قدیم قم، ترجمه حسن بن علی، تصحیح سیدجلال تهرانی، مطبعه مجلسی، ص 211.
[3] . محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت معصومه فاطمه دوم، انتشارات علامه، چاپ دانش، اول، 75، ص 116.
[4] . کلینی، اصول کافی، ج1، ص 317.
[5] . اصول کافی، ج 1، ص 261.
[6] . صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 393، باب الاکفاء.
ازدواج در اسلام یک امر پسندیده و مورد سفارش بزرگان دین از جمله پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ بوده تا جایی که پیامبر در مورد کسانی که از ازدواج اعراض می‌کنند سرزنش کرده و می‌فرماید: «اَلنّکاحُ سُنَّتی فَمَن رَغِبَ عَنْ سُنّتی فَلَیسَ مِنّی» ازدواج سنت و برنامه من است، پس کسی که از سنت من دوری کند از من نیست.[1]
اغلب منابع تاریخی که در مورد زندگانی حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ می‌باشند به این نکته اذعان دارند که اکثر دختران امام هفتم ـ علیه السّلام ـ ازدواج نکرده‌اند. مؤلف تاریخ قدیم قم می‌گوید: «به من رسیده است که رضائیه، دختران خود را شوهر نمی‌دادند».[2] و همچنین آقای محمدی اشتهاردی می‌گوید: «تقریباً قطعی است که حضرت معصومه ازدواج نکرده است»[3] در این جا این سؤال پیش می‌آید که سنت ازدواج که از مستحبات مؤکد اسلامی است تا آنجا که رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: «در اسلام و در پیشگاه خدا بنائی برپا نشده که محبوبتر و عزیزتر از بنای ازدواج باشد» خاندان پیامبر اکرم(ص) که در عمل به سفارشات پیامبر ازدواج نکرده اند برای یافتن جواب این سؤال باید به وضع جامعه‌ای که حضرت معصومه و خواهران مکرّمه‌شان در آن زندگی می‌کردند اندکی اشاره کرد. جامعه آن زمان که در اوج خفقان بود و دشمنی با آل ابی طالب توسط دستگاه حاکمه به اوج خود رسیده بود تا جایی که کسی جرأت نمی‌کرد خودش را به علویان نزدیک کند و یا به آنها منتسب کند. در این وضع خفقان خانم فاطمه معصومه ـ سلام الله علیها ـ سنین کودکی را سپری می‌کرد و از طرفی پدر بزرگوارش را از وطن دور کرده و در بغداد زندانی نمودند که در نهایت در زندان شهید شدند بنابر این عدم ازدواج دختران امام هفتم ـ علیه السّلام ـ را می‌توان معلول شرایط اجتمایع و سیاسی آن زمان دانست. ما به اختصار اشاره می کنیم.
اولاً به خاطر نامساعد بودن وضع آن زمان و خفقان حاکم بر جامعه بر ضد علویان، کسی جرأت نداشت خود را به این خاندان نزدیک کند، چه رسد به اینکه با آنها وصلت و ازدواج نماید زیرا داماد حضرت موسی بن جعفر بودن از نظر دستگاه طاغوتی هارون خطای بزرگی بود که موجب خطر شدید برای داماد و خانواده اش می‌شد. ثانیاً: شاید ازدواج نکردن آنها به خاطر عدم کفو با نبودن همسری شایسته و مناسب برای همسری دختران موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ بود. چرا که در امر ازدواج کفو و هم شان بودن زوجین اهمیت فراوان دارد. اگر دختران موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ این را با دقت و احتیاط رعایت نمی کردند احتمال داشت که در دست عده‌ای مسلمان منافق گرفتار شوند. چنانچه امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ به دختران و فرزندان خود سفارش کرده بودند که به رأی و مشورت برادرشان امام رضا ـ علیه السّلام ـ ازدواج کنند.[4] و این سفارش بیانگر آن است که باید برای آنها همسر مناسبی باشد با توجه به اینکه در مورد حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: اگر خداوند متعال علی ـ علیه السّلام ـ را برای فاطمه ـ سلام الله علیها ـ نمی‌آفرید همسر و همتای مناسبی برای فاطمه ـ سلام الله علیها ـ پیدا نمی‌شد.[5]
برخی ادعا کرده‌اند دختران حضرت موسی بن جعفر بنا به وصیّت پدرشان ازدواج نکرده‌اند. این ادعا درست نیست زیرا آنچه در سفارش و وصیّت امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ می‌باشد این است که دختران آن حضرت بایست، با صلاح دید و مشورت برادرشان ازدواج کنند نه اینکه خود حضرت مانع ازدواج دختران باشند چون ازدواج سفارش پیامبر بود و خاندان پیامبر هیچ وقت راضی به ترک سفارش پیامبر نمی‌شدند و دیگر اینکه در میان دختران امام موسی بن جعفر بعضی ازدواج کرده بودند.
پس اینکه حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله علیها ـ و برخی از خواهران ازدواج نکرده بودند مسلم است و این هم به خاطر وضع نامساعد اجتماعی و خفقان موجود در عصر آن بزرگواران بود و دیگر اینکه کفو و همسر مناسبی که لایق کمالات و در شأن حضرت فاطمه معصومه باشد نبوده البته غیر از خاندان ابی طالب.
و حدیثی از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل شده که فرمودند: دختران ما برای پسران ما هستند،[6] علاوه بر اینها باید بدانیم که حضرت معصومه در سنین جوانی از دنیا رفته‌اند شاید در صورت استمرار حیات و وجود مورد مناسب ازدواج می کردند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ودیعه آل محمد(ص)، محمد صادق انصاری قمی.
2. کریمه اهل بیت، علی اکبر مهدی پور.
3. فروغی از کوثر، الیاس محمد بیگی.
4. حضرت معصومه و شهر قم، محمد حکیمی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، 1391، ج 14، ص 3.
[2] . قمی، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قدیم قم، ترجمه حسن بن علی، تصحیح سیدجلال تهرانی، مطبعه مجلسی، ص 211.
[3] . محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت معصومه فاطمه دوم، انتشارات علامه، چاپ دانش، اول، 75، ص 116.
[4] . کلینی، اصول کافی، ج1، ص 317.
[5] . اصول کافی، ج 1، ص 261.
[6] . صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 393، باب الاکفاء.
