پرسش :
با استناد به آيات قرآن درباره اهل كتاب، آيا مي‌توان آن‌ها را كافر دانست؟ فرق مشرك و كافر از ديدگاه قرآن چيست؟ (با توجه به ريشه كافر كه به معناي "پوشانندة حقيقت" است) و اهل كتاب با توجه به عقيده تثليث در كدام گروه قرار می‌گيرد؟ لطفاً درباره عقايد اهل كتاب از ديدگاه قرآن نيز بحث شود.
پاسخ :
"كافر" در فقه شيعه اصطلاحي است براي كساني كه خدا را انكار كنند، يا براي او شريك قرار دهند و يا پيامبري حضرت خاتم الانبيأ محمد بن عبدالله9 را نپذيرند.(ر.ك: توضيح المسائل امام خميني;، مسئله 106.)
اين معنا از معناي لغوي كافر گرفته شده است، ولي آنچه در فقه موجب حكم مي‌شود، معناي اصطلاحي آن است كه از منابع فقه (كتاب، سنت، اجماع و عقل) به دست مي‌آيد.
كفر در منابع اهل‌سنت نيز به همين معنا به كار رفته است. راغب در مفردات كافر را چنين تعريف مي‌كند: "و الكافر علي الاطلاق متعارف فيمن يجحد الوحدانيه او النبوة او الشريعة‌او ثلاثتها" (مادة كفر) البته چنان‌كه راغب گفته و از متون اهل سنت استفاده مي‌شود، اين معناي متعارف است، ولي برخي فرق اهل‌سنت استفاده مي‌شود، اين معناي متعارف است، ولي برخي فرق اهل سنت، كه معلوم نيست هم اينك پيرواني داشته باشند، معاني ديگري ارائه كرده‌اند: براي مثال گروهي از خوارج صرف گناه را موجب كفر مي‌دانند و جز آن‌ها كه اعتباري به گفتة آن‌ها نيست.
فرق كفر و شرك: كفر در برابر ايمان است و شرك در برابر اخلاص، هر چند در معناي يكديگر نيز به كار برده مي‌شوند.(معجم الفروق اللغويه، ابي هلال عسكري و سيدنورالدين جزايري، شماره 1823، مؤسسة النشر الاسلامي، ط الاولي، قم 1412 ق.) بنابراين، كفر اعم از شرك است; چرا كه نقص در اخلاص از درجة ايمان مي‌كاهد تا به حد كفر برسد. اين معنا در تعريف اصطلاحي كفر، آشكارتر است. اينك با توجه به مطالب ياد شده اين نتيجه به دست مي‌آيد كه اهل كتاب از آن جا كه براي خدا شريك قائل شده و رسالت پيامبراسلام9 را نپذيرفته‌اند، كافرند، ولي بايد توجه داشت كه هر سه مصداق كفر (انكار خدا، شريك قرار دادن و انكار نبوت پيامبراسلام9) معلوم نيست در همة احكام يكسان باشند; براي مثال ممكن است برخي قائل شوند منكر خدا نجس است، ولي اهل كتاب نجس نيستند; چرا كه خدا را قبول دارند، ولي براي او شريك قائلند. (در اين مورد بايد به فتواي مرجع تقليد مراجعه كرد)
در قرآن كريم، دربارة اهل كتاب آيات فراواني آمده و برخي عقايد و افعال آن‌ها به شدت نكوهش شده است. مهم‌ترين اين عقايد تثليث، شريك قائل شدن براي خدا، ايمان برخي آيات و دستورات و انكار برخي ديگر، كتمان حق و تحريف كتاب آسماني است. آيات ذيل از جمله آياتي است كه بر موارد ياد شده دلالت دارند:
ـ "لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِين‌َ قَالُوَّاْ إِن‌َّ اللَّه‌َ ثَالِث‌ُ ثَلَـَثَة‌ٍ...;(مائده،73) كساني كه ]به تثليث قائل شده و[ گفتند: خدا سومين ]شخص از[ سه ]شخص يا سه اقنوم[ است، قطعا كافر شده‌اند، و حال آن كه هيچ معبودي جز خداي يكتانيست..."
