پنج اصل تربیتی در انضباط کودک (بخش اول)

فردای موفق کودک در گرو یاد گرفتن تربیت امروز اوست.
 

همه می دانیم که ایجاد انضباط در کودکان امری ضروریست. اما این نظم و انضباط نیز در درون خود دارای یک سری قاعده و قانون هاییست که باید در ایجاد آن رعایت شود. در این قسمت مقاله به 4 عنصر آن خواهیم پرداخت. با ما همراه شوید.

تعداد کلمات 1524 / تخمین زمان مطالعه 8 دقیقه

 

روزی می‌توان درباره انضباط حرف زد که تمام نیروی خود را به کار گرفته باشیم تا واقعیت را به کودک بشناسانیم و به درک واقعیت و حقیقت علاقه‌مند کنیم. کودکی که می‌تواند بدون تخیل و حدس و بدون اغراق زندگی کند به درک حقیقت رسیده است. به طور مثال وقتی به او می‌گویید چند نفر در سالن هستند او همه را بشمارد نه این که بگوید ده‌ها نفر یا صدها نفر! درک واقعیت کوشش، در جهتی است که کودک با آن‌چه که هست آشنا بشود؛ و درست بداند که احساسش در مورد واقعیت چیست. این که او دوست ندارد ده نفر را صد نفر بگوید چون میلش به اصلی‌ترین موضوع انضباط یعنی درک واقعیت است. ما باید کودکان را هم در مسیر درک واقعیت و هم کشف حقیقت قرار بدهیم.
کوشش والدین باید برای این باشد که واقعیت را با توجه به مفهوم عینیت و ذهنیت به کودک منتقل کنند.
 

پذیرش باید متناسب با مسئولیت باشد. یعنی کودک باید از سه سالگی بپذیرد که در جهان مهمان نیست بلکه میزبان هم هست؛ و در بسیاری از فعالیت‌های خود بایستی شرکت داشته باشد. والدین باید کمک کنند که کودک هر چه قدر ناقص و با اشکال، کارهایی را که می‌تواند برای خودش و دیگران انجام دهد. در سه سالگی از کودک بخواهید اتاقش را مرتب کند، بدیهی است این کار با فرمان دادن صورت نمی‌پذیرد بلکه با کمک کردن به او انجام می‌گیرد. تشویقش کنید و بعد از چند روز تکرار این کار به او بگویید اتاقش را مرتب کند. در این صورت خودش به تنهایی انجام خواهد داد. بعد از چند بار انجام دادن به او ابراز محبت کنید و به افتخار کنید.
 
مسئولیت یعنی پاسخ به نیازهای حقیقی خود و هموار کردن راه برای دیگران.
مسئولیت یعنی یک فرد را به مرحله‌ای برسانیم که توان داشته باشد نیازهای خودش را برآورده کند و به خودکفایی برسد. کسی که بتواند نیازهای فیزیکی و اجتماعی خودش را با توان و نیروی خود تحقق ببخشد نه این‌که دنبال کمک دیگری باشد. پس وظیفه والدین این است که از حدود سه سالگی کار مسئولیت‌پذیری فرزند را جدی بگیرند. ولی برخی والدین فکر می‌کنند که محبت و مهربانی این است که از فرزند چیزی نخواهند و هر چه می‌خواهد به او بدهند و هر کاری می‌توانند برای او انجام دهند.
 
طریق آموزش باید این باشد که فرزند ما مسئولیت خودش و زندگی خودش و آهسته آهسته کمک به دیگران را فرابگیرد. این وضعیت تا هشت سالگی ادامه دارد. چون تا کودک به هشت سالگی نرسد آماده پذیرش مسئولیت بدان گونه که باید و شاید نیست. مسئولیت‌ها باید شناخته و پذیرفته شوند. مسئولیت مثل درجه حرارت بدن است؛ 37 درجه طبیعی است و 27 درجه و 47 درجه کُشنده است. اگر بیش از حد مسئولیم بیماریم و کمتر از آن نیز مشکل‌ساز است.

بیشتر بخوانید : آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان

کودک انسان از نظر جسم و روح در زمینه‌های مختلف رشد دارد و والدین باید به همه جوانب دقت کنند تا او هماهنگ رشد کند. به طور مثال اگر از بچه بخواهند که فقط درس بخواند و ورزش نکند صحیح نیست.
گاهی تعادل انسان در گرو پذیرش برخی محدودیت‌هاست. انسان در برخی مراحل زندگی باید از بعضی چیزها بگذرد تا چیزهای مهم‌تری را به دست بیاورد. مفهوم توازن، داشتن چنین ذهنیتی در وقت نیاز است. مانند دوچرخه‌سواری که در جاده سرعت گرفته است و ناگاه به پیچی می‌رسد، اگر در این موقعیت سرعت را کم نکند سرنگون می‌شود. 
در مورد تکامل نیز، کودک می‌خواهد هر روز بهتر و برتر از دیروز باشد. کمک والدین این فرصت را می‌دهد که با قدم‌هایش این راه را بپیماید. این مسیر باید پله‌پله طی شود نه پرش و نه جهش! توقع ما از کودک باید در حد ممکن او باشد. در عین حال باید شادی‌آفرین باشد.
 

روزی که ما مایلیم بچه‌ها را منظم و منضبط کنیم، باید به او صبر را آموزش دهیم.
در 14 ماه اول باید تمام نیازهای کودک فراهم شود تا به امنیت و آرامش برسد. بین 14 ماه تا دو سالگی نیاز هست تا جایی که کودک طاقت دارد از چند ثانیه تا 1 دقیقه منتظر بماند و از دو سالگی تا سه سالگی در بیشتر موارد بهتر است والدین به بچه بگویند چند لحظه صبر کن بعد برایت انجام می‌دهم. این تأمّل باعث می‌شود:
1- کودک، اعتماد به والدین را می‌آموزد.
2- اطمینان به آینده مطلوب را می‌آموزد.
3- صبر می‌کند تا نوبت لذت و شادی و پاداش او برسد.
 
