اقسام عبادت
امام علی علیه السلام فرمودند:
إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ.
عده ای خدا را بندگی می کنند از روی رسیدن به ثواب که این عبادت تاجرانه است و جمعی خدا را بندگی می کنند از روی ترس که این عبادت غلامان و بردگان است و گروهی خدا را بندگی می کنند به جهت سپاسگزاری از نعمت هایش و این عبادت آزادگان است.
نهج البلاغه: حکمت 229
شرح حدیث:
اصلاح انگیزه در همه کارها به ویژه در عبادات پراهمیت است انبیاء و اولیاء تمام تلاش خود را کردند تا نیتها و انگیزه ها را در طاعات پروردگار پاکیزه کنند.
شکی نیست که «کُلُّ یَعمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ؛ هر کس براساس نیت خویش عمل می کند.»(1)
رسول الله صلّی الله علیه و آله وسلم به اباذر فرمودند:
یا اَباذَر لِیَکُن لَکَ فِی کُلِّ شَییءٍ نیَّه حتیّ فِی النَّومِ و الاَکلِ؛ ای اباذر تو ناگزیر هستی در هر کاری نیتی داشته باشی حتی در خوابیدن و خوردن.(2)
امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند:
اِنَّ اللهَ بِکَرَمِهِ وَ فَضلِهِ یَدخُلُ العَبدَ بِصِدقِ النِیَّهِ وَ السَّریرَهِ الصّالِحَهِ الجَنَّهةِ؛ خداوند با کرم و فضلش بنده مومن خود را به خاطر صداقت در نیت و سلامت باطن وارد بهشت می کند.(3)
حالا برگردیم به تقسیم بندی امام علیه السلام درباره عبادت کنندگان:
1- عبادت کننده ای که به خاطر ثواب عبادت می کند تاجرانه عمل می کند و داد و ستد می کند.
2- عبادت کننده ای که از روی ترس عبادت می کند بردگانه عمل می نماید
3- عباد کننده ای که هیچ درخواستی از خدا ندارد و فقط او را سپاس می گذارد چون آزادگان عمل می کند.
بستگی دل به غیر دوست زیان است
بستن با دوست سود هر دو جهان است
سود و زیان نیست در معامله عشق
عاشق صادق بری ز سود و زیان است
احرار طبق بیان امام علیه السلام دنبال سود و زیان نیستند در پی آنند که خدا را به خاطر نعمت های فوق العاده اش سپاس گزارند.
قصد همه وصل حور و خلد برین است
غایت مقصود ما نه آن و نه این است
وَالَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ؛ اهل ایمان سخت و شدید خدا را دوست می دارند.(4) یعنی معامله گر نیستند فقط چون خدا را دوست دارند او را اطاعت می کنند.
امام صادق علیه السلام برترین عبادت کنندگان را آن می داند که: عَبَدوا اللهَ عَزَّ و جَلَّ حُبّاً لَهُ؛ خداوند را از سر عشق و محبت به او عبادت می کنند.(5)
شرح ابن میثم
امام علیه السلام عبادت عبادت کنندگان را بر حسب هدف هایى که دارند به سه دسته تقسیم کرده است: عبادت از روى میل، و عبادت از روى ترس، و عبادت براى سپاسگزارى امّا نوع اوّل را عبادت بازرگانان قرار داده است از آن رو که هدف آنان از عبادت اجر و پاداش آخرت است و در پى اجر و مزدند، پس در حقیقت آنها مانند بازرگانانى هستند که براى رسیدن به سود، کسب مى کنند.
نوع دوم را عبادت بردگان در دنیا دانسته است، زیرا خدمت بردگان به اربابان خود بیشتر به خاطر ترس است.
