پرسش :
دلائلي كه ثابت كند حضرت علي ـ عليه السلام ـ قرآن را جمع آوري كرده است را بنويسيد.
پاسخ :
بر اساس دلائل نقلي فراواني كه حتي در منابع اهل تسنن نيز آمده است، نخستين كسي كه بعد از رحلت جانسوز پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ اقدام به جمع آوري قرآن كريم كرد و آن را تدوين و تنظيم نموده حضرت علي بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ بود.
برخي از روايات اسلامي كه ثابت مي كند حضرت علي ـ عليه السلام ـ قرآن كريم را بعد از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ جمع آوري كرد، عبارتند از:
1. ابوبكر حضرمي از امام صادق ـ عليه السلام ـ روايت كرده كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ به حضرت علي ـ عليه السلام ـ فرمود: يا علي القرآن خلف فراشي في المصحف و القراطيس، فخذوه و اجمعوه و لاتضيعوه كما ضيعت اليهود التوراة،[1] اي علي! اين قرآن در كنار بستر من، ميان صحيفه ها و حرير و كاغذ ها قرار دارد ، قرآن را جمع كن و آن را آن گونه كه يهوديان، تورات خود را از بين بردند، ضايع نكنيد.»
و اين گونه بود كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ مهمترين وظيفه خويش را جمع آوري قرآن قرار داد.
2. حضرت علي ـ عليه السلام ـ پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ كه از همه آشناتر به قرآن بود در خانه خود به انزوا نشست و قرآن كريم را جمع آوري و تدوين كرد. از ابن عباس در ذيل آيه «لاتحرك به لسانك لتعجل به ان علينا جمعه و قرآنه.» نقل شده كه علي بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ قرآن را به مدت شش ماه جمع آوري كرد.»[2]
3. ابن سيرين مي گويد، علي ـ عليه السلام ـ فرمود: «وقتي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ رحلت كرد، سوگند خوردم كه ردايم را جز براي نماز جمعه به دوش نگيرم تا آن كه قرآن را جمع نمايم.»[3]
4. در اخبار ابورافع آمده كه: علي ـ عليه السلام ـ به خاطر توصيه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ درباره جمع آوري قرآن، پس از آن كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ رحلت كرد، قرآن را در جامه اي پيچيده و به منزل خويش برد و در خانه نشست و قرآن را، همان گونه كه خدا نازل كرده بود، جمع آوري نمود، علي ـ عليه السلام ـ به اين كار آگاه بود.»[4]
5. محمد بن سيرين از عكرمه نقل كرده است كه: پس از بيعت مردم با ابوبكر، علي بن ابي طالب در خانه نشست، به ابوبكر گزارش دادند كه او از بيعت با تو كراهت دارد، ابوبكر آن حضرت را خواست و گفت از بيعت با من سرباز زدي؟ علي ـ عليه السلام ـ فرمود: ديدم در كتاب خدا چيزهايي افزوده مي شود، پس با خودم گفتم كه جز براي نماز ردا بر دوش نگيرم، تا آن كه قرآن را جمع نمايم. ابوبكر گفت: چه كار شايسته اي!
محمد بن سيرين مي گويد: «از عكرمه پرسيدم آيا ديگران قرآن را به ترتيب نزول تأليف نمودند؟ وي پاسخ داد:«اگر جن و انس جمع گردند تا تأليفي مانند تأليف علي ابن ابي طالب داشته باشند،توانايي آن را نخواهند داشت.[5]
البته مصحفي كه امام علي ـ عليه السلام ـ تدوين و جمع كرد آن را به مردم ارائه كرد. ولي به دلائلي كه در جاي خود بحث شده،مورد پذيرش قرار نگرفت، و آن مصحف به عنوان وديعة امامت بعد از حضرت علي ـ عليه السلام ـ به امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ يكي پس از ديگري رسيده است.
مصحف امام علي ـ عليه السلام ـ از نظر تعداد آيات، سوره ها و كلمات، هيچ تفاوتي با مصحف كنوني نداشت، تنها سوره ها به ترتيب نزول تنظيم شده بودند و بر اساس قرائت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ بود و شأن نزول آيات و سوره ها و نام افرادي كه آيات و سوره هاي در شأن آن ها بود ذكر شده بود و... .[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ر.ك: زنجاني، عبدالله، تاريخ القرآن، تهران، مكتبة صدر، 1387، ص53.
[2] . ر.ك: مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسة طور، 1370، ج89 ، ص52.
[3] . ر.ك: سيوطي، جلال الدين، الاتقان في علوم القرآن، دمشق، دار ابن كثير، دارالعلوم الانساني، 1414ق، ج1، ص183.
[4] . ر.ك، مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، همان.
[5] . ر.ك: الاتقان، همان، تاريخ القرآن، ص48.
[6] . براي آگاهي بيشتر ر.ك: معرفت، محمد هادي، علوم قرآني، قم، مؤسسه انتشاراتي التمهيد، 1378ش.