در سه سالگی کودک از چند ثانیه تا یک یا دو روز می‌تواند صبر کند. او می‌آموزد که:
1- لذت و رنج امروز را تنها مبنای کار خود قرار ندهد.
2- لذت و رنج امروز را به گونه‌ای بزرگ جلوه ندهد که هزاران کار خوب را امروز انجام ندهد و هزاران کار بد را مرتکب شود. بلکه بر اساس اصول، درست انتخاب نماید. در چنین شرایطی کار به تأخیر انداختن لذت را آموزش داده‌اید.
به طور مثال: پول هفتگی‌که والدین به کودک می‌دهند. اگر کودک آموخته باشد که چگونه میان رنج و لذت خود تعادل برقرار کند، روزانه برای خرج آن روز هزینه می‌کند ولی اگر آموخته باشد که لذت ببرد و رنج نکشد و خیالش آسوده باشد، شاید تمام پول را روز اول خرج کند و 6 روز بقیه را رنج بکشد. یا به دلیل ترس و واهمه‌ای که والدین به او داده‌اند اصلاً خرج نکند و پس‌انداز کند و امروز را به درد و فردا را با نگرانی طی کند.
باید تفاوت به تأخیر انداختن را با اصلاً انجام ندادن به کودک آموخت.
به تأخیر انداختن لذت، آن‌قدر ضروری است که بسیاری باورشان بر این است که موفقیت و خوشبختی مردم در گرو آموختن این حالت است که بین 3 تا 6 سالگی حاصل می‌شود.
 

در یک تحقیقات انجام شده روی کودکان 5-6 ساله محقق به کودکان بیسکویتی داده و گفت در صورتی که قدری صبر کنید تا بروم و برگردم و شما آن را نخورده باشید به شما شیرینی و بیسکویت بیشتری به عنوان جایزه داده می‌شود.
 اکثر بچه‌ها ابداً صبر نکردند و بیسکویت خود را خوردند؛ چون نه صبرکردن را آموخته بودند و نه به فردایی اعتماد داشتند و نه گوش کردن به حرف بزرگ‌ترها را آموخته بودند.
برخی از بچه‌ها اول کمی صبر کردند ولی بعد آن را خوردند.
برخی دیگر کمی آن را لیس زدند.
برخی هم کمی از آن را خوردند.
ولی برخی کاملاً صبر کردند و جایزه خود را گرفتند.
13 سال بعد، با بررسی نمره آزمون ورودی دانشگاه همین کودکان؛ که اکنون جوانانی بودند، مشاهده شد بیشتر نمره از آن‌هایی بود که بیسکویت خود را کنار گذاشته و نخورده بودند و کسانی که بیسکویت را به سرعت خوردند غالباً کسانی بودند که نمره نیاوردند.
 
به استقبال خطر و ضرر رفتن و جلو انداختن کارهای مشکل هم شرط موفقیت است.
وقتی یک فرد برای یک روز به طور مثال 20 فعالیت در نظر دارد و از آن میان 4 کار مشکل‌تر به نظر می‌رسد، برای موفقیت بیشتر باید خطر کند و این 4 فعالیت مشکل را در اولویت قرار داده و بعد با آرامش به 16 فعالیت دیگر بپردازد. کسی که این آموزش را ندیده است کارهایی را که دوست ندارد کنار گذاشته ولی هم‌چنان گوشه ذهن او جا گرفته‌اند و حتی در حین انجام کارهای لذت‌بخش اجازه لذت بردن را به او نمی‌دهند. اگر این وضعیت ادامه یابد به دنبال بهانه برای انجام ندادن کار می‌گردد. بنابراین «به تأخیر انداختن لذت» و «به استقبال خطر رفتن» در زندگی شرط انضباط است.
 این تحقیق انسان را به یاد داستان سپاه طالوت می‌اندازد:
«و هنگامی که طالوت (به فرماندهی لشکر بنی‌اسرائیل منصوب شد، و) سپاهیان را با خود بیرون برد، به آن‌ها گفت: «خداوند، شما را به وسیله یک نهر آب، آزمایش می‌کند آن‌ها (که به هنگام تشنگی،) از آن بنوشند، از من نیستند و آن‌ها که جز یک پیمانه با دست خود، بیشتر از آن نخورند، از من هستند» جز عده کمی، همگی از آن آب نوشیدند. سپس هنگامی که او، و افرادی که با او ایمان آورده بودند، (و از بوته آزمایش، سالم به‌در آمدند،) از آن نهر گذشتند، (از کمی نفرات خود، ناراحت شدند و عده‌ای) گفتند: «امروز، ما توانایی مقابله با (جالوت) و سپاهیان او را نداریم.» اما آن‌ها که می‌دانستند خدا را ملاقات خواهند کرد (و به روز رستاخیز، ایمان داشتند) گفتند: «چه بسیار گروه‌های کوچکی که به فرمان خدا، بر گروه‌های عظیمی پیروز شدند!» و خداوند، با صابران و استقامت‌کنندگان) است.» (1)
 

منبع :

برگرفته از نرم افزار مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان
 

پی نوشت :

1- «فَلَمَّا فَصَلَ طالُوتُ بِالْجُنُودِ قالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلیکُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی وَ مَنْ لَمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّی إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِیَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلاَّ قَلیلاً مِنْهُمْ فَلَمَّا جاوَزَهُ هُوَ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ قالَ الَّذینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرین»؛ سوره مبارکه بقره، آیه 249.