پرسش :
آیا خمس در زمان غیبت امام زمان(علیه السلام) بخشیده شده است؟
پاسخ :
پاسخ از حضرت آیت اللَّه العظمى مکارم شیرازى (مدّ ظلّه العالى):
بعضى مى گویند: در روایات آمده است که در زمان غیبت امام زمان(علیه السلام)از طرف آن حضرت خمس به شیعیان بخشیده شده است. بنابراین، اگر قبول کنیم خمس در همه درآمدها هم واجب است باید بخشودگى آن را نیز در زمان غیبت بپذیریم!
پاسخ این سؤال تقریباً در تمام کتب فقه اسلامى آمده است و آنها که گمان مى کنند این سؤال، سؤال تازه اى است و یا تنها خودشان احایث تحلیل را دیده اند گرفتار اشتباه بزرگى هستند.
یک نگاه کوتاه به کتب فقهى، مخصوصاً کتاب هاى مشروحى که فقهاى متأخّرین نوشته اند، نشان مى دهد که این موضوع کاملاً مورد توجّه فقها بوده، و به آن پاسخ گفته اند.
روایاتى که موجب این توهّم شده، چند دسته است:
1ـ روایاتى که در مورد گروه خاصّى مثل کنیزان و اسیران جنگى است.
مى دانیم اگر جهاد به اذن امام نباشد تمامى غنائمى که بدست مى آید مربوط به بیت المال است و باید به اجازه امام مصرف شود و حتى اگر به اذن امام بوده باشد، خمس به آن تعلق مى گیرد و در صورت نپرداختن خمس، تصرف در آن حرام است.
بنابراین کنیزانى که به عنوان غنیمت دست افراد مى افتاد تا خمس آن را پرداخت نمى کردند بر صاحبانشان حرام بود و حق نداشتند به عنوان یک همسر با آنان رفتار کنند.
پس کسى که توجه به این حکم داشته باشد فرزندى که از چنان زنى براى او متولد مى شود نامشروع خواهد بود لذا امامان ما این قسمت از خمس را به شیعیان بخشیدند تا فرزندان آنها همگى حلال زاده باشند.
از جمله این روایات «محمد بن مسلم» از امام باقر یا امام صادق(علیه السلام) است که فرمود:
شدیدترین چیزى که مردم در روز قیامت گرفتار آن هستند این است که صاحب خمس بر مى خیزد و مى گوید: پروردگارا! خمس مرا (غصب کردند) ولى ما آن را براى شیعیان خود حلال کردیم تا تولد آنها پاکیزه و فرزندانشان پاک متولد شوند.(1)
2ـ روایاتى که دلالت دارد، مصلحت اقتضا مى کرده خمس توسط پیامبر(صلى الله علیه وآله) و یا امامان(علیهم السلام) به عنوان رئیس حکومت اسلامى در زمان و شرایط خاصى به طور موقّت بخشیده شود; همان طور که گاهى در شرایط سخت و سنگین مصلحت ایجاب مى کرده است که مالیات فوق العاده دیگرى موقتاً و بطور محدود بر آن بیفزایند.
از جمله روایت حکیم بن عیسى که از امام صادق(علیه السلام)نقل مى کند:
عرض کردم منظور از آیه (وَاعْلَمُوا أَنَّ مَا غَنِمْتُمْ) چیست، فرمود: هر فایده اى که روز به روز به دست انسان مى افتد ولى پدرم شیعیان ما را از آن معاف کرد تا پاکیزه شوند (بخاطر شرایط سختى که از نظر فشار حکومت و یا فشار زندگى در آن بودند).(2)
3ـ روایاتى که در مورد افراد خاصّى است که امام(علیه السلام) مصلحت دیده تا براى تشویق یا مقاصد دیگر آنها را معاف کند. مانند «حکم بن علبا اسدى» که خدمت امام باقر(علیه السلام) رسید در حالى که خمس مال خود را آورده بود، حضرت آن را پذیرفت و به او بخشید(3) زیرا شرایط آن شخص چنان بوده که حضرت مصلحت دیدند او را از خمس معاف دارند.
4ـ روایاتى که مضمون آن نشان مى دهد که خمس بخشیده شده ولى با دقت در آن روشن مى شود که منظور از آن خمس نیست بلکه «اراضى انفال» است.(4)
5ـ روایاتى که سند یا دلالت آنها ضعیف است.
بنابراین از مجموع آنچه گفتیم چنین نتیجه مى گیریم که هیچ گونه دلیل قابل قبولى براى معاف بودن عموم افراد از خمس در دست نیست، و آنها که چنین ادّعا مى کنند در حقیقت مطالعه دقیقى روى این روایات نداشته اند، وگرنه با توجّه به تقسیم بندى بالا روشن مى شود روایتى که مضمون آن معاف بودن عموم افراد از خمس بوده باشد، وجود ندارد.
بر همین اساس در روایات، خمس همچنان به عنوان یک قانون اسلامى باقى و برقرار است. و همه مردم موظّفند همچون سایر فرایض به آن عمل کنند.
پی نوشتها:
(1) . وسائل الشیعه، ج 6، ح 5، باب 4 از ابواب انفال.
(2) . وسائل الشیعه، ج 6، ح 8، باب 4 از ابواب انفال.
(3) . همان مدرک، ح 13 باب 1 از ابواب انفال.
(4) . همان مدرک، ح 12، باب 4 از ابواب انفال.
