پرسش :

اهداف عزاداری شیعیان در ماتم و عزای امامانشان، خصوصاً در عزای حسین بن علی علیه السلام چیست؟

پاسخ :
در بیان اهداف عزاداری، باید گفت عزاداری که در میان شیعیان به عنوان یک سنّت رایج شده، انگیزه‌های گوناگونی دارد که به طور اختصار عبارت است از:
1. شناساندن مقام پیشوایان بزرگ اسلام؛ که سراسر زندگی آنان برای جامعه اسلامی الگو و سرمشق است، خواه در مبارزه با طاغوتیان یا مسائل اخلاقی، معنوی و غیره چرا که در همین مجالس، خطیبان و واعظان به بیان مقام و شخصیت ائمة معصومین و توضیح راه و رسم آنان می‌پردازند.
2. ایجاد وحدت بین صفوف مختلف پیروان؛ از ملل گوناگون با زبان‌ها، رنگ‌ها و نژادهای مختلف. اگر مراسم پرشکوه حج، گرد‌آورنده‌ی همة مسلمانان از فرقه‌ها و ملل مختلف جهان است، باید گفت مراسم عزاداری سرور شهیدان حضرت حسین بن علی ـ علیه السّلام ـ که در کشورهای مختلف برگزار می‌شود یکی از بهترین جلوه‌های اتحاد شیعیان می‌باشد.
3. افزایش عشق و محبت به اهل بیت؛ که پاداش رسالت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ است چنان که در قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»[1] بگو من بر رسالت خویش، مزد و اجری جز ابراز علاقه و دوستی به خویشاوندانم نمی‌خواهم. محبت ورزیدن به ذوی القربی، مصادیق متعددی دارد که یکی از مصادیق بارزش این است که در شادی آنان شاد و در حزن ایشان، اندوهناک باشیم.
4. کمال خواهی و فضیلت طلبی؛ عزاداری‌ها پیوند قلبی و ارتباط باطنی با حجت‌های الهی و ائمة معصومین ـ علیهم السّلام ـ را در پی دارد، چرا که شیعیان و محبّین اهل بیت با تمام احساسات و عواطف و با همة وجود، در مجالس امام حسین ـ علیه السّلام ـ شرکت، می‌کنند به گونه‌ای که بین خود و آن حضرت یک پیوند معنوی برقرار ساخته‌اند و همین امر به طور محسوس در رفتار و اخلاق ایشان تأثیر گذاشته و آنان را به صراط مستقیم هدایت ‌کرده و کمال جویی و فضیلت را در آن‌ها ایجاد می‌کند.
5. دعوت به دین و آگاه شدن از حقایق آن و فراخوانی مردم به صلاح و اصلاح و دوری از انحرافات.
6. اثبات حقانیت نهضت حسینی بر ضد طاغوتیان و آشنا کردن مردم با ویژگی های قیام امام حسین ـ علیه السّلام ـ به همین جهت است که امامان معصوم ـ علیهم‌السّلام ـ پیروان خود را تشویق نموده‌اند که مراسم عزاداری داشته باشند و برای حسین بن علی گریه کنند تا حقانیت آن حضرت اثبات شود و هدف امام حسین ـ علیه السّلام ـ زنده بماند و مکتبی که او به وجود آورد، باقی بماند.
7. یاد مصیبت اهل بیت ـ علیهم‌السّلام ـ که موجب آسان شدن مصائب و سختی های دوستداران آنان است.
8. هم دردی با رسول‌الله ـ صلی الله علیه و آله ـ و امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا و سایر ائمه ـ علیهم‌السّلام ـ
9. فراموش نشدن خاطره عاشورا، چرا که اگر این عزاداری‌ها نبود، نسل های آینده نمی‌دانستند امام حسین ـ علیه‌السّلام ـ را یزید بن معاویه ظالمانه به شهادت رسانده است و حقانیّت و ظلم ستیزی به فراموشی سپرده می‌شود.
10. افشاگری جنایات ستمگران، به ویژه بنی‌امیّه و بنی‌عباس.
11. الگوپذیری از جریان عاشورا؛ وقتی در بیان واقعة کربلا، ظلم‌ها و انحرافات و منکرات بیان شود، اذهان شنوندگان و خوانندگان، به وضع جامعة خود معطوف می‌شود و آن را نیز مورد توجه قرار داده و با خود می‌گویند که آیا حکومت در عصر ما و جامعة ما، به حکومت در عصر حسین بن علی ـ علیه السّلام ـ شباهتی دارد؟ این امر باعث می‌شود که با مشاهده و در‌ک ظلم‌ها و انحرافات و منکرات، به عکس‌العملی شبیه عکس‌العمل مولای خود دست بزنند و با حکومت‌های جور به مبارزه برخیزند و همین امر بوده که قیام‌های فراوانی علیه حکومت‌های فاسد، توسط شیعیان را در طول تاریخ رقم زده است و در آینده نیز این چنین خواهد بود.
