پرسش :
اگر مطالب قرآن كهنه نمي شود، چگونه مسائلي از قبيل بردگي، جنگ با روش هاي قديمي، ماه هاي قمري، نصاب گاو و شتر و ارث بردن شمشير و ... مطرح شده است؟ آيا اين ها نشانه عدم شفافيت دين اسلام نيست؟
پاسخ :
قرآن كريم و دين مقدس اسلام آمده تا بشريت را تا پايان دنيا هدايت نمايد و راه سعادت و خوشبختي هر دو جهان را به وي ارائه نمايد. از همين رو بطلاني و كهنگي در قوانين اسلام راه ندارد.
قرآن مي فرمايد: "كساني كه به اين ذكر (قرآن) هنگامي كه به سراغشان آمد، كافر شدند (نيز بر ما مخفي نخواهد ماند) و اين كتابي است قطعاً شكست ناپذير،كه هيچ گونه باطلي نه از پيش رو و نه از پشت سر به سراغ آن نمي آيد، چرا كه از سوي خداوند حكيم و شايسته ستايش نازل شده است".[1]
اميرمؤمنان علي(ع) دربارة قرآن فرمود: "كتاب خداوند ميان شما سخنگويي است كه هيچ گاه زبانش از حق گويي خسته نمي شود، و خانه اي است كه پايه هايش هرگز فرو نمي ريزد،و نيرومندي است كه يارانش شكست نمي خورند".[2]
با توجه به اين كه بشر نيازهاي ثابت و متغير دارد، اسلام بر نيازهاي ثابت انسان، مُهر ثابت زده است، اما حاجت متغير او را تابع نياز هاي ثابت قرار داده،[3] و اين اعجازي است كه در ساختمان دين به كار رفته و موجب شده كه همواره با پيشرفت زمان و تغيير اوضاع و احوال اجتماعي و فرهنگي، پاسخ گوي پرسش ها و نيازهاي روز باشد. با توجه به اين ويژگي اسلام، فقهاي شيعه در هيچ عصري با بن بست و مشكلات حل نشدني فقهي روبه رو نگشته اند. اين مسئله باتوجه به دو مطلب روشن مي شود:
1. علاوه بر احكام عبادي مثل نماز، روزه، حج و ... كه احكام ثابتي هستند،اصول ثابت ديگري هست كه اصلش ثابت مي باشد وي نحوة پياده كردنش بستگي به زمان اجرا دارد و با اقتضاي زمان قابل تغيير است، مثلاً حفظ اسلام اصل ثابت مسلّمي است غير قابل تغيير اما مچگونه و با چه روشي اسلام حفظ مي شود، بستگي به شرايط زمان دارد. يك وقت شرايط زمان اقتضاي مي كند كه امام با دشمن صلح كند، مانند صلح امام حسن مجتبي(ع) و زمان ديگر حفظ كيان اسلام به قيام و كشته شدن در راه خدا است، مثل نهضت مقدس امام حسين(ع). از همين جا اميرمؤمنان (ع) 25 سال در حالي كه استخوان در گلو و خار در چشم داشت، براي حفظ اسلام صبر كرد و از حقّ مسلّم خود صرف نظر كرد، ولي هنگامي كه به قدرت ظاهري رسيد، محكم ايستاد و در مدت كمتر از پنج سال، سه جنگ داخلي را پاسخگو شد.
مواسات و همدردي با مسلمانان اصل ثابت ديگر است كه در هر زمان بايد انجام گيرد. ليكن زماني اقتضاي حمايت هاي سياسي و زمان ديگر همكاري فرهنگي و وقت ديگر مقتضي كمك هاي مالي به عنوان مواسات اسلامي به حساب مي آيد.
استفاده از لباس شهرت حرام است امام اين كه چه لباسي لباس شهرت است، بستگي به زمان دارد. آمادگي دفاعي براي مسلمانان اصل ثابت است ولي وسايل دفاع مثل شمشير، سپر، تانك، هواپيماي جنگي، بمب اثتم و ... طبق نياز روز تهيه مي گردد.
2. قوانين اسلام به شكل قضاياي حقيقيه وضع شده است، نه قضاياي خارجيه؛ يعني طبيعت اشيا را در نظر گرفته و روي طبيعت حكمي برده است.[4] هر وقت اين طبيعت و موضوع پيدا شد، حكم مي آيد و هر وقت موضوع از بين رفت، حكم از بين مي رود، مثلاً مي گويد: غصب، دزدي، شراب حرام است؛ گوشت گوسفند حلال است و اگر به حد نصاب تعيين شده برسد، زكات دارد، يا منافع كسب اگر از مخارج سالانه زياد آمد، خمس دارد و ... در تمام اين موارد اسلام از اوّل نگفته اين موضوعات بايد پيدا شود بلكه گفته اگر اين موضوعات در خارج پيدا شد، حكمش اين است. چنانچه موضوع از بين رفت، حكم از بين مي رود.