ـ "لَقَدْ كَفَرَ الَّذِين‌َ قَالُوَّاْ إِن‌َّ اللَّه‌َ هُوَ الْمَسِيح‌ُ ابْن‌ُ مَرْيَم‌َ...;(مائده،72) كساني كه گفتند: "خدا همان مسيح پسر مريم است" قطعاً كافر شده‌اند..."
ـ "... أَفَتُؤْمِنُون‌َ بِبَعْض‌ِ الْكِتَـَب‌ِ وَ تَكْفُرُون‌َ بِبَعْض‌ٍ فَمَا جَزَآءُ مَن يَفْعَل‌ُ ذَ َلِكَ مِنكُم‌ْ إِلآ خِزْي‌ٌ فِي الْحَيَوَة‌ِ الدُّنْيَا وَ يَوْم‌َ الْقِيَـَمَة‌ِ يُرَدُّون‌َ إِلَي‌ََّ أَشَدِّ الْعَذَاب‌ِ... ;(بقره،85)... آيا شما به پاره‌اي از كتاب ]تورات[ ايمان مي‌آوريد و به پاره‌اي كفر مي‌ورزيد؟ پس جزاي هر كس از شما كه چنين كند، جز خواري در زندگي دنيا چيزي نخواهد بود و روز رستاخيز ايشان را به سخت‌ترين عذا بها باز برند، و خداوند از آن چه مي‌كنيد غافل نيست."
ـ " يَـََّأَهْل‌َ الْكِتَـَب‌ِ لِم‌َ تَلْبِسُون‌َ الْحَق‌َّ بِالْبَـَطِـل‌ِ وَتَكْتُمُون‌َ الْحَق‌َّ وَأَنتُم‌ْ تَعْلَمُون‌َ ;(آل عمران،71) اي اهل كتاب، چرا حق را به باطل در مي‌آميزيد و حقيقت را كتمان مي‌كنيد، با اين كه خود مي‌دانيد؟"
ـ "... وَ قَدْ كَان‌َ فَرِيق‌ٌ مِّنْهُم‌ْ يَسْمَعُون‌َ كَلَـَم‌َ اللَّه‌ِ ثُم‌َّ يُحَرِّفُونَه‌ُو مِن بَعْدِ مَا عَقَلُوه‌ُ وَ هُم‌ْ يَعْلَمُون‌َ ;(بقره،75) و گروهي از آنان سخنان خدا را مي‌شنيدند، سپس آن را بعد از فهميدنش تحريف مي‌كردند، و خودشان هم مي‌دانستند."
eporsesh.com
"كافر" در فقه شيعه اصطلاحي است براي كساني كه خدا را انكار كنند، يا براي او شريك قرار دهند و يا پيامبري حضرت خاتم الانبيأ محمد بن عبدالله9 را نپذيرند.(ر.ك: توضيح المسائل امام خميني;، مسئله 106.)
اين معنا از معناي لغوي كافر گرفته شده است، ولي آنچه در فقه موجب حكم مي‌شود، معناي اصطلاحي آن است كه از منابع فقه (كتاب، سنت، اجماع و عقل) به دست مي‌آيد.
كفر در منابع اهل‌سنت نيز به همين معنا به كار رفته است. راغب در مفردات كافر را چنين تعريف مي‌كند: "و الكافر علي الاطلاق متعارف فيمن يجحد الوحدانيه او النبوة او الشريعة‌او ثلاثتها" (مادة كفر) البته چنان‌كه راغب گفته و از متون اهل سنت استفاده مي‌شود، اين معناي متعارف است، ولي برخي فرق اهل‌سنت استفاده مي‌شود، اين معناي متعارف است، ولي برخي فرق اهل سنت، كه معلوم نيست هم اينك پيرواني داشته باشند، معاني ديگري ارائه كرده‌اند: براي مثال گروهي از خوارج صرف گناه را موجب كفر مي‌دانند و جز آن‌ها كه اعتباري به گفتة آن‌ها نيست.
