پرسش :
شفاعت از نظر روايتي و ديني اثبات شده است مي خواستم بگويم آيا توجيه عقلي و عملي براي آن وجود دارد؟ و كسي كه دست فلجش شفا مي يابد در اصل چه مي شود كه خوب مي شود؟
پاسخ :
تأثيرگذاري ائمه (ع ) در برآمدن حاجاتي همچون شفاي بيماران غيرقابل علاج به دو گونه است :
گونه نخست اين است كه ائمه معصومين (ع ) كه انسانهايي مطيع و خاضع نسبت به دستورات الهي بوده اند, دعا كنند و از درگاه الهي درخواست و خواهش كنند تا حاجت ما را برآورده سازد و خداوند هم دعاي آنان را مستجاب نمايد. يعني كار ما اين است كه دعاي انسانهايي را كه آبرومند و مقرب درگاه خداوند هستند, با خود همراه مي كنيم و كار ائمه (ع ) هم اين است كه براي ما دعا مي كنند و در نهايت خداوند هم دعاي آنان را مستجاب مي كند مثلا" بيماري را شفا مي دهد, كه اين استجابت دعا گاهي از طريق فراهم آوردن اسباب طبيعي است و گاهي خارج از جريان اسباب طبيعي و معجزه وار. تحقق اين نوع از تأثيرگذاري ; يعني اينكه بنده اي دعا كند و خدا هم مستجاب كند; امري مسلم و بديهي در اعتقادات موحدين است . خداوند در قرآن كريم صريحا" مي فرمايد: ((ادعوني استجب لكم ; بخوانيد مرا تا دعاي شما را مستجاب كنم )), (غافر / 60). و روايات نيز در اين زمينه بسيار فراوان است (به عنوان نمونه مراجعه كنيد به بحارالانوار, ج 47, باب 5, باب معجزات و استجابت دعاهاي امام صادق (ع )).
گونه دوم تأثيرگذاري ائمه (ع ), تأثير بر اساس ولايت تكويني است . مقصود از ولايت تكويني اين است كه كسي بتواند به فرمان و اذن و قدرت خداوند, در جهان آفرينش و تكوين تصرف كند و بر خلاف عادت و جريان طبيعي , حوادثي را به وجود آورد. مثلا" بيمار غيرقابل علاجي را با اذن خدا و با نفوذ و سلطه اي كه خداوند در اختيار او قرار داده است , شفا دهد و يا در نفس و روح انساني تصرف كرده و آن را هدايت كند و به نور معرفت روشن سازد. آيا چنين قدرتي , يعني ولايت تكويني براي ائمه معصومين (ع ) و به طور كلي براي اولياي الهي وجود دارد؟ در مرحله ي نخست بايد گفت , قرآن كريم به صراحت بر امكان ولايت تكويني و اينكه انسان هايي با اذن و قدرت الهي , قدرت و اختيار چنين تصرفاتي در عالم آفرينش و هستي داشته باشند, مهر تأييد مي زند. به سه نمونه از آيات قرآن در اين زمينه توجه كنيد:
1. زنده كردن مرده , شفاي كور مادرزاد و شفاي بيماران مبتلا به پيسي توسط حضرت عيسي (ع ): ((و ابري الاكمه و الابرص و احيي الموتي باذن الله ; به اذن خداوند, كور مادرزاد و مبتلايان به پيسي را بهبود (شفا) مي بخشم و مردگان را زنده مي كنم )), (آل عمران / 49).
2. حركت كردن ((باد)) به فرمان حضرت سليمان : ((فسخر نا له الريح تجري بامره رخاء حيث اصاب ; باد را مسخر او ساختيم تا مطابق فرمانش به .... حركت كند و به هر جا كه او مي خواهد برود)), (ص / آيه 36).
