پرسش :
اگر آيه تطهير در ميان آيات مربوط به همسران پيامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده،چرا شامل آنها نمي شود؟
پاسخ :
آيه تطهير (سوره احزاب، آيه 33) هر چند در لابلاي آيات مربوط به همسران پيامبر آمده است، اما به ادله و شواهد متعدد، شامل آنان نميشودو مقصود از آن فقط خمسهي طيبه است:
1- تغيير سياق آيه: ضميرهايي كه در آيات قبل و بعد از آيه تطهير آمده، به صورت ضمير «جمع مؤنث» است، كه براي مجموعه زنان به كار ميرود و مقصود از آن زنان پيامبر اكرم است مانند: لستنّ، ان اتقيتنّ، فلا تخضحن، في بتوتكنّ، واذكرن، بيوتكنّ. در حالي كه ضمايري كه در آيه تطهير به كار رفته، به صورت جمع مذكر است كه براي مجموعهاي كه همه يا اكثريت آن مرد هستند، به كار ميرود: «عنكم، يطهركم» و نميتواند مقصود از آنها، جماعت و گروه زنان باشد. اگر مقصود جماعت زنان بود ميبايست تعبير «عنكنّ، يطهركن» به كار ميرفت. اين تعبير سياق آيه، دليل است بر اين كه، مخاطبين در آيه تطهير، غير از مجموعه همسران پيامبر ميباشد.
2- روايات بسيار زيادي در منابع شيعه و سني وارد شده، به گونهاي كه به حد تواتر ميرسد و بيان كرده است كه مقصود از اهل بيت و مخاطب ضماير در آيه تطهير، فقط پنج نفرند: پيامبر اكرم(ص)، علي(ع)، فاطمه زهرا(س)، امام حسن وامام حسين(ع). به همين جهت، علاوه بر شيعه، اكثريت علماي اهل سنت، مخاطب آيه تطهير را محدود به همين پنج نفر ميدانند. علاوه بر منابع و مصادر حديثي شيعه، كثرت اين روايات در منابع حديثي اهل سنت جاي هيچگونه ترديدي باقي نميگذارد. نويسنده شواهد التنزيل از علماي اهل سنت، بيش از يكصد و سي حديث از منابع حديثي اهل سنت در زمينه اختصاص آيه
تطهير به پنج تن نقل كرده است كه به ذكر چند نمونه اكتفا ميكنيم:
الف) روايات متعدد از اصحاب پيامبر اكرم همچون ابوسعيد خدري و ابن عباس دو صحابي سرشناس و معروف از حضرت رسول اكرم(ص) نقل ميكنند كه: «انها نزلت في خمسة: في رسول الله و علي و فاطمه والحسن والحسين؛ اين آيه درباره پنج نفر نازل شد رسول خداو علي و فاطمه وحسن و حسين».
ب ) روايات متعددي كه از خودهمسران پيامبر اكرم همچون عائشه و ام سلمه نقل شده است كه هنگامي كه پيامبر اكرم سخن از آيه شريفه تطهير داشتند ما از ايشان پرسيديم آيا جزو آن هستيم حضرت فرمودند شما خوبيد اما مشمول اين آيه نيستند.
3- عائشه نقل ميكند: «لقد رأيت عليا و فاطمه و حسنا و حسينا و جمع رسول الله(ص) بثوب عليهم ثم قال: اللهم هولاء اهلبيتي و حامتي، فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا، قالت: فقلت يا رسول الله انا من اهلك قال(ص) تنحي فانك الي خير؛ با چشم خود، علي و فاطمه و حسن و حسين را ديدم كه پيامبر اكرم آنان را زيرپوششي جمع كرده بود و فرمود: خداوندا اينها خاندان و حاميان من هستند، پس رجس و پليدي را از آنها ببر و آنان را از آلودگيها پاكشان فرما. من [عائشه] عرض كردم اي رسول خدا آيا من
هم از آنها [اهل بيت] هستم، پيامبر فرمود: دورشو، تو بر خير و نيكي هستي [اما جزء اين جمع نميباشي]».
