پرسش :
دختري كه بيشتر اوقات زندگي اش را در مبارزه با هواي نفس و شهوت مي گذراند و بيشتر اوقات هم با اين مشكل مواجه است كه آيا غسل بر او واجب است يا نه و هميشه فكر و خيال هاي پوچ كه باعث آن غسل مي شود به ذهنش مي آيد و هر چه سعي مي كند آن فكر ها را از ذهن خود دور كند تا از اين دردسر نجات يابد به نظر شما چه راه حلي براي اين فرد مي فرماييد؟
پاسخ :
به احتمال بسيار زياد چنين فردي دچار نوعي وسواس فکري است. به همين جهت هميشه درباره وجوب غسل، پرسش هايي براي وي مطرح مي شود و يا با گوشه گيري از اجتماع و جلسات شاد و با نشاط به گمان خود مي خواهد از چيزي که ممکن است باعث وجوب غسل مي شود جلوگيري کند و يا هميشه فکر و خيال هاي پوچ که باعث غسل مي شود به ذهنش خطور مي کند و همين طور سراسر ذهن او درگير اين مشکل و شک و ترديدهاي مختلف است. براي پاسخ به پرسش هایي که حکايت از وجود مشکل وسواس فکري شماست يک پاسخ خدمتتان ارائه مي کنيم.
اميد است عمل به راهکارهاي ارائه شده شما را هر چه زودتر از اين دردسر و مشکل نجات دهد.
لازم به ذکر است شرط اساسي رهايي از اين مشکل، اعتماد به فرد يا افراد متخصص (اعم از روانپزشک يا روانشناس و مشاور) است. از آنجا که اين مشکل قابل درمان است و چه بسا با يک نسخه روانپزشک (در صورتي که به شکل حاد نباشد) در کوتاه مدت بهبود مي يابد (گفتني است دوره درمان را بايد روانپزشک تعيين کند) توصيه و تأکيد مي شود به متخصص اعصاب و روان - روانپزشک - مراجعه فرماييد.
ضمنا ما در اينجا نکات و مطالبي را در اين باره جهت پيش آگاهي بيشتر شما از اين موضوع خدمتتان عرض مي کنيم بنابراين همان طور که گفته شد به نظر مي رسد دچار مشكل وسواس هستيد. در ابتدا توضيح كوتاهي درباره وسواس و راهكارهاي مقابله با آن به عرضتان مي رسد و در پايان به بعد فقهي و حكم شرعي از نظر فقها و مراجع تقليد اشاره مي كنيم. اميدواريم باعمل به آنچه گفته مي شود به تدريج اين مشكل شما حل شود:
»وسواس « يك نوع اختلالي است كه انسان , بدون اختيار و از روي اجبار, عملي را مكررا" انجام مي دهد و يا مطلب و موضوعي را در فكر و ذهن خود تكرار مي كند. اولي را »وسواس عملي « و دومي را »وسواس فكري « گويند. در واقع در ذهن فرد وسواسي , اختلالي به وجود مي آيد كه توقف قطعي آن فكر يا آن عمل حاصل نمي شود. اغلب مبتلايان به وسواس فكري نيز, افكار بيهوده و شرم آور يا وحشتناكي در ذهن خود به وجود مي آورند كه اين افكار در چرخه اي بي پايان , مرتب تكرار مي شود. نكته ديگر اين كه مبتلايان به اين اختلال , قادراند پريشاني و مشكل و ناراحتي خود را, به عنوان يك مسائله خصوصي , پنهان نگه دارند و گاهي چندين ساعت دور از چشم ديگران صرف افكار يا كارهاي مخفيانه خود كنند. خوشبختانه شما با طرح و ارسال نامه , از مشكل و موضوعي كه شما را در رنج قرار داده است , ما را با خبر كرده ايد و درواقع تصميم به حل و درمان آن داريد. بنابر اين شما نيمي ازراه درمان راپيموده ايد وبراي ادامه و حل كامل آن , بايد ضمن توجه به ضررها, عوارض و پيامدهاي سوئ وسواس راه كارهاي ارائه شده را اگر انجام دهيد تا بهبودي كامل براي خويش به ارمغان آوريد.
