پرسش :
كيفيت تسلط امام زمان (عج) بر تمام جهان چگونه خواهد بود عادى يا معجزه؟
پاسخ :
آيت الله صافى گلپايگانى در اين زمينه مىفرمايد:
بر حسب روايات و احاديث شريفه، وقتى حضرت صاحب الامر(عج) ظاهر مىشود، نخست سيصد و سيزده نفر نفر از خواص اصحاب آن حضرت در مكه معظمه در خدمت ايشان حاضر مىشوند و وقتى عدهى اصحاب و اجتماع كنندگان به ده هزار نفر رسيد، از مكه خارج مىشوند و قيام خود را آغاز مىكنند. مثلا در كتاب الارشاد از شيخ مفيد(ره) حديثى از امام صادق(ع) در مورد ظهور حضرت قائم(عج) نقل شده كه در ضمن آن آمده است: «و قد وافاه ثلاثمائة و بضعة عشر رجلا فيبايعونه و يقيم بمكه حتى يتم اصحابه عشرة آلاف نفس ثم يسير منها الى المدينه؛ (به نقل از منتخب الأثر، ص 468) و در بسيارى احاديث ديگر به جاى ثلاث مائة و بضعة عشر (سيصد و چند نفر) دقيقا مشخص شده است كه آن افراد اوليه ثلاث مائة و ثلاثة عشر (سيصد و سيزده نفر) بودهاند.(رک: منتخب الأثر، صص 475 - 6)
غلبهى آن حضرت و حكومت جهانى اسلام هم ممكن است به طور اعجاز و خرق عادت انجام يابد و هم ممكن است با فراهم شدن اسباب و علل ظاهرى باشد. ممكن است به هر دو نوع واقع شود؛ چنان كه پيشرفت و غلبهى پيامبر اكرم(ص) و قواى اسلام به هر دو نوع بود.
اما به طور اعجاز و خرق عادت، محتاج به توضيح نيست كه حصول چنين غلبهى مطلق براى آن حضرت، به خواست خداوند امرى ممكن و معقول و با وعدههاى صريح و بشارتهاى حتمى است كه در قرآن مجيد و احاديث متواتر داده شده است كه بدون شبهه حاصل خواهد شد و خداوند به مصداق آيهى: كم من فئة قليلة غلبت فئة كثيرة باذن الله (بقره 249/2: چه بسيار گروههاى اندكى كه به اذن خدا بر گروههاى پر جمعيت غلبه كردهاند)، آن حضرت و اصحابش را بر تمام ملل غالب خواهد ساخت.
اما از لحاظ اسباب علل ظاهرى، حصول چنين فتح و غلبه و تشكيل آن حكومت الهى ممكن و عملى خواهد بود؛ زيرا آن حضرت در موقعى ظهور خواهد كرد كه اوضاع و احوال اجتماعى و اخلاقى و سياسى، زمينه را براى پذيرش آن حضرت آماده كرده است. شاهد اين حقيقت، همان ظهور رسول اكرم(ص) و پيشرفت سريع اسلام در قرن اول است كه يكى از علل ظاهرى آن، پيروزىهاى پياپى، فساد اوضاع اجتماعى و ادارى ايران و روم بود و اين كه مردم اين كشورها را براى قبول يک دعوت الهى و حكومت عدالت جويانه آماده كرده بود و اوضاع جهان براى قبول دعوت حضرت امام زمان(عج) -كه همان دعوت به اسلام و قرآن است- مطابق روايات، به مراتب از اوضاع عالم در زمان بعثت پيامبر اسلام(ص) آمادهتر خواهد بود. (آيت الله صافى گلپايگانى، پاسخ به ده پرسش، صص 19 - 22، با تلخيص فراوان)
