انواع بیش فعالی و عوامل موثر در آن

 اختلال بیش فعالی، شایع ترین اختلال در میان کودکان و نوجوانان است.
 

چکیده: اختلال بیش‌فعالی همراه با نقص توجه یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان است که به اختصار ADHD نامیده می‌شود.این اختلال پدیده‌ای نیست که صرفا در سال‌های اخیر ظهور کرده باشد، بلکه دارای تاریخچه‌ای نسبتا طولانی است. با ما همراه باشید تا با انواع این اختلال و علل پدیداری آن بیشتر آشنا شوید.

تعداد کلمات 1388 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

 

 اگرچه اغلب نشانه های کمبود توجه، تکانشگری و بیش فعالی باهم دیده می شوند، در برخی از افراد مبتلا، دسته ای از نشانه ها بارزتر است و بیشتر به چشم می خورد.

بر همین اساس، این اختلال به سه حالت فرعی ذیل تقسیم شده است:[1]

این گونه بیش فعالی زمانی مطرح می شود که هم نشانه های کمبود توجه و هم نشانه های بیش فعالی تکانشگری، در دست کم شش ماه گذشته، پیوسته نمود داشته باشند. در بیشتر کودکان و نوجوانان بیش فعال، نوع مرکب آن دیده می شود.
 

این نوع فرعی زمانی مطرح می شود که نشانه های بیش فعالی تکانشگری در شش ماه گذشته بیشتر از نشانه های نبود توجه دیده شده باشند. درباره کودکان پیش دبستانی که معمولا والدین خود به کلینیک های روان شناختی و روانپزشکی مراجعه می کنند، این گونه، بیشتر رایج است.
 

این گونه اختلال زمانی مطرح می شود که نشانه های نبود توجه در شش ماه گذشته، بیشتر از نشانه های بیش فعالی تکانشگری دیده شده باشد. در کودکان دبستانی که والدین بنا بر توصیه معلمان با مسئولان مدرسه به مراکز درمانی مراجعه می کنند این گونه بیشتر دیده می شود.
 

به طور طبیعی، بسیاری از والدین می خواهند بدانند که چرا فرزندشان بیش فعال شده است. هرچند هنوز هیچ علت یگانه و مشخصی برای اختلال بیش فعالی کشف نشده است، متخصصان توافق دارند که در پدیدایی این اختلال عوامل ژنتیکی و ارثی و عوامل محیطی، هر دو مؤثرند؛ به این معنا که ساختار ژنتیکی کودک و دیگر عوامل پیش از تولد، هنگام تولد یا پس از آن، زمینه این اختلال را فراهم می کند، اما ظهور رفتارهای مربوط به بیش فعالی، از فرهنگ و محیط نیز متاثر است.[2]

در این بخش، به یافته هایی که بیش از دیگر عوامل اهمیت دارند، اشاره می کنیم:

بسیاری از والدین کودکان بیش فعال اظهار می کنند که رفتار فرزندشان در خانواده نیز وجود داشته است.[3] شواهد آزمایشی به دست آمده از تحقیقات پژوهشگران نیز نشان می دهد که وراثت می تواند در بیش فعالی نقش داشته باشد. اما با توجه به این نکته که اختلال بیش فعالی در دوران کودکی به طور معمول با اختلالات دیگری همراه است،[4] برای مشخص شدن تأثیر مسائل ژنتیکی بر این اختلال، به پژوهش های بیشتری نیاز داریم.
 

 بنا بر شواهدی، رویارویی مادر با عفونت های فصل زمستان در سه ماه نخست بارداری، ممکن است در آشکار شدن نشانه های بیش فعالی در برخی کودکان آسیب پذیر نقش داشته باشد. همچنین پژوهش های برخی دانشمندان نشان می دهد که میان کودکان بیش فعال و کودکان عادی، در عوامل مربوط به هنگام تولد، تفاوت هایی وجود دارد. اما برای اینکه به نقش دقیق عوامل هنگام بارداری و تولد پی ببریم، در آینده به پژوهش های بیشتری نیازمندیم.
 

 برخی دانشمندان این فرضیه را ارائه کرده اند که نقص کارکرد دستگاه عصبی، موجب بیش فعالی می شود. گاه نیز دیده شده است که شماری از کودکان بیش فعال، فعالیت موجی مغزشان بسیار آهسته است. اما هیچ مدرکی مبنی بر اینکه آسیب به مغز موجب بیش فعالی می شود، در دست نیست.
از آنجا که آسیب های مغزی میان این گروه از کودکان بیشتر از کودکان عادی به چشم می خورد، چنین به نظر می رسد که این گونه رفتارها با وجود ناراحتی ای مغزی ارتباط داشته باشد. البته تاکنون آسیب یا ناراحتی مغزی شناخته شده ای وجود نداشته است؛ افزون بر اینکه همه کودکان با آسیب مغزی، رفتارهای بیش فعالانه ندارند.
 