3. آوردن تخت ملكه سبا در كمتر از يك چشم بر هم زدن از يمن به فلسطين توسط آصف بن برخيا: ((قال الذي عنده علم من الكتاب انا آتيك به قبل ان يرتد اليك طرفك فلجا رآه مستقرا" عنده قال هذا من فضل ربي ; شخصي كه مقداري از دانش كتاب ]آسماني [ داشت , گفت من آن را ]تخت ملكه ي سبا[ پيش از آنكه چشم بر هم زني نزد تو خواهم آورد...)), (سوره ي نمل / آيه ي 40). موارد فوق , همگي نمونه هايي از ثبوت ولايت تكويني براي يك انسان است زيرا مقصود از ولايت تكويني همين است كه خداوند چنان قدرت و سلطه اي به انسان بدهد كه بتواند با اتكا به اذن و قدرت او, در عالم آفرينش و طبيعت فراتر از اسباب عادي و طبيعي تصرف كند و مرده اي را زنده كند, بيمار غيرقابل علاجي را بهبودي بخشد, باد را به مكاني كه مي خواهد حركت دهد و تخت پادشاهي را در يك چشم به هم زدن به فرسنگ ها دورتر جابه جا كند. بنابراين از مجموع آياتي كه گذشت به روشني استفاده مي شود كه ولايت تكويني از ديدگاه قرآن امري ممكن و قابل قبول است و واقع هم شده است . در مرحله ي دوم و پس از اثبات اصل امكان ولايت تكويني , مي گوئيم ائمه معصومين (ع ) نيز از چنين ولايتي برخوردارند. روايات زيادي در ذيل آيه 40 سوره ي نحل , كه مربوط به آصف برخياست آمده , كه مي فرمايد: آصف برخيا كه قدرت بر تصرف در عالم تكوين داشت در مقايسه با ائمه (ع ) از علم بسيار اندكي برخوردار بوده است . در برخي روايات آمده است كه ((اسم اعظم خداوند هفتاد و سه حرف است ; نزد آصف تنها يك حرف بود كه با آن سخن گفت و تخت را در كمتر از يك چشم به هم زدن آورد و در نزد ما از آن اسم , هفتاد و دو حرف است )). وقتي شخصي مانند آصف برخيا كه نه پيامبر است و نه امام بلكه از اولياي الهي است , از نوعي ولايت تكويني بهره مند است امام معصوم كه اقرب اولياي الهي و از مقام و منصب امامت و علم سرشار خداداي برخوردار است به طريق اولي قدرت بر چنين تصرفاتي دارد علاوه بر اينكه انبوهي از روايات , كه كتاب قطوري را تشكيل مي دهد, و در كتب تاريخي و تفسير و حديث آمده است بر ولايت تكويني ائمه (ع ) دلالت مي كند, كه جهت مطالعه شما را تنها به گوشه اي از اين روايات , كه در كتاب بحارالانوار آمده است ارجاع مي دهيم : (بحارالانوار, ج 41, باب 111 و 112, ص 230 تا 274 - و ج 43, باب 15, ص 323 تا 330 - و ج 44 باب 25, ص 180 تا 188 - ج 46, باب 3, ص 20 تا 50 و باب 5, ص 233 تا 286 - ج 47, باب 5, ص 63 تا 162 و...) فرو نشستن طغيان آب فرات با اشاره علي (ع ) و معجزاتي كه در طول تاريخ با توسل به قبور ائمه (ع ) مشاهده شده است همگي نمونه هايي از تصرفات ائمه (ع ) بر اساس ولايت تكويني است . آيات و روايات نشان مي دهد كه اولياي الهي اعم از پيامبران و امامان معصوم و خواص از ياران آنان , به فرمان و اذن خداوند داراي قدرتي بودند كه مي توانستند در مواردي كه خدا به آنان اذن داده , در جهان تكوين تصرف كنند, نه فقط از طريق دعا و درخواست از خداوند, بلكه از طريق نفوذ و قدرت شخصي خداداد كه به آنان داده شده است . البته تأثير ولايت تكويني به تصرفات مادي خلاصه نمي شود بلكه گاه به صورت تأثيرگذاري در قلوب آماده ي پذيرش حق و تربيت و هدايت آنان از طريق نفوذ روحاني در آنان است چه بسيار افرادي كه خدمت پيامبر يا امام معصوم مي رسيدند و در يك لحظه انقلاب و دگرگوني عجيبي در آنها پيدا مي شد به گونه كه با موازين و مقياس هاي عادي سازگار نبود.
