پرسش :

چندين سال است دچار ضعف «شديد» حافظه‏ام و بسيار حواس پرت شده‏ام. از چيزهاى بسيار پيش پا افتاده تا مسائل مهم زندگى را به آسانى فراموش مى‏كنم. لطفاً راهى عملى معرفى بفرماييد تا از اين مشكل نجات يابم.

پاسخ :
در پاسخ بدين سوال ، ابتدا علل فراموشى مرور مى‏شود و سپس عوامل مؤثر در تقويت حافظه به اجمال بيان مى‏گردد.
علل فراموشى
معمولًا يكى از نگرانى‏هاى شايع در ميان افراد، به ويژه كسانى كه حرفه و كارشان با حافظه ارتباط دارد، ضعف حافظه است. فراموشى علل بسيار مى‏تواند داشته باشد. گاه آسيب‏هاى جسمانى مانند ضربه مغزى، سكته و بعضى از بيمارى‏ها سبب ضعف حافظه انسان مى‏شود و گاه مشكلات روحى مثل افسردگى و اضطراب. افزون بر اين، ممكن است در يكى از مراحل حافظه (رمز گردانى يا سپردن به حافظه، اندوزش يانگهدارى در حافظه و بازيابى يا فراخوانى از حافظه) خطاهايى به وجود آيد و باعث فراموشى شود. بخشى از علل فراموشى عبارت است از:
الف) زوال نافعال: عدم به كارگيرى مطالب حفظ شده سبب فراموشى مى‏گردد.
ب) عدم توجه هنگام رمزگردانى: براى اين كه اطلاعات را در حافظه خود رمزگردانى كنيم، نخست بايد توجه را بر آن متمركز سازيم وگرنه خيلى زود از حافظه رخت بر مى‏بندد و دچار فراموشى مى‏شويم.
ج) تداخل: مطالب موجود در ذهن ما به كلى از حافظه پاك نمى‏شود. تداخل مطالب مشابه سبب مى‏گردد هنگام استفاده و به خاطر آوردن و بازيابى، ماده‏هاى مشابه به ذهن آيد و مزاحم بازيابى شود. اين پديده تداخل نام دارد.
د) عوامل هيجانى: عواملى مانند اضطراب و وحشت مانع بازيابى مطالب مى‏شود.
راه‏هاى تقويت حافظه
1. تقطيع (حروف را به قطعه‏هاى واژه‏اى و قطعه‏هاى واژه‏اى را به قطعه‏هاى عبارتى دسته‏بندى كردن): از طريق تقطيع مى‏توان حروف يا ارقام را به قطعه‏هاى معنادار تبديل كرد و ظرفيت حافظه خود را افزايش داد مثلًا زنجيره عددى 149- 2177- 619- 83 را به زنجيره 1983- 1176- 1492 كه سال‏هاى ميلادى است، تبديل كرد.
2. معنادار كردن: اين روش بهتر از هر شيوه ديگر به حافظه كمك مى‏كند و هر چه معنا عميق‏تر يا با جزئيات بيش‏ترى رمزگردانى شود، مطلب بهتر به ياد مى‏ماند. بنابراين، وقتى مى‏خواهيد نكته‏اى را از كتابى به خاطر بسپاريد، احتمال يادآورى آن در صورتى بيش‏تر است كه توجه خود را بيش‏تر بر معناى آن متمركز كنيد. هر چه عميق‏تر و كامل‏تر به معنا توجه كنيد، بهتر آن را به ياد مى‏آوريد.
3. سازماندهى: با سازماندهى مطالب مى‏توان به راحتى آن‏ها را ياد گرفت، حفظ كرد و سپس به ياد آورد براى يادگيرى و حفظ موضوع و مطلبى كه داراى زير مجموعه و زيرشاخه‏هاى متعدد و متكثر است، آن را در سلسله مراتبى منطقى قرار دهيد و از كل به جزء و از بالا به پايين به زيرشاخه‏هاى جزئى‏تر تقسيم كرده، به خاطر بسپاريد.
4. بافت: ما معمولًا مطالب را در شرايط زمانى، مكانى و خاص ياد مى‏گيريم. مجموعه شرايط حاكم بر فضاى يادگيرى بافت نام دارد. ما وقتى مى‏توانيم به آسانى مطالب را بازيافت كنيم كه بافت حاكم بر بازيابى همان بافت زمان وقوع يادگيرى باشد مثلًا اگر قرار باشد شما نام همكلاسى‏هاى دوران راهنمايى خود را به ياد آوريد، گردش در راهروهاى مدرسه‏اى كه دوره راهنمايى را در آن گذرانيده‏ايد بازيابى اسامى دوستان همكلاسى را آسان‏تر مى‏سازد.
5. روش پس ختام: نام اين روش متشكل از حروف اول شش مرحله آن است: پيش‏خوانى، سؤال كردن، خواندن، تفكر، حفظ كردن و مرور كردن. فرض كنيد مى‏خواهيد بخشى از يك كتاب را به خاطر بسپاريد و سپس بازيابى كنيد. ابتدا بايد با پيش‏خوانى برداشت كلى از موضوعات مهم انجام دهيد. اين نوع پيش‏خوانى سبب مى‏شود مطالب مهم فصل را سازماندهى كنيد. در مرحله دوم، بايد درباره هر بخشى پرسش‏هايى طرح كنيد. در مرحله سوم، بايد هر بخش را باهدف پاسخ دادن به پرسش‏هاى طرح شده بخوانيد. در مرحله چهارم، بايد هنگام خواندن، ساختن پرسش و ايجاد ارتباط بين دانسته‏هاى خود درباره مطلب بينديشيد و به مطالب خوانده شده معنا دهيد. سپس در مرحله پنجم و ششم، يعنى مراحل از حفظ گفتن و مرور كردن، بايد بكوشيد واقعيت‏هاى اصلى مطالب خوانده شده را به ياد آوريد و به پرسش‏هايى كه خود طرح كرده‏ايد، پاسخ دهيد به عبارت روشن‏تر، روش «پس ختام» بر سه اصل بهسازى حافظه استوار است:
1. سازماندهى
2. بسط معنايى يا معنادار كردن محفوظات
3. تمرين بازيابى
علاوه بر آنچه گفته شد، عوامل زير نيز در تقويت حافظه مؤثر است.
1. ياد خدا (انجام امور عبادى به ويژه نماز اول وقت، قرائت قرآن و ادعيه)
2. تقويت تمركز و دقت
3. كاهش اضطراب و كسب آرامش به ويژه هنگام مطالعه
4. تأمين نيازهاى طبيعى و فيزيولوژيكى (تغذيه مناسب، ورزش و رعايت بهداشت)
5. كاهش اشتغالات ذهنى
6. تمرين و تكرار مطالب
7. حدود 10 دقيقه استراحت پس از
از هر 45 دقيقه مطالعه.
8. تمرينات تنفسى
براى انجام اين تمرين كافى است در حالت ايستاده يا درازكش ريه را از هوا پر كنيد و با آرامش بازدم انجام دهيد.
9. استفاده بيش‏تر از مواد حاوى گلوكز (خرما، عسل و شيرينى‏جات طبيعى)، مواد داراى كلسيم و فسفر و ويتامين‏هاى D C B و A مانند لبنيات، روغن ماهى، پرتقال، گوجه فرنگى، سبوس گندم، سبزيجات تازه، هويج و جگر.
پرسمان