رابطه افسردگی و رذائل اخلاقی (بخش دوم)

ریشه بسیارى از رنج ‏هاى روحى را باید در رذایل‏ اخلاقى جست. براى مثال، فرد حسود طبق فرموده امیرالمؤمنین علیه السلام روح خود را به بند کشیده و بدیهى است که فرد اسیر از لذت‏هاى بى‏شمارى محروم است.(علیزاده، 1389)
در اثناى سال‏هاى 1987 و 1989 یک گروه پژوهشى رابطه بین استفاده از دین (به عنوان رفتار مقابله‏ کننده) و افسردگى‏ را در یک نمونه تقریباً 1000 نفرى از بیمارانِ بستریشده، مورد بررسى قرار داد. این بیماران پس از آن براى خدمات پزشکى در بیمارستانى در دارام (واقع در شمال کارولینا) پذیرش شدند. درجه افسردگى‏ به طرق مختلف اندازه‏ گیرى شد.
آنگاه مردمی که از دین به ‏عنوان یک رفتار مقابله‏اى استفاده کردند، با آنها که مى‏گفتند از راه‏هاى دیگر به مقابله برخاستند (مانند خود را مشغول داشتن، ملاقات دوستان و بستگان و ...)، مقایسه شدند. بیمارانیکه وابستگى عمیقى نسبت به عقیده دینیشان داشتند، به‏طور قابل ملاحظه‏اى کمتر از آنهایی که چنین نبودند، افسرده بودند. سپس وضعیت 202 بیمار در مدت میانگین شش‏ماه بعد از ترخیص از بیمارستان، پى‏گیرى شد .... میزان وابستگى بیماران به ایمان دینى تنها عاملى بود که به‏طور چشمگیرى سلامت روان بهترى را براى شش‏ماه آینده پیش‏بینى مى‏کرد.(علیزاده، 1389)
از آنجا که رذائل اخلاقی در نتیجه ی ترک دین حاصل می شود، می توان با در نظر گرفتن این تحقیقات به رابطه ی رذائل اخلاقی با افسردگی و دیگر ناراحتی های روانی پی برد.
 

افراد مستعد افسردگى غالبا هدف‏هاى انعطاف ‏ناپذیر و کمال‏گرایانه ‏اى براى خود تـعیین میکنند که رسیدن به آنها غیرممکن است.(کری، 1394) گاهى‌ انسان‌ در‌ عالم خیال خود آرزوهاى بـلند پروازانه ‏اى دارد و چون اکثر اوقات این خـواسته ‏ها برآورده نمی ‏شود دچار یأس و سرخوردگى و افسردگى مىگردد.(لیاقتدار، 1386) اصولاً اگر آرزوها و اهداف با توانایى ‏ها و امکانات هماهنگ باشد‌ موجب‌ حرکت‌، تحول و تکامل است؛ ولى از آن‏رو که بیشتر آرزوهاى بشر، دنیوى‌ و دست‏ نیافتنى‌ است و هیچ‏گونه سازگارى با تـوانایى ‏ها و امکانات او ندارد منجر به شکست‏ هاى پیاپى و یأس و درماندگى او مى‏ گردد‌. (ابراهیمی فر، 1385)‌ امام‌ سجاد علیه‏ السلام آرزوى دراز را مذموم و موجب لهو و بیهودگى عمر مى‏ دانند و خطاب به‌ پروردگار‌ عرضه‌ مى ‏دارند: «مولاى من! از تو درخواست مى‏ کنم، درخواست کسى که به سبب آمـال و آرزوهـاى‌ دور‌ و درازش‌، عمرش به لهو و بیهودگى گذشته...»[1] در جاى دیگر نیز این‏گونه از خدا درخواست‌ مى‏کنند‌: «... و طول امل و آرزوهاى دنیاى فانى را از ما دور ساز و با عمل صالح‌ و خالص‌، رشته‌ آمال و آرزوهاى ما را کوتاه کن... و مـا را از غـرور آن آرزوى دراز محفوظ‌ بدار‌ و ما را از شر آن در امان دار... .»[2]
حضرت امیر علیه السلام می فرمایند:
مَنْ کَثُرَ مُنَاهُ قَلَّ رِضَاهُ[3]  (هر کس آرزوهایش زیاد شود، رضایت او کم می شود.)
 

