پرسش :
آیا خمس در صدر اسلام از مردم گرفته مى شد؟
پاسخ :
پاسخ از حضرت آیت اللَّه العظمى مکارم شیرازى (مدّ ظلّه العالى):
در پاسخ به این سؤال باید گفت: اگر منظور از صدر اسلام زمان ائمّه(علیهم السلام)باشد، جواب مثبت است، زیرا همان طور که از بحثهاى گذشته استفاده شد که بسیارى از ائمّه هدى(علیهم السلام) در عصر خود نه تنها خمس (درآمد انواع کسبها) را مى گرفتند، بلکه به مردم دستور مؤکّد مى دادند که در پرداخت آن کوتاهى نکنند، و حتّى وکلا و نمایندگان مخصوص براى جمع آورى آن معیّن فرموده بودند و اشخاصى مانند «علىّ بن مهزیار» و «ابوعلى بن راشد» و امثال آنها این وظیفه را به عهده داشتند.(1)
و اگر منظور از صدر اسلام زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امیر مؤمنان(علیه السلام)باشد، باید گفت که غیر از غنایم جنگى، از معادن و گنجها و همچنین غوص (جواهراتى که بوسیله غوّاصى از دریاها بیرون آورده مى شد) در عصر آنها خمس گرفته شده است.
گواه این موضوع در سنن بیهقى نقل شده که در زمان امام على(علیه السلام) شخصى گنجینه اى پیدا کرد و خدمت امام آمد، فرمود: چهار پنجم آن مال توست و خمس آن مال ماست.(2)
امّا این سؤال باقى ماند که آیا در عصر پیغمبر(صلى الله علیه وآله) و على(علیه السلام) غیر از غنایم جنگى و معادن و گنجها و جواهرات دریا (از درآمدهاى کسب و کار) نیز خمس گرفته شده است یا نه؟
در پاسخ مى گوییم: اسناد تاریخى روشنى در این زمینه به دست ما نیامده است، ولى این موضوع هیچ گونه اشکالى در زمینه این حکم ایجاد نمى کند.
زیرا همان طور که ذکر کردیم گرفتن و بخشیدن این مالیات اسلامى در اختیار حکومت اسلامى است; هنگامى که حکومت خود را بى نیاز و یا مردم را در زحمت ببیند مى تواند آن را ببخشد ولى هنگامى که خود نیاز داشته باشد و در مردم توانایى آن را ببیند مى تواند آن را بگیرد. همان طور که امامان بعد، بعضى آن را مى گرفتند و بعضى با توجّه به وضع مردم و یا وضع بیت المال، آن را مى بخشیدند.
در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) و على(علیه السلام) غنایم فراوانى از طریق جنگها عاید حکومت اسلامى مى شد، و گاهى به قدرى زیاد بود که خمس آن به تنهایى مى توانست قسمت عمده مشکل مالى حکومت اسلامى را برطرف سازد.
و همچنین درآمد اموال یا زمین هاى خراجى(3) نیز گاهى به قدرى زیاد بود که بیت المال سرشار از اموال مى شد، و در این شرایط نیازى به گرفتن خمس درآمد کسب و کار نبود و لذا آن را عملاً به مردم بخشیدند.
همچنین در آغاز اسلام که نیاز بیت المال به منابع درآمد شدید بود نیز وضع مسلمانان آنچنان آشفته و پریشان و ضعیف بود که دادن خمس علاوه بر زکات، براى آنها طاقت فرسا بود، و به همین دلیل خمس گرفته نشد.
امّا در عصر ائمّه دیگر(علیهم السلام) که خمس غنایم جنگى و همچنین درآمد زمین هاى خراجى به دست خلفاى غاصب مى رسید و دست امامان از آن کوتاه بود، و از سوى دیگر مردم توانایى بر پرداخت خمس همه درآمدهاى خود داشتند، امامان خمس را از آنان مطالبه مى کردند.
خلاصه این که، نگرفتن خمس از خصوص درآمد کسب ها در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) و على(علیه السلام) هیچ گونه دلیلى بر نبودن این حکم در برنامه هاى احکام اسلام نیست.
پی نوشت:
(1). به وسائل الشیعه، ج 6، باب 8 از ابواب «ما یجب فیه الخمس» مراجعه شود.
(2) . سنن بیهقى، ج 4، ص 156 .
(3) . مال الاجاره هایى که از زمین هاى فتح شده متعلق به مسلمین به خزانه دولت اسلام ریخته مى شد.