براي مطالعه در زمينه ولايت تكويني مي توانيد به كتب زير مراجعه كنيد:
1- پيام قرآن , آيت الله مكارم شيرازي , ج 9, ولايت تكويني پيامبران و امامان
2- امام شناسي , آيت الله سيدمحمد حسين تهراني , ج 1
3- ولايت تكويني امام زمان (عج ), آيت الله حسن زاده آملي
4- انسان كامل در نهج البلاغه , آيت الله حسن زاده آملي
در پايان دو نكته را متذكر مي شويم :
1- ديدگاه الهي بر اساس توحيد افعالي هر علتي كه در عالم اثري را در پي دارد از خداست يعني خدا هم وجود آن علت و هم اثربخشي آن را ايجاد كرده پس همه چيز در عالم به اذن الهي تأثير مي كند حال چگونه است كه ما به راحتي مي پذيريم كه يك قرص مي تواند بيماري مهلكي را درمان كند ولي اولياء خدا و ائمه عليهم السلام چنين قدرتي ندارند. ما نبايد خودمان را محصور علوم تجربي نماييم . درست است كه علوم تجربي خدمات بزرگي به زندگي بشر كرده ولي اين علوم هم ناقص است و هم ابزارهاي آن محدود به امور مادي است . بنابراين تأثيرگذاري نفوس ائمه عليهم السلام امري قابل قبول است . 2- ما در اين پاسخ در صدد بيان امكان چنين كرامات و وقوع آن بوديم اما اين به معني پذيرش هر ادعاي شفابخشي يا شفايابي نيست چه بسا افرادي كه به انگيزه هاي مختلف مدعي شفايافتن شده و چه افرادي كه مدعي شفا بخشي هستند. بنابراين بايد توجه داشت كه در موارد شنيدن اينگونه ادعاها ما نه منكر مي شويم و نه به راحتي مي پذيريم مگر اين كه شواهد روشني بيابيم .
توسل در لغت؛ به معناي تمسك جستن به وسيلهاي براي نيل به مقصود است. از آنجا كه خداوند، جهان هستي را بر اساس نظام اسباب و مسببات قرار داده است و فيض خود را تنها از طريق مجاري و اسباب اعطا ميكند «أبي الله ان يجري الاشياء الاّ بالاسباب» ؛ (بحارالانوار، ج 2، ص 90).
انسان براي رسيدن به مقصود خويش، بايد به اسباب و وسايط متوسّل شود؛ مثلاً اگر بخواهد زمين خشك و بايري را تبديل به مزرعهاي سر سبز و يا باغي آباد كند، بايد زمين را شخم بزند، نهال يا دانه و بذر درون زمين بكارد، به موقع كود و آب بدهد، به اندازه لازم سم پاشي كند و... اگر ميخواهد به طبقه دوم يا سوم يك ساختمان برسد، بايد از پلههاي آن بالا رود، يا سوار آسانسو يا پله برقي شود و همين طور در ساير كارهاي روزمره زندگي، انسان به اسباب و وسايل براي رسيدن به مقصود خود تمسّك و توسّل ميجويد. بر اين اساس، توسّل لازمه زندگي انسان در جهان هستي است؛ جهاني كه بر آن قانون اسباب و مسببات حكمفرما است.