البته آنچه صحيحتر به نظر مىرسد، اين است كه اين غلبه در نتيجهى هر دو خواهد بود؛ زيرا مطابق احاديث، اين غلبه جز در سايهى نبردهاى سخت و كمرشكن حاصل نمىشود؛ يا در وصف صلابت و استوارى اصحاب امام(ع)، مطالب عظيمى گفته شده است. (رک: منتخب الأثر، ص 486)همچنين بر ضرورت آماده شدن زمينه براى ظهور ايشان تأكيد شده است كه همهى اين موارد، بر نقش علل ظاهرى در اين غلبه دلالت دارد. از طرف ديگر، باز در احاديث دربارهى امدادهاى الهى نسبت به ايشان مطالب متعددى آمده است و اساسا يكى از سنتهاى الهى، امداد غيبى رساندن به كسانى است كه در راه او گام برمىدارند: و لينصرن الله من ينصره(حج 40/22: و قطعا خداوند كسى را كه به يارى [دين) او برخيزد، يارى مىكند) كه اينها بر تأثير عوامل غيبى در اين غلبه دلالت دارد. (براى بحثى كلى دربارهى نقش امدادهاى غيبى در امور مؤمنان، رک: مرتضى مطهرى، امدادهاى غيبى در زندگى بشر)
در پايان، توجه به یک نكته اهميت دارد و آن اين است كه در روايات متعددى، تعبير «قيام بالسيف» آمده است. (چنان كه آيت الله صافى گلپايگانى نيز متذكر شده است: مقصود از خروج با شمشير، مأموريت به جهاد و توسل به اسلحه براى اعلاى كلمه‌ى حق است [نه اين كه ضرورتا استفاده از شمشير، مراد باشد.) بنابراين قيام با شمشير، كنايه از قيام با اسلحه و پيكار و جهاد و همچنين تعيين نوع مأموريت آن حضرت است و اين كه آن حضرت، مأمور به مصالحه با كفار نيست. البته بديهى است كه آن حضرت و اصحابش از هر اسلحهاى كه در زمان ظهور ايشان متداول و استعمال آن مورد نياز باشد، براى جهاد با كافران و ستمكاران استفاده خواهند كرد. (پاسخ به ده پرسش، ص 24)
آيت الله صافى گلپايگانى در اين زمينه مىفرمايد:
بر حسب روايات و احاديث شريفه، وقتى حضرت صاحب الامر(عج) ظاهر مىشود، نخست سيصد و سيزده نفر نفر از خواص اصحاب آن حضرت در مكه معظمه در خدمت ايشان حاضر مىشوند و وقتى عدهى اصحاب و اجتماع كنندگان به ده هزار نفر رسيد، از مكه خارج مىشوند و قيام خود را آغاز مىكنند. مثلا در كتاب الارشاد از شيخ مفيد(ره) حديثى از امام صادق(ع) در مورد ظهور حضرت قائم(عج) نقل شده كه در ضمن آن آمده است: «و قد وافاه ثلاثمائة و بضعة عشر رجلا فيبايعونه و يقيم بمكه حتى يتم اصحابه عشرة آلاف نفس ثم يسير منها الى المدينه؛ (به نقل از منتخب الأثر، ص 468) و در بسيارى احاديث ديگر به جاى ثلاث مائة و بضعة عشر (سيصد و چند نفر) دقيقا مشخص شده است كه آن افراد اوليه ثلاث مائة و ثلاثة عشر (سيصد و سيزده نفر) بودهاند.(رک: منتخب الأثر، صص 475 - 6)
غلبهى آن حضرت و حكومت جهانى اسلام هم ممكن است به طور اعجاز و خرق عادت انجام يابد و هم ممكن است با فراهم شدن اسباب و علل ظاهرى باشد. ممكن است به هر دو نوع واقع شود؛ چنان كه پيشرفت و غلبهى پيامبر اكرم(ص) و قواى اسلام به هر دو نوع بود.