ج ) در روايات متعددي آمده، بعد از نزول آيه تطهير، پيامبر به مدت ششماه، هر روز هنگامي كه براي نماز صبح بيرون ميآمد، در خانه فاطمه زهرا مياستاد و صدا ميزد: الصلوة يا اهل البيت، انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا؛ اي اهل بيت، هنگام نماز است [و آيه تطهير را تلاوت ميكردند] همانا خداوند ميخواهد پليدي را از شما اهلبيت دور سازد و شما را پاك سازد».
تكرار اين عمل از سوي پيامبر اكرم، به مدت ششماه به طور مداوم آيا براي اين نيست كه مطلب كاملاً مشخص شود تا در آينده ترديدي باقي نماند كه اين آيه تنها در شأن اين افراد نازل شده است. به ويژه با توجه به بستن در خانهها به مسجد و بازگذاشتن در خانه فاطمه و علي، سبب ميشد كه هنگامي كه پيامبر به در اين خانه ميآمدند و آيه تطهير را خطاب به آنان تلاوت ميكردند، هميشه گروهي از مردم كه براي نماز در مسجد آمده بودند اين سخن را از پيامبر بشنوند. در زمينه روايات بسيار فراوان مربوط به اين آيه كه در منابع اهلسنت و از زبان همسران پيامبر همچون عائشه و امسلمه و اصحاب پيامبر همچون عمر بن الخطاب و سعد ابي وقاص آمده و بيان شده كه مقصود از اهلالبيت، خمسه طيبه هستند مراجعه كنيد به:
1- اهل بيت درقرآن و حديث، محمد ريشهري، ترجمه: حميد رضا شيخي (2 جلد)
2- شواهدالتنزيل، حاكم حسكاني، ج 2، ص 92 - 10
4- با توجه به ا ين كه اراده مذكور در آيه، اراده تكويني است و مفاد آن عصمت است، نحوه عمل برخي از همسران پيامبر، دليل بر عدم عصمت آنان است. برخي از زنان پيامبر در طول زندگاني خود به كارهايي دست زدند كه هرگز با مقام عصمت سازگار نيست و اهل سنت هم وجود اين لغزشها را درزندگي آنان قبول دارند مانند نقش اساسي عائشه در ماجراي جنگ جمل كه قيام بر ضد امام وقت بود و سبب خونريزي و كشته شدن حدود هفدههزار نفر گرديد، مخالفت صريح با آيه «و قرن في بتوتكنّ» است كه خطاب به همسران پيامبر ميگويد «در خانههايتان آرام گيريد»؛ عيبجويي مكرر عائشه از حضرت خديجه كه بزرگترين و فداكارترين و اولين زن مسلمان است در تاريخ اسلام مشهود است به گونهاي كه بارها پيامبر اكرم را به شدت به خشم آورد.
5- علاوه بر ادله فوق، شاهد بر عدم شمول آيه تطهير نسبت به همسران پيامبر، اين كه اگر آيه فوق شامل زنان پيامبر هم ميشد، قطعا همسران پيامبر به آن تمسك ميكردند، به ويژه در نزاعهايي كه با ديگران پيدا ميكردند. در حالي كه در هيچ يك از منابع شيعه و سني نداريم كه زنان پيامبر به آيه تطهير براي اثبات عصمت و فضيلت خود، تمسك كنند به ويژه با توجه به اين كه عايشه همسر پيامبر اسلام، به گواهي روايات فراوان، در بازگو كردن فضائل خود و ريزهكاريهاي ارتباطش با پيامبر اكرم چيزي را فروگذار نميكرد، اگر اين آيه شامل وي ميشد، قطعا هم آن را به عنوان فضيلتي براي خود بازگو ميكرد و هم در نزاعهايي مثل جنگ جمل براي اثبات درستي عمل خويش به آن تمسك ميجست.
T{خاتمه:}T در پايان قابل ذكر است كه مفسرين مطالبي را براي اين كه «چرا اين آيه در لابلاي آيات مربوط به وظايف همسران پيامبر اكرم آمده است ذكر كردهاند:
1- علامه طباطبايي مينويسد: ما هيچ دليلي نداريم كه آيه تطهير در ضمن آيات مربوط به همسران پيامبر نازل شده باشد و حتي يك روايت در اين زمينه وارد نشده است حتي كساني مانند «عكرمه» و «عروه» كه اين آيه را مخصوص همسران پيامبر دانستهاند، نميگويند كه آيه تطهير همراه با آيات مربوط به همسران پيامبر نازل شده است، بنابراين، آيه تطهير به حسب نزول، جزو آيات
مربوط به همسران پيامبر نيست. بلكه جداگانه نازل گرديده است، اما هنگام جمعآوري آيات، يا به دستور پيامبر اكرم و يا بعد از رحلت ايشان، در كنار آيات فوق قرار داده شده است. موقعيت آيه تطهير در ميان آيات مربوط به همسران پيامبر، مانند موقعيت آيه «اليوم يئس الذين كفرو» در ميان آيه مربوط به خوردنيهاي حرام است.
