پرسش :
منظور از حروف مقطعه قرآن چيست؟
پاسخ :
در ابتداى 29 سوره از سورههاى قرآن، يك يا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) كه با حذف موارد تكرارى 14 حرف مىشود (يعنى نصف حروف الفباى عربى كه 28 حرف است). اينها «حروف مقطعه» ناميده مىشوند. حروف مقطعه در كتابت سرهم و به صورت يك كلمه مثل «الم، المص و» نوشته ولى هنگام خواندن جدا از هم خوانده مىشوند. براى مثال «الف»، «لام»،
«ميم» يا «الف»، «لام»، «ميم»، «صاد»، اين حروف چهارده گانه عبارت است از: «ا. ح. س. ص. ط. ع. ق. ك. ل. م. ن. ه. ر. ى».
بدرالدين زركشى از تركيب اين حروف، جمله «نص حكم، قاطع له سر» و فيض كاشانى جمله «صراط على حق نمسكه» را ساختهاند.
در رابطه با «حروف مقطعه» نظرات متفاوتى از سوى قرآنپژوهان ابراز شده كه به طور خلاصه به بخشى از آنها اشاره مىشود:
1. «حروف مقطعه» از نوع متشابهات قرآنى است كه علم آن مخصوص به خداوند است.(1)
2. حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است چنان كه سورههاى «يس» و «طه» و هر يك به اين اسامى ناميده شدهاند.(2)
3. هر يك از اين حروف اشاره به اسمى از اسماى حسناى الهى است و بعضى نيز رمز و اشاره به نام پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله است.
4. حروف مقطعه از ناحيه خدا، سوگندهايى است مبنى بر اينكه اين كتاب از سوى او است.(3)
5. اين حروف براى متنبه كردن مردم و برقرارى آرامش مجلس به هنگام رساندن آيات الهى از سوى پيامبرصلى الله عليه وآله است.(4)
6. اين حروف در واقع رمز و سرى ميان خداوند و رسول اكرمصلى الله عليه وآله است كه تنها پيامبر و افراد پاك مىتوانند از آنها آگاهى يابند.(5)
7. حروف مذكور براى آگاه كردن پيامبرصلى الله عليه وآله از نزول وحى و تمايز آن از سخنان بشرى نازل شده است.(6)
8. با تدبر در سورههاى داراى حروف مقطعه مشترك، روشن مىشود كه مضامين و سياق آنها با يكديگر مشابه و متناسب است.(7)
9. تمامى بحثها بر محور حكمت وجود حروف مقطعه دور مىزند و ربطى به كنه و حقيقت وجود آنها ندارد زيرا انسان از آگاهى يافتن بر آنها ناتوان است.(8)
10. اين حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب مىشود اما گروه راسخان در علم مىتوانند از آنها آگاهى يابند.(9)
11. اينها سرآغاز سورههايى است كه خداوند قرآن را با آنها شروع كرده است. از ميان مفسران، مجاهد اين قول را پذيرفته است.(10)
گفتنى است تفاسير ديگرى نيز درباره «حروف مقطعه» از جانب قرآنپژوهان ارائه گشته و روايات زيادى نيز در اينباره نقل شده است.(11)(12)(13)
پىنوشت
(1) ر. ك: سيوطى، الاتقان، ج 3 ص 24 تفسير طبرى، ج 1، ص 72.
(2) زمخشرى، كشاف، ج 1، ص 21.
(3) ر. ك: قرطبى، الجامع لاحكام القرآن، ج 1، ص 110.
(4) ر. ك: رشيد رضا، تفسير المنار، ج 8، ص 296.
(5) بلاغى، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64.
(6) الاتقان، ج 3، ص 31.
(7) ر. ك: تفسير الميزان، ج 18، ص 6- 8.
(8) صبحى صالح، مباحث فى علوم القرآن، ص 283.
(9) ر. ك: قاضى عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13.
(10) تفسير المنار، ج 1 ص 122.
(11) تفسير البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277 بحارالانوار، ج 89، ص 373 تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 320.
(12) براى آگاهى بيشتر درباره تفسيرهاى حروف مقطعه ر. ك: الف. عبدالله جوادى آملى، تفسير تسنيم، ج 2، صص 129- 69.