منبع: makarem.ir
پاسخ از حضرت آیت اللَّه العظمى مکارم شیرازى (مدّ ظلّه العالى):
بعضى مى گویند: در روایات آمده است که در زمان غیبت امام زمان(علیه السلام)از طرف آن حضرت خمس به شیعیان بخشیده شده است. بنابراین، اگر قبول کنیم خمس در همه درآمدها هم واجب است باید بخشودگى آن را نیز در زمان غیبت بپذیریم!
پاسخ این سؤال تقریباً در تمام کتب فقه اسلامى آمده است و آنها که گمان مى کنند این سؤال، سؤال تازه اى است و یا تنها خودشان احایث تحلیل را دیده اند گرفتار اشتباه بزرگى هستند.
یک نگاه کوتاه به کتب فقهى، مخصوصاً کتاب هاى مشروحى که فقهاى متأخّرین نوشته اند، نشان مى دهد که این موضوع کاملاً مورد توجّه فقها بوده، و به آن پاسخ گفته اند.
روایاتى که موجب این توهّم شده، چند دسته است:
1ـ روایاتى که در مورد گروه خاصّى مثل کنیزان و اسیران جنگى است.
مى دانیم اگر جهاد به اذن امام نباشد تمامى غنائمى که بدست مى آید مربوط به بیت المال است و باید به اجازه امام مصرف شود و حتى اگر به اذن امام بوده باشد، خمس به آن تعلق مى گیرد و در صورت نپرداختن خمس، تصرف در آن حرام است.
بنابراین کنیزانى که به عنوان غنیمت دست افراد مى افتاد تا خمس آن را پرداخت نمى کردند بر صاحبانشان حرام بود و حق نداشتند به عنوان یک همسر با آنان رفتار کنند.
پس کسى که توجه به این حکم داشته باشد فرزندى که از چنان زنى براى او متولد مى شود نامشروع خواهد بود لذا امامان ما این قسمت از خمس را به شیعیان بخشیدند تا فرزندان آنها همگى حلال زاده باشند.
از جمله این روایات «محمد بن مسلم» از امام باقر یا امام صادق(علیه السلام) است که فرمود:
شدیدترین چیزى که مردم در روز قیامت گرفتار آن هستند این است که صاحب خمس بر مى خیزد و مى گوید: پروردگارا! خمس مرا (غصب کردند) ولى ما آن را براى شیعیان خود حلال کردیم تا تولد آنها پاکیزه و فرزندانشان پاک متولد شوند.(1)
2ـ روایاتى که دلالت دارد، مصلحت اقتضا مى کرده خمس توسط پیامبر(صلى الله علیه وآله) و یا امامان(علیهم السلام) به عنوان رئیس حکومت اسلامى در زمان و شرایط خاصى به طور موقّت بخشیده شود; همان طور که گاهى در شرایط سخت و سنگین مصلحت ایجاب مى کرده است که مالیات فوق العاده دیگرى موقتاً و بطور محدود بر آن بیفزایند.
از جمله روایت حکیم بن عیسى که از امام صادق(علیه السلام)نقل مى کند:
عرض کردم منظور از آیه (وَاعْلَمُوا أَنَّ مَا غَنِمْتُمْ) چیست، فرمود: هر فایده اى که روز به روز به دست انسان مى افتد ولى پدرم شیعیان ما را از آن معاف کرد تا پاکیزه شوند (بخاطر شرایط سختى که از نظر فشار حکومت و یا فشار زندگى در آن بودند).(2)
3ـ روایاتى که در مورد افراد خاصّى است که امام(علیه السلام) مصلحت دیده تا براى تشویق یا مقاصد دیگر آنها را معاف کند. مانند «حکم بن علبا اسدى» که خدمت امام باقر(علیه السلام) رسید در حالى که خمس مال خود را آورده بود، حضرت آن را پذیرفت و به او بخشید(3) زیرا شرایط آن شخص چنان بوده که حضرت مصلحت دیدند او را از خمس معاف دارند.
4ـ روایاتى که مضمون آن نشان مى دهد که خمس بخشیده شده ولى با دقت در آن روشن مى شود که منظور از آن خمس نیست بلکه «اراضى انفال» است.(4)
5ـ روایاتى که سند یا دلالت آنها ضعیف است.
بنابراین از مجموع آنچه گفتیم چنین نتیجه مى گیریم که هیچ گونه دلیل قابل قبولى براى معاف بودن عموم افراد از خمس در دست نیست، و آنها که چنین ادّعا مى کنند در حقیقت مطالعه دقیقى روى این روایات نداشته اند، وگرنه با توجّه به تقسیم بندى بالا روشن مى شود روایتى که مضمون آن معاف بودن عموم افراد از خمس بوده باشد، وجود ندارد.
بر همین اساس در روایات، خمس همچنان به عنوان یک قانون اسلامى باقى و برقرار است. و همه مردم موظّفند همچون سایر فرایض به آن عمل کنند.
پی نوشتها:
(1) . وسائل الشیعه، ج 6، ح 5، باب 4 از ابواب انفال.
(2) . وسائل الشیعه، ج 6، ح 8، باب 4 از ابواب انفال.
(3) . همان مدرک، ح 13 باب 1 از ابواب انفال.
(4) . همان مدرک، ح 12، باب 4 از ابواب انفال.
منبع: makarem.ir