در مورد بردگي هم مسئله از اين قرار است. اسلام نگفته بردگي بايد باشد بلكه با توجه به وجود بردگي در زمان ظهور اسلام و صلاح نبودن الغاي بردگي در آن زمان، اسلام راه آزادي بردگان را آورده است. توضيح اين كه: اسلام هرگز ابداع كنندة بردگي نبوده است، بلكه در حالي ظهور كرد كه مسئلة بردگي سراسر جهان را گرفته بود،و با تاروپود جوامع بشري آميخته بود، حتي بعد از اسلام تا حدود صد سال پيش (1890 ميلادي) ادامه داشت. اسلام براي ازادي بردگان طرحي را مطرح نمود كه بدون اين كه نتيجة معكوسي داشته باشدو جامعه را مختل نمايد، به تدريج موجب آزادي تمامي بردگان گردد. بنابراين اسلام نگفته حتماً بايد بردگي باشد تا با الغاي بردگي گفته شود اين قانون اسلام از بين رفت، بلكه با توجه به وجود بردگي در زمان ظهور اسلام و مصلحت نبودن الغاي بردگي در بدو امر، قوانيني وضع كرد كه در دراز مدت آزادي بردگان را به ارمغان آورد. مسايل مربوط به غلام و كنيز امروز در حوزه هاي علميه تدريس نمي شود و فقط در كتب فقهي هست.
ماه هاي قمري
ماه هاي قمري بدين لحاظ مقياس احكام الهي قرار گرفته كه يك مقياس طبيعي است و در اختيار همگان مي باشد. يكي از امتيازات قوانين اسلام اين است كه دستورهاي آن معمولاً طبق مقياس هاي طبيعي قرار داده شده، زيرا مقياس هاي طبيعي وسيله اي است كه در اختيار همگان قرار دارد و گذشتِ زمان اثري بر آن نمي گذارد، اما مقياس هاي غير طبيعي در اختيار همه نيست، حتي در عصر ما هنوز همة مردم نتوانسته اند از مقياس هاي جهاني استفاده كنند. اسلام مقياس را گاهي وجب، گاهي گام، گاهي بند انگشتان و گاهي طول قامت انسان و در مورد تعيين وقت، غروب آفتاب و طلوع فجر، گذشتن خورشيد از نصف النّهار و رؤيت ماه قرار داده است. درست است كه گردش خورشيد در برج هاي دوازده گانه وسيلة خوبي براي تعيين ماه هاي شمسي است ولي اين تقويم با اين كه طبيعي است به درد همه نمي خورد و تنها دانشمندان نجوم از طريق رصد هاي نجومي مي توانند بودن خورشيد را در فلان برج تشخيص دهند. به همين دليل ديگران مجبورند به تقويم هايي كه به وسيلة منجمان تنظيم شده مراجعه كنند، ولي گردش منظم ماه به دو زمين، تقويم روشني به دست مي دهد كه حتي افراد بي سواد و بيابانگرد قادر به تشخيص آن هستند.[5]
از اين رو تقويم اسلامي بر اساس تقويم قمري و گردش ماه است و براي هميشه مسلمانان براي انجام اعمال عبادي كه نيازمند به زمان بندي است، از اين تقويم استفاده مي نمايند. پس اين تقويم كهنه نشده است.
نصاب شتر و ...
در مورد نصاب شتر و گاو و ... بايد گفت اوّلاً مسئلة زكات امروز هم مطرح است، زيرا گاو داران و گوسفنداران و كشاورزان زيادي هستند كه داراي شرايط پرداخت زكاتند و بايد با مراجعه به رسالة مرجع تقليد خود، با مسايل زكات آشنا شوند.
ثانياً جعل احكام اسلام طبق قضاياي حقيقه است كه با وجود موضوع، حكم بار مي شود و هر وقت موضوع منتفي شد، حكم منتفي مي گردد.
بهتر است كتاب اسلام و مقتضيات زمان اثر شهيد مرتضي مطهري را مطالعه فرماييد.
پی نوشتها:
[1]فصلت (41) آية41 و 42.
[2]نهج البلاغه (فيض الاسلام) ص 403، خطبة 133.
[3]مرتضي مطهري، اسلام و مقتضيات زمان، ج 1، ص 14و 218.