2- اين مورد، تنها موردي نيست كه در آيات قرآن به آياتي برميخوريم كه در كنار هم قرار داده شدهاند در حالي كه از موضوعات مختلفي سخن ميگويند. موارد متعددي از چنين امري در قرآن كريم وجود دارد. همچنان كه در كلام و اشعار فصحاي عرب نيز نمونههاي فراواني وجود دارد.
3- نكته اين كه، آيه تطهير در كنار آيات مربوط به همسران پيامبر آمده، اين است كه قرآن ميخواهد به همسران پيامبر بگويد، شما در ميان خانوادهاي قرار داريد كه گروهي از آنان معصومند، كسي كه در زير سايه درخت عصمت قرار گرفته و در كانون معصومان است، شايسته است كه بيش از ديگران مراقب باشد و فراموش نكند كه انتساب او به خانواده معصوم، مسؤوليتهاي سنگيني براي او ايجاد ميكند.
براي مطالعه در زمينه آيه تطهير با تكيه بر منابع مورد قبول اهل سنت ر.ك:
1- اهل بيت در قرآن و حديث، محمدي ريشهري، ترجمه: حميدرضا شيخي (2 جلد)
2- شواهد التنزيل، حاكم حسكاني، ج 2، ص 92 - 10
3- فيآيةالتطهير، علامه سيد مرتضي عسگري
4- من هم اهل البيت، دكتر محمد تيجاني سماوي
5- مع الدكتورا سالوس في آية التطهير
6- الغدير، علامه اميني
7- تفسير نمونه، مكارم شيرازي، ج 17، ص 294
eporsesh.com
آيه تطهير (سوره احزاب، آيه 33) هر چند در لابلاي آيات مربوط به همسران پيامبر آمده است، اما به ادله و شواهد متعدد، شامل آنان نميشودو مقصود از آن فقط خمسهي طيبه است:
1- تغيير سياق آيه: ضميرهايي كه در آيات قبل و بعد از آيه تطهير آمده، به صورت ضمير «جمع مؤنث» است، كه براي مجموعه زنان به كار ميرود و مقصود از آن زنان پيامبر اكرم است مانند: لستنّ، ان اتقيتنّ، فلا تخضحن، في بتوتكنّ، واذكرن، بيوتكنّ. در حالي كه ضمايري كه در آيه تطهير به كار رفته، به صورت جمع مذكر است كه براي مجموعهاي كه همه يا اكثريت آن مرد هستند، به كار ميرود: «عنكم، يطهركم» و نميتواند مقصود از آنها، جماعت و گروه زنان باشد. اگر مقصود جماعت زنان بود ميبايست تعبير «عنكنّ، يطهركن» به كار ميرفت. اين تعبير سياق آيه، دليل است بر اين كه، مخاطبين در آيه تطهير، غير از مجموعه همسران پيامبر ميباشد.
2- روايات بسيار زيادي در منابع شيعه و سني وارد شده، به گونهاي كه به حد تواتر ميرسد و بيان كرده است كه مقصود از اهل بيت و مخاطب ضماير در آيه تطهير، فقط پنج نفرند: پيامبر اكرم(ص)، علي(ع)، فاطمه زهرا(س)، امام حسن وامام حسين(ع). به همين جهت، علاوه بر شيعه، اكثريت علماي اهل سنت، مخاطب آيه تطهير را محدود به همين پنج نفر ميدانند. علاوه بر منابع و مصادر حديثي شيعه، كثرت اين روايات در منابع حديثي اهل سنت جاي هيچگونه ترديدي باقي نميگذارد. نويسنده شواهد التنزيل از علماي اهل سنت، بيش از يكصد و سي حديث از منابع حديثي اهل سنت در زمينه اختصاص آيه
تطهير به پنج تن نقل كرده است كه به ذكر چند نمونه اكتفا ميكنيم:
الف) روايات متعدد از اصحاب پيامبر اكرم همچون ابوسعيد خدري و ابن عباس دو صحابي سرشناس و معروف از حضرت رسول اكرم(ص) نقل ميكنند كه: «انها نزلت في خمسة: في رسول الله و علي و فاطمه والحسن والحسين؛ اين آيه درباره پنج نفر نازل شد رسول خداو علي و فاطمه وحسن و حسين».