منبع: makarem.ir
پاسخ از حضرت آیت اللَّه العظمى مکارم شیرازى (مدّ ظلّه العالى):
در پاسخ به این سؤال باید گفت: اگر منظور از صدر اسلام زمان ائمّه(علیهم السلام)باشد، جواب مثبت است، زیرا همان طور که از بحثهاى گذشته استفاده شد که بسیارى از ائمّه هدى(علیهم السلام) در عصر خود نه تنها خمس (درآمد انواع کسبها) را مى گرفتند، بلکه به مردم دستور مؤکّد مى دادند که در پرداخت آن کوتاهى نکنند، و حتّى وکلا و نمایندگان مخصوص براى جمع آورى آن معیّن فرموده بودند و اشخاصى مانند «علىّ بن مهزیار» و «ابوعلى بن راشد» و امثال آنها این وظیفه را به عهده داشتند.(1)
و اگر منظور از صدر اسلام زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امیر مؤمنان(علیه السلام)باشد، باید گفت که غیر از غنایم جنگى، از معادن و گنجها و همچنین غوص (جواهراتى که بوسیله غوّاصى از دریاها بیرون آورده مى شد) در عصر آنها خمس گرفته شده است.
گواه این موضوع در سنن بیهقى نقل شده که در زمان امام على(علیه السلام) شخصى گنجینه اى پیدا کرد و خدمت امام آمد، فرمود: چهار پنجم آن مال توست و خمس آن مال ماست.(2)
امّا این سؤال باقى ماند که آیا در عصر پیغمبر(صلى الله علیه وآله) و على(علیه السلام) غیر از غنایم جنگى و معادن و گنجها و جواهرات دریا (از درآمدهاى کسب و کار) نیز خمس گرفته شده است یا نه؟
در پاسخ مى گوییم: اسناد تاریخى روشنى در این زمینه به دست ما نیامده است، ولى این موضوع هیچ گونه اشکالى در زمینه این حکم ایجاد نمى کند.
زیرا همان طور که ذکر کردیم گرفتن و بخشیدن این مالیات اسلامى در اختیار حکومت اسلامى است; هنگامى که حکومت خود را بى نیاز و یا مردم را در زحمت ببیند مى تواند آن را ببخشد ولى هنگامى که خود نیاز داشته باشد و در مردم توانایى آن را ببیند مى تواند آن را بگیرد. همان طور که امامان بعد، بعضى آن را مى گرفتند و بعضى با توجّه به وضع مردم و یا وضع بیت المال، آن را مى بخشیدند.
در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) و على(علیه السلام) غنایم فراوانى از طریق جنگها عاید حکومت اسلامى مى شد، و گاهى به قدرى زیاد بود که خمس آن به تنهایى مى توانست قسمت عمده مشکل مالى حکومت اسلامى را برطرف سازد.
و همچنین درآمد اموال یا زمین هاى خراجى(3) نیز گاهى به قدرى زیاد بود که بیت المال سرشار از اموال مى شد، و در این شرایط نیازى به گرفتن خمس درآمد کسب و کار نبود و لذا آن را عملاً به مردم بخشیدند.
همچنین در آغاز اسلام که نیاز بیت المال به منابع درآمد شدید بود نیز وضع مسلمانان آنچنان آشفته و پریشان و ضعیف بود که دادن خمس علاوه بر زکات، براى آنها طاقت فرسا بود، و به همین دلیل خمس گرفته نشد.
امّا در عصر ائمّه دیگر(علیهم السلام) که خمس غنایم جنگى و همچنین درآمد زمین هاى خراجى به دست خلفاى غاصب مى رسید و دست امامان از آن کوتاه بود، و از سوى دیگر مردم توانایى بر پرداخت خمس همه درآمدهاى خود داشتند، امامان خمس را از آنان مطالبه مى کردند.
خلاصه این که، نگرفتن خمس از خصوص درآمد کسب ها در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) و على(علیه السلام) هیچ گونه دلیلى بر نبودن این حکم در برنامه هاى احکام اسلام نیست.
پی نوشت:
(1). به وسائل الشیعه، ج 6، باب 8 از ابواب «ما یجب فیه الخمس» مراجعه شود.
(2) . سنن بیهقى، ج 4، ص 156 .
(3) . مال الاجاره هایى که از زمین هاى فتح شده متعلق به مسلمین به خزانه دولت اسلام ریخته مى شد.
منبع: makarem.ir
