پرسش :

مقصود امام حسين(علیه السلام) از گفتن استرجاع «انا لله و انا اليه راجعون» چه بود؟ چرا امام حسين(علیه السلام) فرمودند با حاكميت يزيد ديگر بايد فاتحه اسلام را خواند؟

پاسخ :
خطرى كه امام حسين (ع) از آن ياد كردند، خطر ارتجاع است. اين خطر از تمام مخاطراتى كه در آن روز جامعه مسلمانان را تهديد مى‏كرد، مهم‏تر و شكننده‏تر بود. عفريت ارتجاع، بازگشت به عصر شرك و بت پرستى و جاهليت، اندك اندك قيافه منحوس و مهيب خود را نشان مى‏داد.
زور سرنيزه بنى‏اميه، نقشه‏هاى وسيع آنها را در سست كردن مبانى دينى جامعه و الغاى نظامات اسلامى و تحقير شعائر دينى، اجرا مى‏كرد.
جهان اسلام- مخصوصاً مراكز حساس و شهرهايى كه رجال بزرگ و شخصيت‏هاى اسلامى در آن ساكن بودند مثل مكه، مدينه، كوفه و بصره- در سكوت مرگ‏بار و خفقان شديد فرورفته بود. شدت ستمگرى فرماندارانى مانند زياد، سمره، مغيره و بى‏باكى آنها از كشتن انسان‏هاى بى‏گناه، جرح و ضرب و شكنجه، پرونده‏سازى و هتك حرمت مسلمانان، جامعه را مرعوب و مأيوس ساخته بود. امويان تصميم داشتند كه معنويت اسلام و طبقات دين دار و ملتزم به آداب و شعائر دين را- كه مورد احترام مردم بود- بكوبند و از ميان بردارند.
علائلى مى‏گويد: «در نزد متفكران اسلامى ثابت است كه بنى‏اميه، جرثومه فساد بودند و تجديد زندگى عصر جاهليت با تمام مراسم و رنگ‏هايش، جزو طبيعت آنها بود».(1)
سبط ابن جوزى مى‏گويد: «جدم در كتاب تبصره گفته است: همانا حسين به سوى آن قوم رفت، براى اينكه ديد شريعت محو شده است. پس در استوار ساختن پايه‏هاى آن كوشش كرد».(2)
اگر دست يزد در اجراى نقشه‏هاى خائنانه بنى‏اميه بازگذاشته مى‏شد- همان طور كه معاويه مى‏خواست- اذان و شهادت به توحيد و رسالت ترك مى‏شد و از اسلام اسمى باقى نمى‏ماند و اگر هم اسمى مى‏ماند، مسماى آن طريقه بنى‏اميه و روش و اعمال يزيد بود.
اگر خلافت يزيد با عكس‏العمل شديدى در جامعه اسلام مواجه نمى‏گشت، او به سمت جانشينى پيغمبر (ص) پذيرفته مى‏شد و مملكت اسلام كانون معاصى، فحشا، قمار، شراب، رقص، غنا، سگ‏بازى و نابكارى مى‏گرديد زيرا جامعه از اميران و سران خود پيروى مى‏كنند و كارهاى آنها را سرمشق قرار مى‏دهند.
از اين رو لازم بود براى حفظ اسلام و دفع خطر ارتجاع نسبت به روش يزيد، جنبش و نهضتى آغاز شود كه عموم مردم، بدانند كه سران سياسى بنى‏اميه از برنامه‏هاى اسلامى تبعيت نمى‏كنند.
علاوه بر اين بايد احساسات دينى مردم را بر ضد آنان بيدار ساخت تا در مخالفت با آنها، سرسختى نشان داده و نسبت به كارها و برنامه‏هايى كه مطرح مى‏كنند، بدبين باشند و آنها را خائن و دشمن اسلام بشناسند.
قيام سيدالشهدا (ع) براى اين دو منظور لازم و واجب بود يعنى، لازم بود كه هم پرده از روى كار بنى‏اميه بردارد و آنها را به جوامع اسلامى معرفى نمايد و هم احساسات دينى مردم را عليه امويان بسيج كند و عواطف جامعه را به سوى خاندان پيغمبر و اهل بيت (ع) جلب نمايد و شعائر اسلام پابرجا بماند.
شدت قساوت دشمن نيز او را از جهاد در راه خدا باز نداشت زيرا او مجاهدى بود كه به امر خدا قيام كرد و برايش تفاوت نداشت كه به ظاهر مغلوب باشد يا منصور؟ چون هر دو حال برايش شرافت بود: «قل هل تربصون بنا إلاإحدى الحسنيين»(3)
پس او در راه خدا و حق شهيد شد و كشندگانش به لعنت خدا و تمام ملائكه و مردم گرفتار شدند و او به بزرگ‏ترين درجات در نزد خدايش نائل آمد.(4)
پي نوشت :
(1) سمو المعنى، ص 28.
(2) تذكرةالخواص، ص 283.
(3) بگو درباره ما چه انتظارى داريد، جز اينكه يكى از دو خوبى) شهادت يا پيروزى (نصيب ما مى‏شود.) توبه، آيه 52).
(4)» مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الشهداء و الصالحين «.) ر. ك: مجله العدل، شماره 9، سال 2، ص 6.