ب ) روايات متعددي كه از خودهمسران پيامبر اكرم همچون عائشه و ام سلمه نقل شده است كه هنگامي كه پيامبر اكرم سخن از آيه شريفه تطهير داشتند ما از ايشان پرسيديم آيا جزو آن هستيم حضرت فرمودند شما خوبيد اما مشمول اين آيه نيستند.
3- عائشه نقل ميكند: «لقد رأيت عليا و فاطمه و حسنا و حسينا و جمع رسول الله(ص) بثوب عليهم ثم قال: اللهم هولاء اهلبيتي و حامتي، فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا، قالت: فقلت يا رسول الله انا من اهلك قال(ص) تنحي فانك الي خير؛ با چشم خود، علي و فاطمه و حسن و حسين را ديدم كه پيامبر اكرم آنان را زيرپوششي جمع كرده بود و فرمود: خداوندا اينها خاندان و حاميان من هستند، پس رجس و پليدي را از آنها ببر و آنان را از آلودگيها پاكشان فرما. من [عائشه] عرض كردم اي رسول خدا آيا من
هم از آنها [اهل بيت] هستم، پيامبر فرمود: دورشو، تو بر خير و نيكي هستي [اما جزء اين جمع نميباشي]».
ج ) در روايات متعددي آمده، بعد از نزول آيه تطهير، پيامبر به مدت ششماه، هر روز هنگامي كه براي نماز صبح بيرون ميآمد، در خانه فاطمه زهرا مياستاد و صدا ميزد: الصلوة يا اهل البيت، انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا؛ اي اهل بيت، هنگام نماز است [و آيه تطهير را تلاوت ميكردند] همانا خداوند ميخواهد پليدي را از شما اهلبيت دور سازد و شما را پاك سازد».
تكرار اين عمل از سوي پيامبر اكرم، به مدت ششماه به طور مداوم آيا براي اين نيست كه مطلب كاملاً مشخص شود تا در آينده ترديدي باقي نماند كه اين آيه تنها در شأن اين افراد نازل شده است. به ويژه با توجه به بستن در خانهها به مسجد و بازگذاشتن در خانه فاطمه و علي، سبب ميشد كه هنگامي كه پيامبر به در اين خانه ميآمدند و آيه تطهير را خطاب به آنان تلاوت ميكردند، هميشه گروهي از مردم كه براي نماز در مسجد آمده بودند اين سخن را از پيامبر بشنوند. در زمينه روايات بسيار فراوان مربوط به اين آيه كه در منابع اهلسنت و از زبان همسران پيامبر همچون عائشه و امسلمه و اصحاب پيامبر همچون عمر بن الخطاب و سعد ابي وقاص آمده و بيان شده كه مقصود از اهلالبيت، خمسه طيبه هستند مراجعه كنيد به:
1- اهل بيت درقرآن و حديث، محمد ريشهري، ترجمه: حميد رضا شيخي (2 جلد)
2- شواهدالتنزيل، حاكم حسكاني، ج 2، ص 92 - 10
4- با توجه به ا ين كه اراده مذكور در آيه، اراده تكويني است و مفاد آن عصمت است، نحوه عمل برخي از همسران پيامبر، دليل بر عدم عصمت آنان است. برخي از زنان پيامبر در طول زندگاني خود به كارهايي دست زدند كه هرگز با مقام عصمت سازگار نيست و اهل سنت هم وجود اين لغزشها را درزندگي آنان قبول دارند مانند نقش اساسي عائشه در ماجراي جنگ جمل كه قيام بر ضد امام وقت بود و سبب خونريزي و كشته شدن حدود هفدههزار نفر گرديد، مخالفت صريح با آيه «و قرن في بتوتكنّ» است كه خطاب به همسران پيامبر ميگويد «در خانههايتان آرام گيريد»؛ عيبجويي مكرر عائشه از حضرت خديجه كه بزرگترين و فداكارترين و اولين زن مسلمان است در تاريخ اسلام مشهود است به گونهاي كه بارها پيامبر اكرم را به شدت به خشم آورد.