(13) ب. محمدهادى معرفت، تناسب آيات، صص 135- 165.
در ابتداى 29 سوره از سورههاى قرآن، يك يا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) كه با حذف موارد تكرارى 14 حرف مىشود (يعنى نصف حروف الفباى عربى كه 28 حرف است). اينها «حروف مقطعه» ناميده مىشوند. حروف مقطعه در كتابت سرهم و به صورت يك كلمه مثل «الم، المص و» نوشته ولى هنگام خواندن جدا از هم خوانده مىشوند. براى مثال «الف»، «لام»،
«ميم» يا «الف»، «لام»، «ميم»، «صاد»، اين حروف چهارده گانه عبارت است از: «ا. ح. س. ص. ط. ع. ق. ك. ل. م. ن. ه. ر. ى».
بدرالدين زركشى از تركيب اين حروف، جمله «نص حكم، قاطع له سر» و فيض كاشانى جمله «صراط على حق نمسكه» را ساختهاند.
در رابطه با «حروف مقطعه» نظرات متفاوتى از سوى قرآنپژوهان ابراز شده كه به طور خلاصه به بخشى از آنها اشاره مىشود:
1. «حروف مقطعه» از نوع متشابهات قرآنى است كه علم آن مخصوص به خداوند است.(1)
2. حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است چنان كه سورههاى «يس» و «طه» و هر يك به اين اسامى ناميده شدهاند.(2)
3. هر يك از اين حروف اشاره به اسمى از اسماى حسناى الهى است و بعضى نيز رمز و اشاره به نام پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله است.
4. حروف مقطعه از ناحيه خدا، سوگندهايى است مبنى بر اينكه اين كتاب از سوى او است.(3)
5. اين حروف براى متنبه كردن مردم و برقرارى آرامش مجلس به هنگام رساندن آيات الهى از سوى پيامبرصلى الله عليه وآله است.(4)
6. اين حروف در واقع رمز و سرى ميان خداوند و رسول اكرمصلى الله عليه وآله است كه تنها پيامبر و افراد پاك مىتوانند از آنها آگاهى يابند.(5)
7. حروف مذكور براى آگاه كردن پيامبرصلى الله عليه وآله از نزول وحى و تمايز آن از سخنان بشرى نازل شده است.(6)
8. با تدبر در سورههاى داراى حروف مقطعه مشترك، روشن مىشود كه مضامين و سياق آنها با يكديگر مشابه و متناسب است.(7)
9. تمامى بحثها بر محور حكمت وجود حروف مقطعه دور مىزند و ربطى به كنه و حقيقت وجود آنها ندارد زيرا انسان از آگاهى يافتن بر آنها ناتوان است.(8)
10. اين حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب مىشود اما گروه راسخان در علم مىتوانند از آنها آگاهى يابند.(9)
11. اينها سرآغاز سورههايى است كه خداوند قرآن را با آنها شروع كرده است. از ميان مفسران، مجاهد اين قول را پذيرفته است.(10)
گفتنى است تفاسير ديگرى نيز درباره «حروف مقطعه» از جانب قرآنپژوهان ارائه گشته و روايات زيادى نيز در اينباره نقل شده است.(11)(12)(13)
پىنوشت
(1) ر. ك: سيوطى، الاتقان، ج 3 ص 24 تفسير طبرى، ج 1، ص 72.
(2) زمخشرى، كشاف، ج 1، ص 21.
(3) ر. ك: قرطبى، الجامع لاحكام القرآن، ج 1، ص 110.
(4) ر. ك: رشيد رضا، تفسير المنار، ج 8، ص 296.
(5) بلاغى، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64.
(6) الاتقان، ج 3، ص 31.
(7) ر. ك: تفسير الميزان، ج 18، ص 6- 8.
(8) صبحى صالح، مباحث فى علوم القرآن، ص 283.
(9) ر. ك: قاضى عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13.
(10) تفسير المنار، ج 1 ص 122.
(11) تفسير البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277 بحارالانوار، ج 89، ص 373 تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 320.
(12) براى آگاهى بيشتر درباره تفسيرهاى حروف مقطعه ر. ك: الف. عبدالله جوادى آملى، تفسير تسنيم، ج 2، صص 129- 69.
(13) ب. محمدهادى معرفت، تناسب آيات، صص 135- 165.