و نوع سوم: عبادت سپاسگزاران است، که اینان خدا را نه به خاطر مزدخواهى عبادت مى کنند و نه به جهت ترس، بلکه آنان کسانى هستند که خدا را شایسته عبادت مى دانند، و این است عبادت عارفان. امام علیه السلام به این مطلب در جاى دیگرى نیز اشاره کرده مى گوید: «الهى تو را از ترس عذابت، و به امید اجر و پاداشت عبادت نمى کنم، بلکه تو را شایسته عبادت یافته ام، پس عبادتت مى کنم.»(6)
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره اسراء، آیه 82
2- وسایل الشیعه، ج 1، ص 34
3- وسایل الشیعه، ج 1، ص 41
4- سوره بقره، آیه 165
5- کافی، ج 2، ص 84
6- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 612 و 613
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
شکی نیست که «کُلُّ یَعمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ؛ هر کس براساس نیت خویش عمل می کند.»(1)
رسول الله صلّی الله علیه و آله وسلم به اباذر فرمودند:
یا اَباذَر لِیَکُن لَکَ فِی کُلِّ شَییءٍ نیَّه حتیّ فِی النَّومِ و الاَکلِ؛ ای اباذر تو ناگزیر هستی در هر کاری نیتی داشته باشی حتی در خوابیدن و خوردن.(2)
امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند:
اِنَّ اللهَ بِکَرَمِهِ وَ فَضلِهِ یَدخُلُ العَبدَ بِصِدقِ النِیَّهِ وَ السَّریرَهِ الصّالِحَهِ الجَنَّهةِ؛ خداوند با کرم و فضلش بنده مومن خود را به خاطر صداقت در نیت و سلامت باطن وارد بهشت می کند.(3)
حالا برگردیم به تقسیم بندی امام علیه السلام درباره عبادت کنندگان:
1- عبادت کننده ای که به خاطر ثواب عبادت می کند تاجرانه عمل می کند و داد و ستد می کند.
2- عبادت کننده ای که از روی ترس عبادت می کند بردگانه عمل می نماید
3- عباد کننده ای که هیچ درخواستی از خدا ندارد و فقط او را سپاس می گذارد چون آزادگان عمل می کند.
بستگی دل به غیر دوست زیان است
بستن با دوست سود هر دو جهان است
سود و زیان نیست در معامله عشق
عاشق صادق بری ز سود و زیان است
احرار طبق بیان امام علیه السلام دنبال سود و زیان نیستند در پی آنند که خدا را به خاطر نعمت های فوق العاده اش سپاس گزارند.
قصد همه وصل حور و خلد برین است
غایت مقصود ما نه آن و نه این است
وَالَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ؛ اهل ایمان سخت و شدید خدا را دوست می دارند.(4) یعنی معامله گر نیستند فقط چون خدا را دوست دارند او را اطاعت می کنند.
امام صادق علیه السلام برترین عبادت کنندگان را آن می داند که: عَبَدوا اللهَ عَزَّ و جَلَّ حُبّاً لَهُ؛ خداوند را از سر عشق و محبت به او عبادت می کنند.(5)
شرح ابن میثم
امام علیه السلام عبادت عبادت کنندگان را بر حسب هدف هایى که دارند به سه دسته تقسیم کرده است: عبادت از روى میل، و عبادت از روى ترس، و عبادت براى سپاسگزارى امّا نوع اوّل را عبادت بازرگانان قرار داده است از آن رو که هدف آنان از عبادت اجر و پاداش آخرت است و در پى اجر و مزدند، پس در حقیقت آنها مانند بازرگانانى هستند که براى رسیدن به سود، کسب مى کنند.
نوع دوم را عبادت بردگان در دنیا دانسته است، زیرا خدمت بردگان به اربابان خود بیشتر به خاطر ترس است.
و نوع سوم: عبادت سپاسگزاران است، که اینان خدا را نه به خاطر مزدخواهى عبادت مى کنند و نه به جهت ترس، بلکه آنان کسانى هستند که خدا را شایسته عبادت مى دانند، و این است عبادت عارفان. امام علیه السلام به این مطلب در جاى دیگرى نیز اشاره کرده مى گوید: «الهى تو را از ترس عذابت، و به امید اجر و پاداشت عبادت نمى کنم، بلکه تو را شایسته عبادت یافته ام، پس عبادتت مى کنم.»(6)
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره اسراء، آیه 82
2- وسایل الشیعه، ج 1، ص 34
3- وسایل الشیعه، ج 1، ص 41
4- سوره بقره، آیه 165
5- کافی، ج 2، ص 84
6- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 612 و 613
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