[4]رك: مرتضي مطهري، اسلام و مقتضيات زمان، ج 2، ص 16.
[5]تفسير نمونه، ج 2، ص 6، و ج 8، ص 228.
eporsesh.com
قرآن كريم و دين مقدس اسلام آمده تا بشريت را تا پايان دنيا هدايت نمايد و راه سعادت و خوشبختي هر دو جهان را به وي ارائه نمايد. از همين رو بطلاني و كهنگي در قوانين اسلام راه ندارد.
قرآن مي فرمايد: "كساني كه به اين ذكر (قرآن) هنگامي كه به سراغشان آمد، كافر شدند (نيز بر ما مخفي نخواهد ماند) و اين كتابي است قطعاً شكست ناپذير،كه هيچ گونه باطلي نه از پيش رو و نه از پشت سر به سراغ آن نمي آيد، چرا كه از سوي خداوند حكيم و شايسته ستايش نازل شده است".[1]
اميرمؤمنان علي(ع) دربارة قرآن فرمود: "كتاب خداوند ميان شما سخنگويي است كه هيچ گاه زبانش از حق گويي خسته نمي شود، و خانه اي است كه پايه هايش هرگز فرو نمي ريزد،و نيرومندي است كه يارانش شكست نمي خورند".[2]
با توجه به اين كه بشر نيازهاي ثابت و متغير دارد، اسلام بر نيازهاي ثابت انسان، مُهر ثابت زده است، اما حاجت متغير او را تابع نياز هاي ثابت قرار داده،[3] و اين اعجازي است كه در ساختمان دين به كار رفته و موجب شده كه همواره با پيشرفت زمان و تغيير اوضاع و احوال اجتماعي و فرهنگي، پاسخ گوي پرسش ها و نيازهاي روز باشد. با توجه به اين ويژگي اسلام، فقهاي شيعه در هيچ عصري با بن بست و مشكلات حل نشدني فقهي روبه رو نگشته اند. اين مسئله باتوجه به دو مطلب روشن مي شود:
1. علاوه بر احكام عبادي مثل نماز، روزه، حج و ... كه احكام ثابتي هستند،اصول ثابت ديگري هست كه اصلش ثابت مي باشد وي نحوة پياده كردنش بستگي به زمان اجرا دارد و با اقتضاي زمان قابل تغيير است، مثلاً حفظ اسلام اصل ثابت مسلّمي است غير قابل تغيير اما مچگونه و با چه روشي اسلام حفظ مي شود، بستگي به شرايط زمان دارد. يك وقت شرايط زمان اقتضاي مي كند كه امام با دشمن صلح كند، مانند صلح امام حسن مجتبي(ع) و زمان ديگر حفظ كيان اسلام به قيام و كشته شدن در راه خدا است، مثل نهضت مقدس امام حسين(ع). از همين جا اميرمؤمنان (ع) 25 سال در حالي كه استخوان در گلو و خار در چشم داشت، براي حفظ اسلام صبر كرد و از حقّ مسلّم خود صرف نظر كرد، ولي هنگامي كه به قدرت ظاهري رسيد، محكم ايستاد و در مدت كمتر از پنج سال، سه جنگ داخلي را پاسخگو شد.
مواسات و همدردي با مسلمانان اصل ثابت ديگر است كه در هر زمان بايد انجام گيرد. ليكن زماني اقتضاي حمايت هاي سياسي و زمان ديگر همكاري فرهنگي و وقت ديگر مقتضي كمك هاي مالي به عنوان مواسات اسلامي به حساب مي آيد.
استفاده از لباس شهرت حرام است امام اين كه چه لباسي لباس شهرت است، بستگي به زمان دارد. آمادگي دفاعي براي مسلمانان اصل ثابت است ولي وسايل دفاع مثل شمشير، سپر، تانك، هواپيماي جنگي، بمب اثتم و ... طبق نياز روز تهيه مي گردد.
2. قوانين اسلام به شكل قضاياي حقيقيه وضع شده است، نه قضاياي خارجيه؛ يعني طبيعت اشيا را در نظر گرفته و روي طبيعت حكمي برده است.[4] هر وقت اين طبيعت و موضوع پيدا شد، حكم مي آيد و هر وقت موضوع از بين رفت، حكم از بين مي رود، مثلاً مي گويد: غصب، دزدي، شراب حرام است؛ گوشت گوسفند حلال است و اگر به حد نصاب تعيين شده برسد، زكات دارد، يا منافع كسب اگر از مخارج سالانه زياد آمد، خمس دارد و ... در تمام اين موارد اسلام از اوّل نگفته اين موضوعات بايد پيدا شود بلكه گفته اگر اين موضوعات در خارج پيدا شد، حكمش اين است. چنانچه موضوع از بين رفت، حكم از بين مي رود.
