پرسش :

معاد بر چه اصولي مبتني است؟

پاسخ :
مسأله معاد و كليت آن، يكي از سنت‏هاي الهي است كه بر چند اصل كلي حاكم بر هستي، مبتني است كه به اختصار اشاره مي‏شود:
1. اصل بقاء
يكي از اصول كلي حاكم در وجود و بر وجود، آن است كه هر موجودي پس از آن‏كه پا به عرصه وجود گذاشت، ديگر معدوم نمي‏گردد. به اين معنا كه از صفحه وجود برچيده شده و باطل محض گردد. آنچه كه به نظر ما معدوم شده مي‏آيد، صورت عوض كردن است؛ نه آن‏كه معدوم شود. به بيان ديگر، موجود، تحوّل و تبدل دارد و صورت عوض مي‏كند؛ ولي معدوم نمي‏گردد.
2. اصل حركت‏
بر طبق اين اصل، همه وجود در حركت است؛ يعني، هر موجودي در مسير خاص خود بر اساس قوانين حساب شده به حركت افتاده و پيوسته در حركت مي‏باشد تا جايي كه با تبدل «وجود سرابي» به «وجود حقيقي» به مبدأ متعال برسد و قائم به او گردد. آنچه درنظام وجود ديده مي‏شود، مسأله حركت و در نتيجه همين حركت، تبدل‏ها، تحول‏ها، صيرورت‏ها، شدن‏ها وصورت عوض كردن‏ها است، نه انعدام و بطلان محض بودن و از صفحه وجود برچيده شدن.
3. اصل علت و معلول‏
اين اصل كه مبتني بر اصل سابق است، بيانگر اين حقيقت و سنت حاكم بر هستي است كه در حركت هر موجودي، مرحله اول حركت، نسبت به مرحله بعدي سازنده مي‏باشد و هر مرحله بعدي، نسبت به مرحله قبلي نتيجه و معلول است. به بيان ديگر قدم‏هاي اول حركت، سازنده قدم‏هاي بعدي و قدم‏هاي بعدي معلول قدم‏هاي اول است.
4. اصل تبعيت نتيجه حركت از چگونگي حركت‏
بر اساس اين اصل - كه در واقع بيان ديگري از اصل قبل است - نتيجه حركت، دقيقا تابع حركت و چگونگي آن است؛ يعني، دو موجود كه داراي جهاز وجودي متفاوتي‏اند و براي هر كدام مسير خاص حركت وجود دارد، در پايان حركت دو نتيجه متفاوت خواهند داشت؛ مثلا دانه گندم - كه داراي جهاز خاص وجودي است و مسير خاص دارد - وقتي شروع به حركت مي‏كند، در مقطعي از مقاطع حركت، به صورت سنبل در مي‏آيد و در مقابل، دانه درخت كه داراي جهاز وجودي ديگر و مسير ديگري است، وقتي حركت مي‏كند، در نقطه‏اي از نقاط حركت، به صورت درخت معيّني در مي‏آيد.
هر دوي دانه‏ها، حركت كرده‏اند؛ اما چون هر كدام داراي جهاز وجودي مخصوص است و هر كدام هم به تناسب جهاز خود، راه و مسير خاصي را دارد و هر يك از راه و مسير خود پيش رفته و طبعا دو حركت متفاوت تحقق مي‏يابد. در نتيجه قهراً دو نتيجه گوناگون بر اين دو حركت مختلف، مترتب مي‏گردد و هرگز اين دو حركت، از دو موجود با دو جهاز در دو مسير، به يك نتيجه منتهي نمي‏گردد.
اين اصول چهارگانه، در مسأله معاد و بازگشت وجود، ثابت است؛ چرا كه اگر پرسيده شود: به چه دليل همه هستي و موجودات، برگشت دارند و به سوي مبدأ وجود (ذات اقدس اله) در حركت‏اند؟ پاسخ مي‏دهيم: هر وجودي كه به وجود مي‏آيد، ديگر معدوم نخواهد شد (اصل بقا) و همواره در حركت و تحول و تبدل است (اصل حركت).
اين حركت‏ها، متوجه يك نقطه خاص؛ يعني، ذات مقدس حق مي‏باشد و هر مرحله از حركت اين موجود، سازنده حركت بعد و حركت بعد، نتيجه و معلول حركت قبل است (اصل علت و معلول) و هر موجودي، بر اساس نوع و چگونگي حركت، نتيجه خاص حركت خويش را خواهد ديد (اصل تبعيت نتيجه حركت از چگونگي حركت).ر.ك: بازگشت به هستي، صص 71 - 74، معاد يا بازگشت به سوي خدا، ج 1، ص 81.
eporsesh.com