بر اساس دلائل نقلي فراواني كه حتي در منابع اهل تسنن نيز آمده است، نخستين كسي كه بعد از رحلت جانسوز پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ اقدام به جمع آوري قرآن كريم كرد و آن را تدوين و تنظيم نموده حضرت علي بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ بود.
برخي از روايات اسلامي كه ثابت مي كند حضرت علي ـ عليه السلام ـ قرآن كريم را بعد از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ جمع آوري كرد، عبارتند از:
1. ابوبكر حضرمي از امام صادق ـ عليه السلام ـ روايت كرده كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ به حضرت علي ـ عليه السلام ـ فرمود: يا علي القرآن خلف فراشي في المصحف و القراطيس، فخذوه و اجمعوه و لاتضيعوه كما ضيعت اليهود التوراة،[1] اي علي! اين قرآن در كنار بستر من، ميان صحيفه ها و حرير و كاغذ ها قرار دارد ، قرآن را جمع كن و آن را آن گونه كه يهوديان، تورات خود را از بين بردند، ضايع نكنيد.»
و اين گونه بود كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ مهمترين وظيفه خويش را جمع آوري قرآن قرار داد.
2. حضرت علي ـ عليه السلام ـ پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ كه از همه آشناتر به قرآن بود در خانه خود به انزوا نشست و قرآن كريم را جمع آوري و تدوين كرد. از ابن عباس در ذيل آيه «لاتحرك به لسانك لتعجل به ان علينا جمعه و قرآنه.» نقل شده كه علي بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ قرآن را به مدت شش ماه جمع آوري كرد.»[2]
3. ابن سيرين مي گويد، علي ـ عليه السلام ـ فرمود: «وقتي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ رحلت كرد، سوگند خوردم كه ردايم را جز براي نماز جمعه به دوش نگيرم تا آن كه قرآن را جمع نمايم.»[3]
4. در اخبار ابورافع آمده كه: علي ـ عليه السلام ـ به خاطر توصيه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ درباره جمع آوري قرآن، پس از آن كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ رحلت كرد، قرآن را در جامه اي پيچيده و به منزل خويش برد و در خانه نشست و قرآن را، همان گونه كه خدا نازل كرده بود، جمع آوري نمود، علي ـ عليه السلام ـ به اين كار آگاه بود.»[4]
5. محمد بن سيرين از عكرمه نقل كرده است كه: پس از بيعت مردم با ابوبكر، علي بن ابي طالب در خانه نشست، به ابوبكر گزارش دادند كه او از بيعت با تو كراهت دارد، ابوبكر آن حضرت را خواست و گفت از بيعت با من سرباز زدي؟ علي ـ عليه السلام ـ فرمود: ديدم در كتاب خدا چيزهايي افزوده مي شود، پس با خودم گفتم كه جز براي نماز ردا بر دوش نگيرم، تا آن كه قرآن را جمع نمايم. ابوبكر گفت: چه كار شايسته اي!
محمد بن سيرين مي گويد: «از عكرمه پرسيدم آيا ديگران قرآن را به ترتيب نزول تأليف نمودند؟ وي پاسخ داد:«اگر جن و انس جمع گردند تا تأليفي مانند تأليف علي ابن ابي طالب داشته باشند،توانايي آن را نخواهند داشت.[5]
البته مصحفي كه امام علي ـ عليه السلام ـ تدوين و جمع كرد آن را به مردم ارائه كرد. ولي به دلائلي كه در جاي خود بحث شده،مورد پذيرش قرار نگرفت، و آن مصحف به عنوان وديعة امامت بعد از حضرت علي ـ عليه السلام ـ به امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ يكي پس از ديگري رسيده است.
مصحف امام علي ـ عليه السلام ـ از نظر تعداد آيات، سوره ها و كلمات، هيچ تفاوتي با مصحف كنوني نداشت، تنها سوره ها به ترتيب نزول تنظيم شده بودند و بر اساس قرائت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ بود و شأن نزول آيات و سوره ها و نام افرادي كه آيات و سوره هاي در شأن آن ها بود ذكر شده بود و... .[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ر.ك: زنجاني، عبدالله، تاريخ القرآن، تهران، مكتبة صدر، 1387، ص53.
[2] . ر.ك: مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسة طور، 1370، ج89 ، ص52.
[3] . ر.ك: سيوطي، جلال الدين، الاتقان في علوم القرآن، دمشق، دار ابن كثير، دارالعلوم الانساني، 1414ق، ج1، ص183.
[4] . ر.ك، مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، همان.
[5] . ر.ك: الاتقان، همان، تاريخ القرآن، ص48.
[6] . براي آگاهي بيشتر ر.ك: معرفت، محمد هادي، علوم قرآني، قم، مؤسسه انتشاراتي التمهيد، 1378ش.