بنابراين، خداوند - كه هستي عالم از او است و ادامه هستي و هر حركت، نيرو و تغييري وابسته به او و ناشي از فيض او است - خود براي اعطاي فيض خويش، مجاري و اسبابي را قرار داده است. بر همين اساس، خداوند اموري را به عنوان اسباب و وسايل در جهت تقرب ونزديكي به درگاه خويش و برآمدن حاجات، قرار داده است و ما را امر به توسّل به آن امور كرده است: «يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و ابتغوا اليه الوسيله» اي مؤمنان: پرواي الهيداشته باشيد و به سوي او وسيله تحصيل كنيد(مائده / 35).
با توجه به اطلاق كلمه «وسيله» آيه شريفه، اين كلمه معنايي وسيع و گسترده دارد و شامل هر آنچه كه صلاحيت نزديك كردن انسان به پيشگاه خداوند را دارد، ميشود. همچنان كه نماز و روزه، احسان به يتيم، دستگيري از مستمندان، خدمت به خلق خدا و... وسيله تقرب به خداوند هستند؛ استمداد به ارواح مطهر پيامبران و اولياي الهي نيز وسيله تقرب به خداوند است كه در روايات و سيره معصومين(ع) بر آن تأكيد شده است.
پيامبر اكرم(ص) به شخصي نيازمند - كه به ايشان مراجعه كرده بود - شيوه توسل را ياد ميدهد: «اللهم اني اسألك و اتوجه اليك بنبيّك نبي الرحمه...» ؛ (سنن ابن ماجه، ج 1، ص441؛ مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 138؛ الجامع الصغير سيوطي، ص 59).
و روايات بسيار زيادي كه در اين زمينه وارد شده است. بنابراين، حقيقت توسل به اولياي الهي، تمسك به اسباب و وسايل قرب به خداوند است. تمسك به اولياي الهي، به معناي اعتقاد به استقلال آنان از خداوند، در تأثير گذاري و برآمدن حاجات نيست؛ بلكه توسل به اولياي الهي، همراه با اين اعتقاد است كه تنها خداوند است كه مستقل و بي نياز از غير، در عالم هستي تأثير ميگذارد. غير از او، تأثيرگذاري همه اسباب و وسايل، تحت قدرت و اراده و خواست خداوند و متكي به آن خواهد بود.
با توجه به حقيقت توسّل ضرورت آن آشكار ميشود؛ زيرا عالم هستي بر اساس نظام اسباب و مسببات استوار است و تمسك به اسباب و وسايل، براي نيل به مقصود و تحصيل كمالات مادي و معنوي، لازمه اين نظام است و خداوند نيز انسان را در جهت كسب كمالات معنويو قرب به درگاه خويش، امر به تمسك به وسايل؛ يعني، امر به توسل كرده است.
در اين راستا، علاوه بر اعمال صالح و نيك مثل انفاق به مستمندان خدمت به خلق خدا، برآوردن نيازهاي همنوعان و عباداتي همچون نماز و روزه - كه مورد رضايت خداوند و به منظور تقرب به درگاه الهي تشريع شده است - ميتوان به انسانهاي پاك و معصوم و وارستهايكه مرضي خداوند و از مقربان درگاه الهياند، (همچون انبياي الهي و به ويژه پيامبر خاتم و ائمه معصومين(ع)) توسل جست.
در حقيقت توسل به اولياي الهي، به معناي واسطه (و سبب) قرار دادن آن انسانهاي پاك و مقرب درگاه الهي و طلب دعاي خير آنان در حق متوسّلاناست.
گفتني است علت اين كه خداوند به پيامبران و اولياي الهي، چنين نقشي را داده تا مردم به آنان به عنوان واسطه و سبب بنگرند، اين است كه اوّلاً خداوند، با اين كار، اولياي خود را در كانون توجه و اقبال مردم قرار دهد تا در عمل، مردم با مراجعه به آنان و الگوگيري از آنان، بهطريق هدايت و سعادت دست يابند. ثانيا از آن جا كه اولياي الهي، انسانهايي مثل خود ما هستند، خيلي زود و راحت ميتوانيم با آنان رابطه عاطفي و نزديك برقرار ميكنيم و همين ارتباط سريع، ما را به اين اسوهها نزديك ميكند و ما را در معرض هدايت آنان قرارميدهد.
