پرسش :

دلائلي كه ثابت كند حضرت علي ـ عليه السلام ـ قرآن را جمع آوري كرده است را بنويسيد.

پاسخ :
بر اساس دلائل نقلي فراواني كه حتي در منابع اهل تسنن نيز آمده است، نخستين كسي كه بعد از رحلت جانسوز پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ اقدام به جمع آوري قرآن كريم كرد و آن را تدوين و تنظيم نموده حضرت علي بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ بود.
برخي از روايات اسلامي كه ثابت مي كند حضرت علي ـ عليه السلام ـ قرآن كريم را بعد از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ جمع آوري كرد، عبارتند از:
1. ابوبكر حضرمي از امام صادق ـ عليه السلام ـ روايت كرده كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ به حضرت علي ـ عليه السلام ـ فرمود: يا علي القرآن خلف فراشي في المصحف و القراطيس، فخذوه و اجمعوه و لاتضيعوه كما ضيعت اليهود التوراة،[1] اي علي! اين قرآن در كنار بستر من، ميان صحيفه ها و حرير و كاغذ ها قرار دارد ، قرآن را جمع كن و آن را آن گونه كه يهوديان، تورات خود را از بين بردند، ضايع نكنيد.»
و اين گونه بود كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ مهمترين وظيفه خويش را جمع آوري قرآن قرار داد.
2. حضرت علي ـ عليه السلام ـ پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ كه از همه آشناتر به قرآن بود در خانه خود به انزوا نشست و قرآن كريم را جمع آوري و تدوين كرد. از ابن عباس در ذيل آيه «لاتحرك به لسانك لتعجل به ان علينا جمعه و قرآنه.» نقل شده كه علي بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ قرآن را به مدت شش ماه جمع آوري كرد.»[2]
3. ابن سيرين مي گويد، علي ـ عليه السلام ـ فرمود: «وقتي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ رحلت كرد، سوگند خوردم كه ردايم را جز براي نماز جمعه به دوش نگيرم تا آن كه قرآن را جمع نمايم.»[3]
4. در اخبار ابورافع آمده كه: علي ـ عليه السلام ـ به خاطر توصيه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ درباره جمع آوري قرآن، پس از آن كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ رحلت كرد، قرآن را در جامه اي پيچيده و به منزل خويش برد و در خانه نشست و قرآن را، همان گونه كه خدا نازل كرده بود، جمع آوري نمود، علي ـ عليه السلام ـ به اين كار آگاه بود.»[4]
5. محمد بن سيرين از عكرمه نقل كرده است كه: پس از بيعت مردم با ابوبكر، علي بن ابي طالب در خانه نشست، به ابوبكر گزارش دادند كه او از بيعت با تو كراهت دارد، ابوبكر آن حضرت را خواست و گفت از بيعت با من سرباز زدي؟ علي ـ عليه السلام ـ فرمود: ديدم در كتاب خدا چيزهايي افزوده مي شود، پس با خودم گفتم كه جز براي نماز ردا بر دوش نگيرم، تا آن كه قرآن را جمع نمايم. ابوبكر گفت: چه كار شايسته اي!
محمد بن سيرين مي گويد: «از عكرمه پرسيدم آيا ديگران قرآن را به ترتيب نزول تأليف نمودند؟ وي پاسخ داد:«اگر جن و انس جمع گردند تا تأليفي مانند تأليف علي ابن ابي طالب داشته باشند،‌توانايي آن را نخواهند داشت.[5]
البته مصحفي كه امام علي ـ عليه السلام ـ تدوين و جمع كرد آن را به مردم ارائه كرد. ولي به دلائلي كه در جاي خود بحث شده،‌مورد پذيرش قرار نگرفت، و آن مصحف به عنوان وديعة امامت بعد از حضرت علي ـ عليه السلام ـ به امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ يكي پس از ديگري رسيده است.
مصحف امام علي ـ عليه السلام ـ از نظر تعداد آيات، سوره ها و كلمات، هيچ تفاوتي با مصحف كنوني نداشت، تنها سوره ها به ترتيب نزول تنظيم شده بودند و بر اساس قرائت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ بود و شأن نزول آيات و سوره ها و نام افرادي كه آيات و سوره هاي در شأن آن ها بود ذكر شده بود و... .[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ر.ك: زنجاني، عبدالله، تاريخ القرآن، تهران، مكتبة صدر، 1387، ص53.
[2] . ر.ك: مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسة طور، 1370، ج89 ، ص52.
[3] . ر.ك: سيوطي، جلال الدين، الاتقان في علوم القرآن، دمشق، دار ابن كثير، دارالعلوم الانساني، 1414ق، ج1، ص183.
[4] . ر.ك، مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، همان.
[5] . ر.ك: الاتقان، همان، تاريخ القرآن، ص48.
[6] . براي آگاهي بيشتر ر.ك: معرفت، ‌محمد هادي، علوم قرآني، قم، مؤسسه انتشاراتي التمهيد، 1378ش.