الف ) ضررهاي وسواس عبارت است از: 1. اتلاف وقت و از دست دادن سرمايه ارزشمند عمر; زيرا بازيابي زمان از دست رفته امكان ندارد; 2. عدم توانايي در تمركز حواس و ايجاد حواس پرتي ; 3. بازماندن از كارهاي اصلي (از جمله تحصيل علم و مطالعه و درس خواندن و به دنبال آن افت تحصيلي ); 4. خسته شدن ذهن و بي حوصله شدن فرد براي فكر كردن درباره موضوعات مهم و اساسي زندگي و تحصيلي .
ب ) راه كارهاي عملي جهت مقابله با وسواس فكري و درمان آن عبارت است از: 1. غرقه سازي ; بدين صورت كه فرد مبتلا به آن , با اختيار خود آن قدر خود را در معرض همان موضوعي كه از آن رنج مي برد قرار دهد تا از آن فكر خسته و متنفر شود. بنابراين هر روز, زماني را به فكر كردن درباره موضوع وسواس فكري خود اختصاص دهيد و آن چنان و آن قدر درباره آن فكر كنيد كه از آن متنفر شويد. در نتيجه هرگاه بدون اختيار هم ذهنتان به آن معطوف شد و خواستيد از روي اجبار تكرار كنيد, اراده و اختيارتان در دور كردن آن فكر و اجتناب از آن , چيره وحاكم شود. 2. هرگاه ذهنتان بدون اختيار مشغول همان اوهام و افكار بيهوده وسواسي شد, مشت خود را محكم روي زميني بكوبيد با گفتن ذكر »لا حول و لا قوه الا بالله العلي العظيم « از جاي خود بلند شده , تغيير حالت دهيد تا بدين وسيله از آن فكر تكراري و وسواس رهايي يابيد. 3. كش نازكي را دور مچ دست خود بنديد. هرگاه افكار وسواس به سراغ شما آمد, با كشيدن كش و رها كردن آن روي دستتان و ايجاد درد مختصري روي مچ خود, از آن فكر رهايي خواهيد يافت . 4. با خودتان عهد ببنديد و برنامه ريزي كنيد كه زمان فكر كردن درباره موضوع وسواس , ساعت خاصي باشد (مثلا" 5/4 تا 5 بعدازظهر) و در طول روز هرگاه اوهام و افكار وارد ذهنتان شد, به خودتان بگوييد زمان فكر كردن فلان ساعت مقرر است و در زمان مقرر نيز مدتي را به فكر كردن درباره آن موضوع اختصاص دهيد و ذهنتان را به آن مشغول سازيد تا اين كه در طول روز و به طور پراكنده , ذهنتان مشغول آن نباشد. ضمنا" آن زمان اختصاصي را به تدريج در طي (مثلا" 30 روز) روزي يك دقيقه كم كنيد تا به صفر برسد. 5. هر روز به خود تلقين كنيد كه »من قادرم افكاروسواسي ام را كنار بگذارم «; زيرا تلقين يكي از راه هاي مبارزه با افكار منفي است ووسواس فكري نيز چيزي جز يك فكر منفي مزاحم نيست . گفتني است كه براي درمان وسواس فكري نياز به صبر و حوصله و پشتكار در به اجرا درآوردن راه هاي فوق است تا اين كه به تدريج از آن افكار رهايي يابيد و انتظار حل و درمان يك شبه آن را نداشته باشيد. بنابراين با عمل به راه كارهاي ارائه شده و ارزيابي نتيجه آن ,ميزان پيشرفت خود در مهار وسواس در مكاتبه بعدي براي ما بفرستيد تا در صورت لزوم , مطالب ديگري برايتان ارسال گردد. ضمنا" بعضي از اين راه كارها در عرض همديگر قرار دارد و هر كدام را كه بهتر مي توانيد انجام دهيد يا بهتر جواب مي دهد, آن را اجرا و پي گيري كنيد.
در پايان به 2 نكته اشاره مي كنيم.
الف: حل چنين مشکلاتي به خصوص اگر وسواس فکري تشخيص داده شود نيازمند زمان است و بايد با صبر و حوصله کافي و از طريق مشاوره حضوري يا حداقل مکاتبات متعدد راهکارهاي ارائه شده پي گيري و مورد عمل قرار گيرد. و انتظار معجزه و حل يک شبه نداشته باشيد و از روانشناسان و کارشناسان اين دفتر نيز چنين انتظاري متوقع نيست که مطمئناً شما نيز به اين مطلب واقف و آگاهيد.