اما به طور اعجاز و خرق عادت، محتاج به توضيح نيست كه حصول چنين غلبهى مطلق براى آن حضرت، به خواست خداوند امرى ممكن و معقول و با وعدههاى صريح و بشارتهاى حتمى است كه در قرآن مجيد و احاديث متواتر داده شده است كه بدون شبهه حاصل خواهد شد و خداوند به مصداق آيهى: كم من فئة قليلة غلبت فئة كثيرة باذن الله (بقره 249/2: چه بسيار گروههاى اندكى كه به اذن خدا بر گروههاى پر جمعيت غلبه كردهاند)، آن حضرت و اصحابش را بر تمام ملل غالب خواهد ساخت.
اما از لحاظ اسباب علل ظاهرى، حصول چنين فتح و غلبه و تشكيل آن حكومت الهى ممكن و عملى خواهد بود؛ زيرا آن حضرت در موقعى ظهور خواهد كرد كه اوضاع و احوال اجتماعى و اخلاقى و سياسى، زمينه را براى پذيرش آن حضرت آماده كرده است. شاهد اين حقيقت، همان ظهور رسول اكرم(ص) و پيشرفت سريع اسلام در قرن اول است كه يكى از علل ظاهرى آن، پيروزىهاى پياپى، فساد اوضاع اجتماعى و ادارى ايران و روم بود و اين كه مردم اين كشورها را براى قبول يک دعوت الهى و حكومت عدالت جويانه آماده كرده بود و اوضاع جهان براى قبول دعوت حضرت امام زمان(عج) -كه همان دعوت به اسلام و قرآن است- مطابق روايات، به مراتب از اوضاع عالم در زمان بعثت پيامبر اسلام(ص) آمادهتر خواهد بود. (آيت الله صافى گلپايگانى، پاسخ به ده پرسش، صص 19 - 22، با تلخيص فراوان)
البته آنچه صحيحتر به نظر مىرسد، اين است كه اين غلبه در نتيجهى هر دو خواهد بود؛ زيرا مطابق احاديث، اين غلبه جز در سايهى نبردهاى سخت و كمرشكن حاصل نمىشود؛ يا در وصف صلابت و استوارى اصحاب امام(ع)، مطالب عظيمى گفته شده است. (رک: منتخب الأثر، ص 486)همچنين بر ضرورت آماده شدن زمينه براى ظهور ايشان تأكيد شده است كه همهى اين موارد، بر نقش علل ظاهرى در اين غلبه دلالت دارد. از طرف ديگر، باز در احاديث دربارهى امدادهاى الهى نسبت به ايشان مطالب متعددى آمده است و اساسا يكى از سنتهاى الهى، امداد غيبى رساندن به كسانى است كه در راه او گام برمىدارند: و لينصرن الله من ينصره(حج 40/22: و قطعا خداوند كسى را كه به يارى [دين) او برخيزد، يارى مىكند) كه اينها بر تأثير عوامل غيبى در اين غلبه دلالت دارد. (براى بحثى كلى دربارهى نقش امدادهاى غيبى در امور مؤمنان، رک: مرتضى مطهرى، امدادهاى غيبى در زندگى بشر)
در پايان، توجه به یک نكته اهميت دارد و آن اين است كه در روايات متعددى، تعبير «قيام بالسيف» آمده است. (چنان كه آيت الله صافى گلپايگانى نيز متذكر شده است: مقصود از خروج با شمشير، مأموريت به جهاد و توسل به اسلحه براى اعلاى كلمه‌ى حق است [نه اين كه ضرورتا استفاده از شمشير، مراد باشد.) بنابراين قيام با شمشير، كنايه از قيام با اسلحه و پيكار و جهاد و همچنين تعيين نوع مأموريت آن حضرت است و اين كه آن حضرت، مأمور به مصالحه با كفار نيست. البته بديهى است كه آن حضرت و اصحابش از هر اسلحهاى كه در زمان ظهور ايشان متداول و استعمال آن مورد نياز باشد، براى جهاد با كافران و ستمكاران استفاده خواهند كرد. (پاسخ به ده پرسش، ص 24)