رسیدن‌ به رشد و کمال انسانیت، مرهون جلوگیرى نفس از شهوات و لذات است و کسانى که از شهوات‌ پیروى‌ مى‏ کنند، از رشد و هدایت باز مانده و چشمانشان از دیدن طریق حـق کور‌ مـى ‏گردد‌.(خمینی، 1391)‌ دنباله ‏روى از هواهاى نفسانى یکى از مهم‏ترین عوامل ایجاد کننده افسردگى در دیدگاه اسلامى است. بسیارى‌ از‌ روان‏شناسان‌ نیز کنترل خود و جلوگیرى از رفتارهاى تکانشى را براى سلامتى مفید دانسته ‏اند‌.(فقیهی و همکاران، 1386)‌ اقدامى که براساس تمایل شدید و افراطى و بدون هـدایت عـقل و دین انـجام پذیرد، به سرزنش عقل و وجدان‌، احـساس‌ گـناه، احـساس بى‏ ارزشى و ناامیدى و در نهایت، افسردگى مى ‏انجامد.(فقیهی و مطهری طشی1383) از این‌روست که پیامبر فرمودند: «بـسا‌ خـواهشی‌ که‌ لذتی‌ محدود‌ دارد‌ باعث انـدوهگینی طـولانی گردد.» (مجلسی، 1386)
 

کوتاهی فرد در فعالیت‌ها موجب آن می‌شود که بـه اهدافش نرسد و آرزوهایش‌ مـحقق‌ نـگردد و برای کوتاهی در انجام تکالیف افسوس بخورد و نسبت به عوارض‌ آن‌ نگران‌ شود و حتی احساس ناتوانی و بی‌لیاقتی نماید و اندوه و ناامیدی او را‌ فرا‌ گیرد. امام علی علیه‌ السلام در جمله کوتاهی به این تأثیرات اشاره مـی‌کند و می‌فرماید:‌ «هر‌ که در انجام تکالیف و فعالیت‌های خویش کوتاهی کند، به اندوهگینی و افسردگی گرفتار می‌شود.»(مجلسی، 1386) 
لازم‌ به توجه است که گرچه سستی در انجام تکالیف، خود، از عوارض‌ افسردگی‌ است‌ و فرد افسرده در فعالیت‌های خویش کـوتاهی مـی‌کند، ولی باید دانست که این دو تأثیر‌ متقابل‌ دارند‌ و در حدیث مزبور به یکی از دو تأثیر پرداخته و کوتاهی‌ در‌ عمل را عامل افسردگی مطرح ساخته است. (فقیهی و مطهری تشی، 1383)
 

ناامیدى یکى از مهم‏ترین عوامل‌ شناختى‌ افسردگى‌ اسـت. در اصـطلاح‌ روانـ‏شناسى‌ تفکر امیدوارانه مجموعه‏اى شناختى‌ مبتنى‌ بر احساس موفقیت است که پیامد اصـلى مـعنى ‏دارى زندگى مى‏ باشد. در بینش اسلامى‌، امید‌ یا رجا عبارت است از احساس راحتى‌ قلب‌ در نتیجه‌ انتظار‌ تحقق‌ امرى که محبوب و خـوشایند‌ اسـت. در قـرآن و روایات، امید به رحمت خداوند و سرانجام نیکو، از جهات مختلف مورد تأکید‌ و ترغیب‌ واقـع شـده اسـت. (دیلمی و آذربایجانی، 1385) امیدوارى موجب‌ تداوم‌ حرکت‌ و فعالیت‌ شده‌ و از این‏رو، هرگز‌ روحیه‌ افسردگى و پوچى بر فرد امـیدوار مـسلط نـخواهد شد. در نگرش اسلامى، انسان همواره امید بازسازى و بهسازى‌ خود‌ را‌ دارد و هرگز تن به پوچى و بـیهودگى نـداده‌ و در‌ اثر‌ بروز‌ مشکلات‌ و ناکامى‏ ها‌ زود احساس شکست و خودباختگى نمى ‏کند(لیاقتدار، 1386). در بینش اسلامى، کسى که اعتقاد دارد کارگـردان جـهان هـستى، خداى قائم به قسطى است که بر محور قسط و عدل جهان‌ را اداره مى‏کند و سراسر کار او حکمت اسـت، خـود را به او مى ‏سپارد و آن‏گاه به طمأنینه و آرامش درونى مى ‏رسد.(جوادی آملی، 1388)