ب : دو عامل عمده اي که به اين گونه مشکلات دامن مي زند عبارتند از بيکاري و تنهايي . البته تعارضات فکري و رواني مبتني بر گذشته فرد در اين ميان تأثيرگذار است و ريشه يابي آن نيازمند فرصت کافي و صبر و حوصله و پشتکار است. بنابراين:
1. براي اوقات شبانه روز جدولي را تهيه کنيد و کارها و فعاليت هاي شبانه روزي خود را در آن يادداشت نموده و سعي کنيد برنامه اي تهيه نمائيد که زمان خالي بودن فعاليت نداشته باشيد. برنامه تدوين شده بايد متناسب با توانايي هاي جسمي و رواني تان باشد و از هر گونه افراط و تفريط خودداري نمائيد. و اوقات فراغت را نيز با نوعي فعاليت ورزش، نظافت اتاق، مطالعه روزنامه، انجام فعاليت هاي هنري و هر کار مورد علاقه ديگري، پر کنيد.
2. از آنجا که معمولاً افکار مزاحم معمولاً در تنهايي و به ذهن افراد وارد مي شود، حتي المقدور از قرار گرفتن در مکان هاي خلوت و تنهايي به مدت زياد اجتناب کنيد حتي سعي کنيد مطالعات خود را در کتابخانه و قرائت خانه اي عمومي انجام دهيد در اتاق، تنها نخوابيد، هنگام غذا خوردن، تنها غذا نخوريد و تنها مسافرت نکنيد.
هرگاه احساس تنهايي کرديد، از جاي خود برخيزيد و با ديگران ارتباط برقرار کنيد. ورزش هاي دسته جمعي انجام دهيد ارتباط خود را با افراد شاد و با نشاط و اجتماعي (و در عين حال متدين) بيشتر کنيد و از گوشه گيري جداً بپرهيزيد.
فقها و مراجع تقليد نيز همگي بر اين نظر اتفاق نظر دارند كه شخص وسواس هرگز نبايد به شك و ترديدهاي خود اعتنا كند و اگر مقلدين به همين نكته توجه كنند و بخواهند طبق نظر مرجع تقليد عمل كنند نه طبق نظر خودشان، بخش مهم بلكه تمام حالت وسواس عملي شان حل مي شود. ما در اينجا به يكي دو استفتا از حضرت آيت الله مكارم شيرازي اشاره مي كنيم و يادآور مي شويم كه ساير مراجع تقليد نيز مثل همين ديدگاه را در رساله هاي عمليه شان دارند و چه خوب است شما نيز به رساله عمليه مرجع تقليد خودتان مراجعه كنيد كه در آن صورت به همين مطلب پي خواهيد برد.
ايشان (مسأله 47 ، استفتاآت جديد، ج 2) در پاسخ به يك استفتا در مورد طهارت و نجاست شخص وسواس فرموده اند: «به يقين اعتنا كردن شما به مواردي كه برخواسته از وسواس است حرام مي باشد و بايد آن را ترك كنيد و ما مسؤوليت آن را به گردن مي گيريم».
در مسأله 48 نيز در استفتا ديگري به شخص دچار وسواس مي گويند: «وظيفه شما اين است كه به ساير مردم نگاه كنيد و ببينيد در چه حد به اين امور اعتنا مي كنند و علم به نجاست پيدا مي كنند (منظور قشر متدين است) آن مقدار كه آنها يقين پيدا مي كنند و آب مي كشند شما هم آب بكشيد و نسبت به بقيه تكليفي نداريد. هر چند فكر شما به شما بگويد نجس است زيرا در اين گونه موارد افراد متدين عادي علم و يقين به نجاست پيدا نمي كنند».
و در مسأله 88 نيز خطاب به شخص دچار وسواس مي فرمايند: «بهترين راه ترك وسواس بي اعتنايي به آن است؛ يعني ملاحظه كنيد ديگران چه مقداري مثلا براي غسل معطل مي شوند شما هم چنين كنيد مثلا 10 دقيقه يا حداكثر يك ربع، اگر شيطان گفت درست نشد اعتنا نكنيد عمل شما صحيح است و نگران نباشيد و ما مسؤوليت آن را بر عهده مي گيريم».