www.eporsesh.com
تأثيرگذاري ائمه (ع ) در برآمدن حاجاتي همچون شفاي بيماران غيرقابل علاج به دو گونه است :
گونه نخست اين است كه ائمه معصومين (ع ) كه انسانهايي مطيع و خاضع نسبت به دستورات الهي بوده اند, دعا كنند و از درگاه الهي درخواست و خواهش كنند تا حاجت ما را برآورده سازد و خداوند هم دعاي آنان را مستجاب نمايد. يعني كار ما اين است كه دعاي انسانهايي را كه آبرومند و مقرب درگاه خداوند هستند, با خود همراه مي كنيم و كار ائمه (ع ) هم اين است كه براي ما دعا مي كنند و در نهايت خداوند هم دعاي آنان را مستجاب مي كند مثلا" بيماري را شفا مي دهد, كه اين استجابت دعا گاهي از طريق فراهم آوردن اسباب طبيعي است و گاهي خارج از جريان اسباب طبيعي و معجزه وار. تحقق اين نوع از تأثيرگذاري ; يعني اينكه بنده اي دعا كند و خدا هم مستجاب كند; امري مسلم و بديهي در اعتقادات موحدين است . خداوند در قرآن كريم صريحا" مي فرمايد: ((ادعوني استجب لكم ; بخوانيد مرا تا دعاي شما را مستجاب كنم )), (غافر / 60). و روايات نيز در اين زمينه بسيار فراوان است (به عنوان نمونه مراجعه كنيد به بحارالانوار, ج 47, باب 5, باب معجزات و استجابت دعاهاي امام صادق (ع )).
گونه دوم تأثيرگذاري ائمه (ع ), تأثير بر اساس ولايت تكويني است . مقصود از ولايت تكويني اين است كه كسي بتواند به فرمان و اذن و قدرت خداوند, در جهان آفرينش و تكوين تصرف كند و بر خلاف عادت و جريان طبيعي , حوادثي را به وجود آورد. مثلا" بيمار غيرقابل علاجي را با اذن خدا و با نفوذ و سلطه اي كه خداوند در اختيار او قرار داده است , شفا دهد و يا در نفس و روح انساني تصرف كرده و آن را هدايت كند و به نور معرفت روشن سازد. آيا چنين قدرتي , يعني ولايت تكويني براي ائمه معصومين (ع ) و به طور كلي براي اولياي الهي وجود دارد؟ در مرحله ي نخست بايد گفت , قرآن كريم به صراحت بر امكان ولايت تكويني و اينكه انسان هايي با اذن و قدرت الهي , قدرت و اختيار چنين تصرفاتي در عالم آفرينش و هستي داشته باشند, مهر تأييد مي زند. به سه نمونه از آيات قرآن در اين زمينه توجه كنيد:
1. زنده كردن مرده , شفاي كور مادرزاد و شفاي بيماران مبتلا به پيسي توسط حضرت عيسي (ع ): ((و ابري الاكمه و الابرص و احيي الموتي باذن الله ; به اذن خداوند, كور مادرزاد و مبتلايان به پيسي را بهبود (شفا) مي بخشم و مردگان را زنده مي كنم )), (آل عمران / 49).
2. حركت كردن ((باد)) به فرمان حضرت سليمان : ((فسخر نا له الريح تجري بامره رخاء حيث اصاب ; باد را مسخر او ساختيم تا مطابق فرمانش به .... حركت كند و به هر جا كه او مي خواهد برود)), (ص / آيه 36).