در مورد بردگي هم مسئله از اين قرار است. اسلام نگفته بردگي بايد باشد بلكه با توجه به وجود بردگي در زمان ظهور اسلام و صلاح نبودن الغاي بردگي در آن زمان، اسلام راه آزادي بردگان را آورده است. توضيح اين كه: اسلام هرگز ابداع كنندة بردگي نبوده است، بلكه در حالي ظهور كرد كه مسئلة بردگي سراسر جهان را گرفته بود،و با تاروپود جوامع بشري آميخته بود، حتي بعد از اسلام تا حدود صد سال پيش (1890 ميلادي) ادامه داشت. اسلام براي ازادي بردگان طرحي را مطرح نمود كه بدون اين كه نتيجة معكوسي داشته باشدو جامعه را مختل نمايد، به تدريج موجب آزادي تمامي بردگان گردد. بنابراين اسلام نگفته حتماً بايد بردگي باشد تا با الغاي بردگي گفته شود اين قانون اسلام از بين رفت، بلكه با توجه به وجود بردگي در زمان ظهور اسلام و مصلحت نبودن الغاي بردگي در بدو امر، قوانيني وضع كرد كه در دراز مدت آزادي بردگان را به ارمغان آورد. مسايل مربوط به غلام و كنيز امروز در حوزه هاي علميه تدريس نمي شود و فقط در كتب فقهي هست.
ماه هاي قمري
ماه هاي قمري بدين لحاظ مقياس احكام الهي قرار گرفته كه يك مقياس طبيعي است و در اختيار همگان مي باشد. يكي از امتيازات قوانين اسلام اين است كه دستورهاي آن معمولاً طبق مقياس هاي طبيعي قرار داده شده، زيرا مقياس هاي طبيعي وسيله اي است كه در اختيار همگان قرار دارد و گذشتِ زمان اثري بر آن نمي گذارد، اما مقياس هاي غير طبيعي در اختيار همه نيست، حتي در عصر ما هنوز همة مردم نتوانسته اند از مقياس هاي جهاني استفاده كنند. اسلام مقياس را گاهي وجب، گاهي گام، گاهي بند انگشتان و گاهي طول قامت انسان و در مورد تعيين وقت، غروب آفتاب و طلوع فجر، گذشتن خورشيد از نصف النّهار و رؤيت ماه قرار داده است. درست است كه گردش خورشيد در برج هاي دوازده گانه وسيلة خوبي براي تعيين ماه هاي شمسي است ولي اين تقويم با اين كه طبيعي است به درد همه نمي خورد و تنها دانشمندان نجوم از طريق رصد هاي نجومي مي توانند بودن خورشيد را در فلان برج تشخيص دهند. به همين دليل ديگران مجبورند به تقويم هايي كه به وسيلة منجمان تنظيم شده مراجعه كنند، ولي گردش منظم ماه به دو زمين، تقويم روشني به دست مي دهد كه حتي افراد بي سواد و بيابانگرد قادر به تشخيص آن هستند.[5]
از اين رو تقويم اسلامي بر اساس تقويم قمري و گردش ماه است و براي هميشه مسلمانان براي انجام اعمال عبادي كه نيازمند به زمان بندي است، از اين تقويم استفاده مي نمايند. پس اين تقويم كهنه نشده است.
نصاب شتر و ...
در مورد نصاب شتر و گاو و ... بايد گفت اوّلاً مسئلة زكات امروز هم مطرح است، زيرا گاو داران و گوسفنداران و كشاورزان زيادي هستند كه داراي شرايط پرداخت زكاتند و بايد با مراجعه به رسالة مرجع تقليد خود، با مسايل زكات آشنا شوند.
ثانياً جعل احكام اسلام طبق قضاياي حقيقه است كه با وجود موضوع، حكم بار مي شود و هر وقت موضوع منتفي شد، حكم منتفي مي گردد.
بهتر است كتاب اسلام و مقتضيات زمان اثر شهيد مرتضي مطهري را مطالعه فرماييد.
پی نوشتها:
[1]فصلت (41) آية41 و 42.
[2]نهج البلاغه (فيض الاسلام) ص 403، خطبة 133.
[3]مرتضي مطهري، اسلام و مقتضيات زمان، ج 1، ص 14و 218.
[4]رك: مرتضي مطهري، اسلام و مقتضيات زمان، ج 2، ص 16.
[5]تفسير نمونه، ج 2، ص 6، و ج 8، ص 228.
eporsesh.com