اما كتاب هايي كه مي توانيد مطالعه كنيد:
1- وسواس و درمان آن، آيت الله مظاهري
2- وسواس و درمان آن، زماني
3- درمان رفتاري وسواس، گيل استكتي، ترجمه بخشي پور رودسري و علي لو، نشر روان پويا
4- شناخت و درمان وسوسه و وسواس در اسلام، محمود ارگاني بهبهاني، مجمع ذخاير اسلامي
منبع: http://rss.nahad.ir
به احتمال بسيار زياد چنين فردي دچار نوعي وسواس فکري است. به همين جهت هميشه درباره وجوب غسل، پرسش هايي براي وي مطرح مي شود و يا با گوشه گيري از اجتماع و جلسات شاد و با نشاط به گمان خود مي خواهد از چيزي که ممکن است باعث وجوب غسل مي شود جلوگيري کند و يا هميشه فکر و خيال هاي پوچ که باعث غسل مي شود به ذهنش خطور مي کند و همين طور سراسر ذهن او درگير اين مشکل و شک و ترديدهاي مختلف است. براي پاسخ به پرسش هایي که حکايت از وجود مشکل وسواس فکري شماست يک پاسخ خدمتتان ارائه مي کنيم.
اميد است عمل به راهکارهاي ارائه شده شما را هر چه زودتر از اين دردسر و مشکل نجات دهد.
لازم به ذکر است شرط اساسي رهايي از اين مشکل، اعتماد به فرد يا افراد متخصص (اعم از روانپزشک يا روانشناس و مشاور) است. از آنجا که اين مشکل قابل درمان است و چه بسا با يک نسخه روانپزشک (در صورتي که به شکل حاد نباشد) در کوتاه مدت بهبود مي يابد (گفتني است دوره درمان را بايد روانپزشک تعيين کند) توصيه و تأکيد مي شود به متخصص اعصاب و روان - روانپزشک - مراجعه فرماييد.
ضمنا ما در اينجا نکات و مطالبي را در اين باره جهت پيش آگاهي بيشتر شما از اين موضوع خدمتتان عرض مي کنيم بنابراين همان طور که گفته شد به نظر مي رسد دچار مشكل وسواس هستيد. در ابتدا توضيح كوتاهي درباره وسواس و راهكارهاي مقابله با آن به عرضتان مي رسد و در پايان به بعد فقهي و حكم شرعي از نظر فقها و مراجع تقليد اشاره مي كنيم. اميدواريم باعمل به آنچه گفته مي شود به تدريج اين مشكل شما حل شود:
»وسواس « يك نوع اختلالي است كه انسان , بدون اختيار و از روي اجبار, عملي را مكررا" انجام مي دهد و يا مطلب و موضوعي را در فكر و ذهن خود تكرار مي كند. اولي را »وسواس عملي « و دومي را »وسواس فكري « گويند. در واقع در ذهن فرد وسواسي , اختلالي به وجود مي آيد كه توقف قطعي آن فكر يا آن عمل حاصل نمي شود. اغلب مبتلايان به وسواس فكري نيز, افكار بيهوده و شرم آور يا وحشتناكي در ذهن خود به وجود مي آورند كه اين افكار در چرخه اي بي پايان , مرتب تكرار مي شود. نكته ديگر اين كه مبتلايان به اين اختلال , قادراند پريشاني و مشكل و ناراحتي خود را, به عنوان يك مسائله خصوصي , پنهان نگه دارند و گاهي چندين ساعت دور از چشم ديگران صرف افكار يا كارهاي مخفيانه خود كنند. خوشبختانه شما با طرح و ارسال نامه , از مشكل و موضوعي كه شما را در رنج قرار داده است , ما را با خبر كرده ايد و درواقع تصميم به حل و درمان آن داريد. بنابر اين شما نيمي ازراه درمان راپيموده ايد وبراي ادامه و حل كامل آن , بايد ضمن توجه به ضررها, عوارض و پيامدهاي سوئ وسواس راه كارهاي ارائه شده را اگر انجام دهيد تا بهبودي كامل براي خويش به ارمغان آوريد.
الف ) ضررهاي وسواس عبارت است از: 1. اتلاف وقت و از دست دادن سرمايه ارزشمند عمر; زيرا بازيابي زمان از دست رفته امكان ندارد; 2. عدم توانايي در تمركز حواس و ايجاد حواس پرتي ; 3. بازماندن از كارهاي اصلي (از جمله تحصيل علم و مطالعه و درس خواندن و به دنبال آن افت تحصيلي ); 4. خسته شدن ذهن و بي حوصله شدن فرد براي فكر كردن درباره موضوعات مهم و اساسي زندگي و تحصيلي .