3. آوردن تخت ملكه سبا در كمتر از يك چشم بر هم زدن از يمن به فلسطين توسط آصف بن برخيا: ((قال الذي عنده علم من الكتاب انا آتيك به قبل ان يرتد اليك طرفك فلجا رآه مستقرا" عنده قال هذا من فضل ربي ; شخصي كه مقداري از دانش كتاب ]آسماني [ داشت , گفت من آن را ]تخت ملكه ي سبا[ پيش از آنكه چشم بر هم زني نزد تو خواهم آورد...)), (سوره ي نمل / آيه ي 40). موارد فوق , همگي نمونه هايي از ثبوت ولايت تكويني براي يك انسان است زيرا مقصود از ولايت تكويني همين است كه خداوند چنان قدرت و سلطه اي به انسان بدهد كه بتواند با اتكا به اذن و قدرت او, در عالم آفرينش و طبيعت فراتر از اسباب عادي و طبيعي تصرف كند و مرده اي را زنده كند, بيمار غيرقابل علاجي را بهبودي بخشد, باد را به مكاني كه مي خواهد حركت دهد و تخت پادشاهي را در يك چشم به هم زدن به فرسنگ ها دورتر جابه جا كند. بنابراين از مجموع آياتي كه گذشت به روشني استفاده مي شود كه ولايت تكويني از ديدگاه قرآن امري ممكن و قابل قبول است و واقع هم شده است . در مرحله ي دوم و پس از اثبات اصل امكان ولايت تكويني , مي گوئيم ائمه معصومين (ع ) نيز از چنين ولايتي برخوردارند. روايات زيادي در ذيل آيه 40 سوره ي نحل , كه مربوط به آصف برخياست آمده , كه مي فرمايد: آصف برخيا كه قدرت بر تصرف در عالم تكوين داشت در مقايسه با ائمه (ع ) از علم بسيار اندكي برخوردار بوده است . در برخي روايات آمده است كه ((اسم اعظم خداوند هفتاد و سه حرف است ; نزد آصف تنها يك حرف بود كه با آن سخن گفت و تخت را در كمتر از يك چشم به هم زدن آورد و در نزد ما از آن اسم , هفتاد و دو حرف است )). وقتي شخصي مانند آصف برخيا كه نه پيامبر است و نه امام بلكه از اولياي الهي است , از نوعي ولايت تكويني بهره مند است امام معصوم كه اقرب اولياي الهي و از مقام و منصب امامت و علم سرشار خداداي برخوردار است به طريق اولي قدرت بر چنين تصرفاتي دارد علاوه بر اينكه انبوهي از روايات , كه كتاب قطوري را تشكيل مي دهد, و در كتب تاريخي و تفسير و حديث آمده است بر ولايت تكويني ائمه (ع ) دلالت مي كند, كه جهت مطالعه شما را تنها به گوشه اي از اين روايات , كه در كتاب بحارالانوار آمده است ارجاع مي دهيم : (بحارالانوار, ج 41, باب 111 و 112, ص 230 تا 274 - و ج 43, باب 15, ص 323 تا 330 - و ج 44 باب 25, ص 180 تا 188 - ج 46, باب 3, ص 20 تا 50 و باب 5, ص 233 تا 286 - ج 47, باب 5, ص 63 تا 162 و...) فرو نشستن طغيان آب فرات با اشاره علي (ع ) و معجزاتي كه در طول تاريخ با توسل به قبور ائمه (ع ) مشاهده شده است همگي نمونه هايي از تصرفات ائمه (ع ) بر اساس ولايت تكويني است . آيات و روايات نشان مي دهد كه اولياي الهي اعم از پيامبران و امامان معصوم و خواص از ياران آنان , به فرمان و اذن خداوند داراي قدرتي بودند كه مي توانستند در مواردي كه خدا به آنان اذن داده , در جهان تكوين تصرف كنند, نه فقط از طريق دعا و درخواست از خداوند, بلكه از طريق نفوذ و قدرت شخصي خداداد كه به آنان داده شده است . البته تأثير ولايت تكويني به تصرفات مادي خلاصه نمي شود بلكه گاه به صورت تأثيرگذاري در قلوب آماده ي پذيرش حق و تربيت و هدايت آنان از طريق نفوذ روحاني در آنان است چه بسيار افرادي كه خدمت پيامبر يا امام معصوم مي رسيدند و در يك لحظه انقلاب و دگرگوني عجيبي در آنها پيدا مي شد به گونه كه با موازين و مقياس هاي عادي سازگار نبود.