در سال ۱۹۷۵، دانشمندی به نام فینگلد[5] ادعا کرد که مصرف برخی غذاها با بیش فعالی ارتباط دارد. وی گفت ۲۵ تا ۵۰ درصد کودکان بیش فعال در برابر حذف برخی مواد غذایی واکنش محللوب نشان داده اند در برابر، زمانی که بنا بر رژیم غذایی ای ویژه کودکان یکی از غذاهای منع شده را بخورند، بیش فعالی برای مدت دو تا سه روز به گونه ای چشمگیر افزایش می یابد. البته پژوهش های انجام شده، کمتر از فرضیة تاثیر رژیم غذایی بر بیش فعالی حمایت می کند.[6] به هر حال، درباره تأثیر رژیم غذایی و مکانیزم تأثیرگذاری آن بر رفتار فرد مبتلا به بیش فعالی، باید منتظر پژوهش های بیشتر و قطعی تری بود.
 

در برخی پژوهش ها، نقش برخی عوامل مسمومیت زا مانند سرب و بعضی اشعه های موثر نظیر اشعه ایکس بررسی، و فرضیه هایی مبنی بر تأثیر این عوامل در ایجاد بیش فعالی ارائه شده است. در چندین مطالعه، کودکانی که در محیطی آلوده به سرب زندگی می کردند یا به گونه ای میزان سرب خون شان بالا بود، با گروه دیگری که هیچ یک از این ویژگی ها را نداشتند، مقایسه شدند نتیجه نشان داد که علایم بیش فعالی در گروه نخست بیشتر دیده شده است.
همچنین در پی انتشار این موضوع که مجاورت با اشعه ایکس موجب تحرک پیش از حد موش ها شده است، زیست شناسی به نام آت[7] این فرضیه را مطرح کرد روشنایی لامپ های مهتابی که حامل مقداری اشعه ایکس است، می تواند به گونه ای مشابه عمل کند. وی در آزمایشی، در کلاس درس را با لامپ های مهتابی و دو کلاس دیگر را بانور طیف کامل روشن کرد. گزارش ها حاکی از آن بود که گروه دوم نشانه های بیش فعالی را کمتر نشان داده اند. درهرصورت، هنوز دلیل های قانع کننده ای برای تاثیر عوامل محیطی در ایجاد بیش فعالی به دست نیامده است.[8]
 

حوادث استرس زا و عوامل اضطراب انگیز مانند اختلافات خانوادگی، طلاق یا اعتیاد والدین، در آغاز و تداوم این اختلال تأثیرگذارند؛ به ویژه در کودکان کم سن وسال تر که ناراحتی یا تنش روانی در آنان بیشتر به شکل های جسمانی نمود می یابد. برای مثال، کودکانی که در پرورش گاه ها و مؤسسه های حمایتی دور از والدین خود زندگی می کنند، نشانه های این اختلال را بیشتر نشان می دهند. این مشکل از محرومیت عاطفی طولانی مدت ناشی شده، با رفع عوامل محرومیت از بین می رود.[9]
در برخی کودکان بیش فعالی به نسبت محدود است و مشکلات چشمگیری در محورهای دیگر رشد آنان دیده نمی شود. تعادل روانی-حرکتی کودک به اختلال بارزی دچار نیست و تراز عقلی وی بهنجار است. در چنین مواردی مسئله اصلی چگونگی تحمل اطرافیان، به ویژه والدین کودک و واکنش آنان در برابر رفتار اوست. ممکن است برخی از کودکان به صورت مادرزادی، وضع حرکتی انفجاری داشته باشند. در چنین مواردی، پاسخ های سخت گیرانه یا خواسته های بیش از حد اطرافیان می تواند کودک را در حالت بیش فعال ناهنجار نگاه دارد.
در برخی دیگر از کودکان بیش فعالی جنبه مرضی دارد. برای مثال، می توان به رفتارهای تحریک آمیز و خطرناکی اشاره کرد که موجب می شوند کودک خود را پیوسته در موقعیت های مخاطره آمیز قرار دهد یا سرزنش و تنبیه اطرافیان را برانگیزد. به نظر می رسد که کودک برای تنبیه شدن، این گونه رفتار می کند.
 
 
منبع: کتاب «کمی قرار برای یک بی قرار (بیش فعالی کودکان و راه های درمان آن)»
نویسنده: سیدمصطفی دیانت مقدم

پی نوشت :
[1] . انجمن روان پزشکی امریکا، راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی، ترجمه محمدرضا نیکخو، ص۱۶۵.
[2] . فیلیپ سی. کندال، روانشناسی مرضی کودک. ترجمه بهمن نجاریان و ایران داوودی، ص 102.
[3] . ریتا ویکس نلسون و آلن سی، ایزرائل، اختلال های رفتاری کودکان، ترجمه محمدتقی منشی طوسی، ص 461.
[4] . فیلیپ سی. کندال، پیشین،  ص 99.
[5] . Feingold
[6] . فیلیپ سی۔ کتلال روانشناسی مرضی کودک، ترجمه بهمن نجاریان و ایران نویدی، ص 100.
[7] .Ott
[8] . ریتا ویکس نلسون و آلن سی، ایزرائل، اختلال های رفتاری کودکان، ترجمه محمدتقی منشی طوسی، ص 466.
[9] . هارولد کاپلان و بنیامین سادوک، خلاصه روانپزشکی، ترجمه سعیدرضا یوسف، ص385.