ب ) راه كارهاي عملي جهت مقابله با وسواس فكري و درمان آن عبارت است از: 1. غرقه سازي ; بدين صورت كه فرد مبتلا به آن , با اختيار خود آن قدر خود را در معرض همان موضوعي كه از آن رنج مي برد قرار دهد تا از آن فكر خسته و متنفر شود. بنابراين هر روز, زماني را به فكر كردن درباره موضوع وسواس فكري خود اختصاص دهيد و آن چنان و آن قدر درباره آن فكر كنيد كه از آن متنفر شويد. در نتيجه هرگاه بدون اختيار هم ذهنتان به آن معطوف شد و خواستيد از روي اجبار تكرار كنيد, اراده و اختيارتان در دور كردن آن فكر و اجتناب از آن , چيره وحاكم شود. 2. هرگاه ذهنتان بدون اختيار مشغول همان اوهام و افكار بيهوده وسواسي شد, مشت خود را محكم روي زميني بكوبيد با گفتن ذكر »لا حول و لا قوه الا بالله العلي العظيم « از جاي خود بلند شده , تغيير حالت دهيد تا بدين وسيله از آن فكر تكراري و وسواس رهايي يابيد. 3. كش نازكي را دور مچ دست خود بنديد. هرگاه افكار وسواس به سراغ شما آمد, با كشيدن كش و رها كردن آن روي دستتان و ايجاد درد مختصري روي مچ خود, از آن فكر رهايي خواهيد يافت . 4. با خودتان عهد ببنديد و برنامه ريزي كنيد كه زمان فكر كردن درباره موضوع وسواس , ساعت خاصي باشد (مثلا" 5/4 تا 5 بعدازظهر) و در طول روز هرگاه اوهام و افكار وارد ذهنتان شد, به خودتان بگوييد زمان فكر كردن فلان ساعت مقرر است و در زمان مقرر نيز مدتي را به فكر كردن درباره آن موضوع اختصاص دهيد و ذهنتان را به آن مشغول سازيد تا اين كه در طول روز و به طور پراكنده , ذهنتان مشغول آن نباشد. ضمنا" آن زمان اختصاصي را به تدريج در طي (مثلا" 30 روز) روزي يك دقيقه كم كنيد تا به صفر برسد. 5. هر روز به خود تلقين كنيد كه »من قادرم افكاروسواسي ام را كنار بگذارم «; زيرا تلقين يكي از راه هاي مبارزه با افكار منفي است ووسواس فكري نيز چيزي جز يك فكر منفي مزاحم نيست . گفتني است كه براي درمان وسواس فكري نياز به صبر و حوصله و پشتكار در به اجرا درآوردن راه هاي فوق است تا اين كه به تدريج از آن افكار رهايي يابيد و انتظار حل و درمان يك شبه آن را نداشته باشيد. بنابراين با عمل به راه كارهاي ارائه شده و ارزيابي نتيجه آن ,ميزان پيشرفت خود در مهار وسواس در مكاتبه بعدي براي ما بفرستيد تا در صورت لزوم , مطالب ديگري برايتان ارسال گردد. ضمنا" بعضي از اين راه كارها در عرض همديگر قرار دارد و هر كدام را كه بهتر مي توانيد انجام دهيد يا بهتر جواب مي دهد, آن را اجرا و پي گيري كنيد.
در پايان به 2 نكته اشاره مي كنيم.
الف: حل چنين مشکلاتي به خصوص اگر وسواس فکري تشخيص داده شود نيازمند زمان است و بايد با صبر و حوصله کافي و از طريق مشاوره حضوري يا حداقل مکاتبات متعدد راهکارهاي ارائه شده پي گيري و مورد عمل قرار گيرد. و انتظار معجزه و حل يک شبه نداشته باشيد و از روانشناسان و کارشناسان اين دفتر نيز چنين انتظاري متوقع نيست که مطمئناً شما نيز به اين مطلب واقف و آگاهيد.