براي مطالعه در زمينه ولايت تكويني مي توانيد به كتب زير مراجعه كنيد:
1- پيام قرآن , آيت الله مكارم شيرازي , ج 9, ولايت تكويني پيامبران و امامان
2- امام شناسي , آيت الله سيدمحمد حسين تهراني , ج 1
3- ولايت تكويني امام زمان (عج ), آيت الله حسن زاده آملي
4- انسان كامل در نهج البلاغه , آيت الله حسن زاده آملي
در پايان دو نكته را متذكر مي شويم :
1- ديدگاه الهي بر اساس توحيد افعالي هر علتي كه در عالم اثري را در پي دارد از خداست يعني خدا هم وجود آن علت و هم اثربخشي آن را ايجاد كرده پس همه چيز در عالم به اذن الهي تأثير مي كند حال چگونه است كه ما به راحتي مي پذيريم كه يك قرص مي تواند بيماري مهلكي را درمان كند ولي اولياء خدا و ائمه عليهم السلام چنين قدرتي ندارند. ما نبايد خودمان را محصور علوم تجربي نماييم . درست است كه علوم تجربي خدمات بزرگي به زندگي بشر كرده ولي اين علوم هم ناقص است و هم ابزارهاي آن محدود به امور مادي است . بنابراين تأثيرگذاري نفوس ائمه عليهم السلام امري قابل قبول است . 2- ما در اين پاسخ در صدد بيان امكان چنين كرامات و وقوع آن بوديم اما اين به معني پذيرش هر ادعاي شفابخشي يا شفايابي نيست چه بسا افرادي كه به انگيزه هاي مختلف مدعي شفايافتن شده و چه افرادي كه مدعي شفا بخشي هستند. بنابراين بايد توجه داشت كه در موارد شنيدن اينگونه ادعاها ما نه منكر مي شويم و نه به راحتي مي پذيريم مگر اين كه شواهد روشني بيابيم .
توسل در لغت؛ به معناي تمسك جستن به وسيلهاي براي نيل به مقصود است. از آنجا كه خداوند، جهان هستي را بر اساس نظام اسباب و مسببات قرار داده است و فيض خود را تنها از طريق مجاري و اسباب اعطا ميكند «أبي الله ان يجري الاشياء الاّ بالاسباب» ؛ (بحارالانوار، ج 2، ص 90).
انسان براي رسيدن به مقصود خويش، بايد به اسباب و وسايط متوسّل شود؛ مثلاً اگر بخواهد زمين خشك و بايري را تبديل به مزرعهاي سر سبز و يا باغي آباد كند، بايد زمين را شخم بزند، نهال يا دانه و بذر درون زمين بكارد، به موقع كود و آب بدهد، به اندازه لازم سم پاشي كند و... اگر ميخواهد به طبقه دوم يا سوم يك ساختمان برسد، بايد از پلههاي آن بالا رود، يا سوار آسانسو يا پله برقي شود و همين طور در ساير كارهاي روزمره زندگي، انسان به اسباب و وسايل براي رسيدن به مقصود خود تمسّك و توسّل ميجويد. بر اين اساس، توسّل لازمه زندگي انسان در جهان هستي است؛ جهاني كه بر آن قانون اسباب و مسببات حكمفرما است.
بنابراين، خداوند - كه هستي عالم از او است و ادامه هستي و هر حركت، نيرو و تغييري وابسته به او و ناشي از فيض او است - خود براي اعطاي فيض خويش، مجاري و اسبابي را قرار داده است. بر همين اساس، خداوند اموري را به عنوان اسباب و وسايل در جهت تقرب ونزديكي به درگاه خويش و برآمدن حاجات، قرار داده است و ما را امر به توسّل به آن امور كرده است: «يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و ابتغوا اليه الوسيله» اي مؤمنان: پرواي الهيداشته باشيد و به سوي او وسيله تحصيل كنيد(مائده / 35).