5- علاوه بر ادله فوق، شاهد بر عدم شمول آيه تطهير نسبت به همسران پيامبر، اين كه اگر آيه فوق شامل زنان پيامبر هم ميشد، قطعا همسران پيامبر به آن تمسك ميكردند، به ويژه در نزاعهايي كه با ديگران پيدا ميكردند. در حالي كه در هيچ يك از منابع شيعه و سني نداريم كه زنان پيامبر به آيه تطهير براي اثبات عصمت و فضيلت خود، تمسك كنند به ويژه با توجه به اين كه عايشه همسر پيامبر اسلام، به گواهي روايات فراوان، در بازگو كردن فضائل خود و ريزهكاريهاي ارتباطش با پيامبر اكرم چيزي را فروگذار نميكرد، اگر اين آيه شامل وي ميشد، قطعا هم آن را به عنوان فضيلتي براي خود بازگو ميكرد و هم در نزاعهايي مثل جنگ جمل براي اثبات درستي عمل خويش به آن تمسك ميجست.
T{خاتمه:}T در پايان قابل ذكر است كه مفسرين مطالبي را براي اين كه «چرا اين آيه در لابلاي آيات مربوط به وظايف همسران پيامبر اكرم آمده است ذكر كردهاند:
1- علامه طباطبايي مينويسد: ما هيچ دليلي نداريم كه آيه تطهير در ضمن آيات مربوط به همسران پيامبر نازل شده باشد و حتي يك روايت در اين زمينه وارد نشده است حتي كساني مانند «عكرمه» و «عروه» كه اين آيه را مخصوص همسران پيامبر دانستهاند، نميگويند كه آيه تطهير همراه با آيات مربوط به همسران پيامبر نازل شده است، بنابراين، آيه تطهير به حسب نزول، جزو آيات
مربوط به همسران پيامبر نيست. بلكه جداگانه نازل گرديده است، اما هنگام جمعآوري آيات، يا به دستور پيامبر اكرم و يا بعد از رحلت ايشان، در كنار آيات فوق قرار داده شده است. موقعيت آيه تطهير در ميان آيات مربوط به همسران پيامبر، مانند موقعيت آيه «اليوم يئس الذين كفرو» در ميان آيه مربوط به خوردنيهاي حرام است.
2- اين مورد، تنها موردي نيست كه در آيات قرآن به آياتي برميخوريم كه در كنار هم قرار داده شدهاند در حالي كه از موضوعات مختلفي سخن ميگويند. موارد متعددي از چنين امري در قرآن كريم وجود دارد. همچنان كه در كلام و اشعار فصحاي عرب نيز نمونههاي فراواني وجود دارد.
3- نكته اين كه، آيه تطهير در كنار آيات مربوط به همسران پيامبر آمده، اين است كه قرآن ميخواهد به همسران پيامبر بگويد، شما در ميان خانوادهاي قرار داريد كه گروهي از آنان معصومند، كسي كه در زير سايه درخت عصمت قرار گرفته و در كانون معصومان است، شايسته است كه بيش از ديگران مراقب باشد و فراموش نكند كه انتساب او به خانواده معصوم، مسؤوليتهاي سنگيني براي او ايجاد ميكند.
براي مطالعه در زمينه آيه تطهير با تكيه بر منابع مورد قبول اهل سنت ر.ك:
1- اهل بيت در قرآن و حديث، محمدي ريشهري، ترجمه: حميدرضا شيخي (2 جلد)
2- شواهد التنزيل، حاكم حسكاني، ج 2، ص 92 - 10
3- فيآيةالتطهير، علامه سيد مرتضي عسگري
4- من هم اهل البيت، دكتر محمد تيجاني سماوي
5- مع الدكتورا سالوس في آية التطهير
6- الغدير، علامه اميني
7- تفسير نمونه، مكارم شيرازي، ج 17، ص 294
eporsesh.com