فرق كفر و شرك: كفر در برابر ايمان است و شرك در برابر اخلاص، هر چند در معناي يكديگر نيز به كار برده مي‌شوند.(معجم الفروق اللغويه، ابي هلال عسكري و سيدنورالدين جزايري، شماره 1823، مؤسسة النشر الاسلامي، ط الاولي، قم 1412 ق.) بنابراين، كفر اعم از شرك است; چرا كه نقص در اخلاص از درجة ايمان مي‌كاهد تا به حد كفر برسد. اين معنا در تعريف اصطلاحي كفر، آشكارتر است. اينك با توجه به مطالب ياد شده اين نتيجه به دست مي‌آيد كه اهل كتاب از آن جا كه براي خدا شريك قائل شده و رسالت پيامبراسلام9 را نپذيرفته‌اند، كافرند، ولي بايد توجه داشت كه هر سه مصداق كفر (انكار خدا، شريك قرار دادن و انكار نبوت پيامبراسلام9) معلوم نيست در همة احكام يكسان باشند; براي مثال ممكن است برخي قائل شوند منكر خدا نجس است، ولي اهل كتاب نجس نيستند; چرا كه خدا را قبول دارند، ولي براي او شريك قائلند. (در اين مورد بايد به فتواي مرجع تقليد مراجعه كرد)
در قرآن كريم، دربارة اهل كتاب آيات فراواني آمده و برخي عقايد و افعال آن‌ها به شدت نكوهش شده است. مهم‌ترين اين عقايد تثليث، شريك قائل شدن براي خدا، ايمان برخي آيات و دستورات و انكار برخي ديگر، كتمان حق و تحريف كتاب آسماني است. آيات ذيل از جمله آياتي است كه بر موارد ياد شده دلالت دارند:
ـ "لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِين‌َ قَالُوَّاْ إِن‌َّ اللَّه‌َ ثَالِث‌ُ ثَلَـَثَة‌ٍ...;(مائده،73) كساني كه ]به تثليث قائل شده و[ گفتند: خدا سومين ]شخص از[ سه ]شخص يا سه اقنوم[ است، قطعا كافر شده‌اند، و حال آن كه هيچ معبودي جز خداي يكتانيست..."
ـ "لَقَدْ كَفَرَ الَّذِين‌َ قَالُوَّاْ إِن‌َّ اللَّه‌َ هُوَ الْمَسِيح‌ُ ابْن‌ُ مَرْيَم‌َ...;(مائده،72) كساني كه گفتند: "خدا همان مسيح پسر مريم است" قطعاً كافر شده‌اند..."
ـ "... أَفَتُؤْمِنُون‌َ بِبَعْض‌ِ الْكِتَـَب‌ِ وَ تَكْفُرُون‌َ بِبَعْض‌ٍ فَمَا جَزَآءُ مَن يَفْعَل‌ُ ذَ َلِكَ مِنكُم‌ْ إِلآ خِزْي‌ٌ فِي الْحَيَوَة‌ِ الدُّنْيَا وَ يَوْم‌َ الْقِيَـَمَة‌ِ يُرَدُّون‌َ إِلَي‌ََّ أَشَدِّ الْعَذَاب‌ِ... ;(بقره،85)... آيا شما به پاره‌اي از كتاب ]تورات[ ايمان مي‌آوريد و به پاره‌اي كفر مي‌ورزيد؟ پس جزاي هر كس از شما كه چنين كند، جز خواري در زندگي دنيا چيزي نخواهد بود و روز رستاخيز ايشان را به سخت‌ترين عذا بها باز برند، و خداوند از آن چه مي‌كنيد غافل نيست."
ـ " يَـََّأَهْل‌َ الْكِتَـَب‌ِ لِم‌َ تَلْبِسُون‌َ الْحَق‌َّ بِالْبَـَطِـل‌ِ وَتَكْتُمُون‌َ الْحَق‌َّ وَأَنتُم‌ْ تَعْلَمُون‌َ ;(آل عمران،71) اي اهل كتاب، چرا حق را به باطل در مي‌آميزيد و حقيقت را كتمان مي‌كنيد، با اين كه خود مي‌دانيد؟"
ـ "... وَ قَدْ كَان‌َ فَرِيق‌ٌ مِّنْهُم‌ْ يَسْمَعُون‌َ كَلَـَم‌َ اللَّه‌ِ ثُم‌َّ يُحَرِّفُونَه‌ُو مِن بَعْدِ مَا عَقَلُوه‌ُ وَ هُم‌ْ يَعْلَمُون‌َ ;(بقره،75) و گروهي از آنان سخنان خدا را مي‌شنيدند، سپس آن را بعد از فهميدنش تحريف مي‌كردند، و خودشان هم مي‌دانستند."
eporsesh.com