با توجه به اطلاق كلمه «وسيله» آيه شريفه، اين كلمه معنايي وسيع و گسترده دارد و شامل هر آنچه كه صلاحيت نزديك كردن انسان به پيشگاه خداوند را دارد، ميشود. همچنان كه نماز و روزه، احسان به يتيم، دستگيري از مستمندان، خدمت به خلق خدا و... وسيله تقرب به خداوند هستند؛ استمداد به ارواح مطهر پيامبران و اولياي الهي نيز وسيله تقرب به خداوند است كه در روايات و سيره معصومين(ع) بر آن تأكيد شده است.
پيامبر اكرم(ص) به شخصي نيازمند - كه به ايشان مراجعه كرده بود - شيوه توسل را ياد ميدهد: «اللهم اني اسألك و اتوجه اليك بنبيّك نبي الرحمه...» ؛ (سنن ابن ماجه، ج 1، ص441؛ مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 138؛ الجامع الصغير سيوطي، ص 59).
و روايات بسيار زيادي كه در اين زمينه وارد شده است. بنابراين، حقيقت توسل به اولياي الهي، تمسك به اسباب و وسايل قرب به خداوند است. تمسك به اولياي الهي، به معناي اعتقاد به استقلال آنان از خداوند، در تأثير گذاري و برآمدن حاجات نيست؛ بلكه توسل به اولياي الهي، همراه با اين اعتقاد است كه تنها خداوند است كه مستقل و بي نياز از غير، در عالم هستي تأثير ميگذارد. غير از او، تأثيرگذاري همه اسباب و وسايل، تحت قدرت و اراده و خواست خداوند و متكي به آن خواهد بود.
با توجه به حقيقت توسّل ضرورت آن آشكار ميشود؛ زيرا عالم هستي بر اساس نظام اسباب و مسببات استوار است و تمسك به اسباب و وسايل، براي نيل به مقصود و تحصيل كمالات مادي و معنوي، لازمه اين نظام است و خداوند نيز انسان را در جهت كسب كمالات معنويو قرب به درگاه خويش، امر به تمسك به وسايل؛ يعني، امر به توسل كرده است.
در اين راستا، علاوه بر اعمال صالح و نيك مثل انفاق به مستمندان خدمت به خلق خدا، برآوردن نيازهاي همنوعان و عباداتي همچون نماز و روزه - كه مورد رضايت خداوند و به منظور تقرب به درگاه الهي تشريع شده است - ميتوان به انسانهاي پاك و معصوم و وارستهايكه مرضي خداوند و از مقربان درگاه الهياند، (همچون انبياي الهي و به ويژه پيامبر خاتم و ائمه معصومين(ع)) توسل جست.
در حقيقت توسل به اولياي الهي، به معناي واسطه (و سبب) قرار دادن آن انسانهاي پاك و مقرب درگاه الهي و طلب دعاي خير آنان در حق متوسّلاناست.
گفتني است علت اين كه خداوند به پيامبران و اولياي الهي، چنين نقشي را داده تا مردم به آنان به عنوان واسطه و سبب بنگرند، اين است كه اوّلاً خداوند، با اين كار، اولياي خود را در كانون توجه و اقبال مردم قرار دهد تا در عمل، مردم با مراجعه به آنان و الگوگيري از آنان، بهطريق هدايت و سعادت دست يابند. ثانيا از آن جا كه اولياي الهي، انسانهايي مثل خود ما هستند، خيلي زود و راحت ميتوانيم با آنان رابطه عاطفي و نزديك برقرار ميكنيم و همين ارتباط سريع، ما را به اين اسوهها نزديك ميكند و ما را در معرض هدايت آنان قرارميدهد.
www.eporsesh.com