ب : دو عامل عمده اي که به اين گونه مشکلات دامن مي زند عبارتند از بيکاري و تنهايي . البته تعارضات فکري و رواني مبتني بر گذشته فرد در اين ميان تأثيرگذار است و ريشه يابي آن نيازمند فرصت کافي و صبر و حوصله و پشتکار است. بنابراين:
1. براي اوقات شبانه روز جدولي را تهيه کنيد و کارها و فعاليت هاي شبانه روزي خود را در آن يادداشت نموده و سعي کنيد برنامه اي تهيه نمائيد که زمان خالي بودن فعاليت نداشته باشيد. برنامه تدوين شده بايد متناسب با توانايي هاي جسمي و رواني تان باشد و از هر گونه افراط و تفريط خودداري نمائيد. و اوقات فراغت را نيز با نوعي فعاليت ورزش، نظافت اتاق، مطالعه روزنامه، انجام فعاليت هاي هنري و هر کار مورد علاقه ديگري، پر کنيد.
2. از آنجا که معمولاً افکار مزاحم معمولاً در تنهايي و به ذهن افراد وارد مي شود، حتي المقدور از قرار گرفتن در مکان هاي خلوت و تنهايي به مدت زياد اجتناب کنيد حتي سعي کنيد مطالعات خود را در کتابخانه و قرائت خانه اي عمومي انجام دهيد در اتاق، تنها نخوابيد، هنگام غذا خوردن، تنها غذا نخوريد و تنها مسافرت نکنيد.
هرگاه احساس تنهايي کرديد، از جاي خود برخيزيد و با ديگران ارتباط برقرار کنيد. ورزش هاي دسته جمعي انجام دهيد ارتباط خود را با افراد شاد و با نشاط و اجتماعي (و در عين حال متدين) بيشتر کنيد و از گوشه گيري جداً بپرهيزيد.
فقها و مراجع تقليد نيز همگي بر اين نظر اتفاق نظر دارند كه شخص وسواس هرگز نبايد به شك و ترديدهاي خود اعتنا كند و اگر مقلدين به همين نكته توجه كنند و بخواهند طبق نظر مرجع تقليد عمل كنند نه طبق نظر خودشان، بخش مهم بلكه تمام حالت وسواس عملي شان حل مي شود. ما در اينجا به يكي دو استفتا از حضرت آيت الله مكارم شيرازي اشاره مي كنيم و يادآور مي شويم كه ساير مراجع تقليد نيز مثل همين ديدگاه را در رساله هاي عمليه شان دارند و چه خوب است شما نيز به رساله عمليه مرجع تقليد خودتان مراجعه كنيد كه در آن صورت به همين مطلب پي خواهيد برد.
ايشان (مسأله 47 ، استفتاآت جديد، ج 2) در پاسخ به يك استفتا در مورد طهارت و نجاست شخص وسواس فرموده اند: «به يقين اعتنا كردن شما به مواردي كه برخواسته از وسواس است حرام مي باشد و بايد آن را ترك كنيد و ما مسؤوليت آن را به گردن مي گيريم».
در مسأله 48 نيز در استفتا ديگري به شخص دچار وسواس مي گويند: «وظيفه شما اين است كه به ساير مردم نگاه كنيد و ببينيد در چه حد به اين امور اعتنا مي كنند و علم به نجاست پيدا مي كنند (منظور قشر متدين است) آن مقدار كه آنها يقين پيدا مي كنند و آب مي كشند شما هم آب بكشيد و نسبت به بقيه تكليفي نداريد. هر چند فكر شما به شما بگويد نجس است زيرا در اين گونه موارد افراد متدين عادي علم و يقين به نجاست پيدا نمي كنند».
و در مسأله 88 نيز خطاب به شخص دچار وسواس مي فرمايند: «بهترين راه ترك وسواس بي اعتنايي به آن است؛ يعني ملاحظه كنيد ديگران چه مقداري مثلا براي غسل معطل مي شوند شما هم چنين كنيد مثلا 10 دقيقه يا حداكثر يك ربع، اگر شيطان گفت درست نشد اعتنا نكنيد عمل شما صحيح است و نگران نباشيد و ما مسؤوليت آن را بر عهده مي گيريم».
اما كتاب هايي كه مي توانيد مطالعه كنيد:
1- وسواس و درمان آن، آيت الله مظاهري
2- وسواس و درمان آن، زماني
3- درمان رفتاري وسواس، گيل استكتي، ترجمه بخشي پور رودسري و علي لو، نشر روان پويا
4- شناخت و درمان وسوسه و وسواس در اسلام، محمود ارگاني بهبهاني، مجمع ذخاير اسلامي
منبع: http://rss.nahad.ir