لذا استعمارگران و حکومت‌های فاسد، همیشه در صدد بوده‌اند که این عزاداری‌ها و مراسم را به تعطیلی بکشانند و یاد امام حسین ـ علیه السّلام ـ را از خاطره‌ها محو کنند، ولی نه تنها در کار خود موفق نمی‌شوند بلکه روز به روز بر شکوه و عظمت عزاداری‌ها افزوده می‌شود.
12. تکریم ائمه و ارزش‌ها: در مراسم عزاداری، مقام و شخصیت ائمة معصومین ـ علیهم السّلام ـ تکریم شده و به مردم معرفی می‌شوند و به همة ارزش‌ها و خوبی‌هایی که در شخصیت معصومین ـ علیهم‌السّلام ـ ظهور و بروز داشته است احترام گزارده شده و مورد تمجید قرار می‌گیرند. همین امر باعث تقویت این خصائص نیک در اخلاق و کردار مردم می‌گردد.
13. رشد فضائل و کرامت های انسانی و الهی و پرورش روحیّة شهادت طلبی؛ هر قطره اشک کلامی است که شهادت را چون پیامی به مردم ابلاغ می‌کند و گریه نشانة آن است که فاجعه‌ای روی داده و ظلمی صورت گرفته است. عزاداری نه یک روز، نه ده روز، نه یک ماه، بلکه در تمام سال، برای این است که ملتی که با شهادت زندگی می‌کند باید عزادار باشد و در مجالس عزا با بیان فلسفة شهادت و با یادآوری از شهیدانش، روحیة شهادت طلبی را همچنان تازه نگه دارد.
14. زنده نگه داشتن اسلام با استفاده از ابزار عزاداری؛ عزاداری اسلام را زنده کرد و اگر امام حسین ـ علیه السّلام ـ قیام نمی‌کرد، اثری از اسلام باقی نمی‌ماند. اساس شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران نیز از نهضت امام حسین ـ علیه السّلام ـ است. امام خمینی (ره) دربارة تجدید و تکرار عزاداری‌ها می‌فرماید: «... اصلاً نمی‌فهمند مکتب سید الشهداء چه بوده و نمی‌دانند این منبرها، گریه‌ها و سینه‌زنی‌ها حدود 1400 سال است که ما و مکتب را حفظ کرده و تا حالا اسلام را آورده. این عده از جوان‌ها اینطور نیست که سوء نیت داشته باشند، آن‌ها خیال می‌کنند که ما باید حرف روز بزنیم، حرف سید الشهداء حرف روز، و همیشه حرف روز است. اصلاً حرف روز را سید‌الشهداء آورده و دست ما داده است و سیدالشهداء را این گریه‌ها و مکتب وی را این مصیبت‌ها و داد و قالها و این سینه‌زنی‌ها و این دسته جات حفظ کرده است. اگر فقط مقدسی بوده و توی اتاق و توی خانه می‌نشست و برای خودش هی زیارت عاشورا می‌خواند و تسبیح می‌گفت چیزی نمانده بود... همین‌هاست که این نهضت را پیش برده. اگر سید‌الشهداء نبود این نهضت را کسی پیش نمی‌برد.»[2]
بنابراین عزاداری حسین بن علی ـ علیه السّلام ـ یک حرکت است یک موج است، یک مبارزة اجتماعی است. همین عزاداری‌ها سبب می‌شود که شور و عاطفه، از شعور و شناخت برخوردار گردد و ایمان را در ذهن جامعه هوادار، زنده نگه دارد و مکتب عاشورا به عنوان یک فکر سازنده و حادثة الهام بخش، همواره تأثیر خود را حفظ کند. خون و شهادت و عزاداری احیای خط رساندن صدای مظلومیت اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السّلام ـ به گوش تاریخ است.... هم بر مظلومیت امام گریه می‌شود و هم در سایة آن، هدف امام حسین ـ علیه السّلام ـ از نهضت و حرکت شناخته می‌شود، جلسات سخنرانی و موعظه، روضه‌های خانگی و دسته‌های عزاداری و هیأت‌های زنجیر‌زنی، پوشیدن لباس مشکی و پرچم به دست گرفتن و شربت و آب دادن و تلاش در برپایی مجالس و عزاداری‌ها، با آن شور و عشق و صفای باطن، هر یک به نوعی سربازگیری جبهة حسینی است و این پیوند قلبی را عمق و غنا می‌بخشد.
پاورقی ها:
[1] . شوری، 23.
[2] . قیام عاشورا، در کلام و پیام امام، ص 16.
منبع : اندیشه قم