روش‌های برقراری ارتباطات محبت‌آمیز با کودکان از دیدگاه اسلام (قسمت اول)

چکیده: در ارتباطات میان ­فردی دو نوع ارتباط غیرکلامی و ارتباط کلامی مطرح می­شود. در این مقاله با روش های برقراری ارتباط محبت آمیز با کودکان از دیدگاه اسلام در قالب ارتباطات غیرکلامی می پردازیم. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 1510 / زمان تقریبی مطالعه 8 دقیقه

ارتباطات میان فردی فرایندی است که طی آن اطلاعات، معانی و احساسات را از طریق پیام‌های کلامی و غیرکلامی با دیگران در میان می‌گذاریم. [1]این ارتباط برای موفقیت خود مرهون عواملی است و «محبت» یکی از عناصر اثربخش در ارتباطات میان فردی هست
در میان اصول مهم و اساسی در حوزه تعلیم و تربیت، یکی از احتیاجات اساسی فرزندان در هر دورهٔ سنی نیاز به محبت کردن است که در هر دوره سنی شیوه ابراز آن متفاوت است. محبت کردن علاوه بر آنکه نیاز اساسی هر شخص است، می‌توان از آن به‌عنوان ابزاری برای برقراری یک ارتباطات درست یادکرد. اصل محبت در دین اسلام، از جایگاه بسیار ویژه‌ای برخوردار است؛ به‌طوری‌که در روایات متعدد از دین به محبت تعبیر شده و از پیشوایان اسلام نقل‌شده است که دین جز محبت نیست.
در دین مبین اسلام توجه ویژه‌ای به این اصل در ارتباطات میان فردی با کودکان نیز گردیده است. ازنظر اسلام این تبادل محبت و مهرورزی باید از دوران کودکی آغاز و پایه‌ریزی شود و بهترین وبرترین کسانی که باید آن را پایه‌گذاری کنند، والدین و مربیان می‌باشند. درواقع محبت به‌اندازه، درهفت سال اول زندگی، مبارزه با سختی‌ها را در هفت سال دوم زندگی آسان‌تر می‌کند.[2]

روش‌های برقراری ارتباطات محبت‌آمیز به دنبال آن است که زمینه‌ساز یک ارتباط محبت‌آمیز باشد. روش‌های برقراری ارتباط محبت‌آمیز عموماً ذیل عنوان «جذبه متقابل» قرار می‌گیرند. معمولاً یک فرد جذب دیگرانی می‌شود که به او گرایش نشان می‌دهند. قدرت جذبه متقابل آثارش را خصوصاً در مراحل آغازین رابطه نشان می‌دهد. متضاد این موضوع، فرد به دیگرانی که نسبت به او بی‌علاقه بوده و با او سرد رفتار کنند علاقه‌ای نشان نمی‌دهد. به عبارتی گزاره‌هایی که مطرح خواهند شد، روش‌هایی است که منجر به گرایش میان فردی نسبت به یکدیگر خواهند شد.[3]
در این رابطه بحث‌های مطرح‌شده را تحت دو رویکرد مطرح می‌کنیم: ارتباطات غیرکلامی و ارتباطات کلامی

ارتباط غیرکلامی آن دسته از رفتارها و منش‌هایی است که معنی [محتوای پیام] را بدون استفاده از کلمات انتقال می‌دهند. این‌گونه حرکات و رفتارهای غیرکلامی غالباً پیام‌های کلامی را برای روشن کردن و تقویت آن‌ها همراهی می‌کنند.[4] بیشتر محققین در این موضوع اتفاق‌نظر دارند که کانال کلامی اساساً برای انتقال اطلاعات به‌کاربرده می‌شود، درحالی‌که کانال غیرکلامی به‌منظور انتقال نگرش‌های میان فردی استفاده می‌گردد و در برخی موارد نیز به‌عنوان جایگزینی برای انتقال پیام‌های کلامی به کار گرفته می‌شود.[5]
ارتباط غیرکلامی ابتدایی‌ترین روش برای بروز احساسات و هیجان‌ها است. معمولاً در مورد محتوا و مسئولیت‌ها از طریق کلام ارتباط برقرار می‌کنید؛ به‌بیان‌دیگر، ارتباط گفتاری اولین روش ارتباط بر پایه اطلاعات شناختی است و با امور جاری سروکار دارد. ارتباط غیرکلامی نوعی سهیم شدن در احساسات دیگران است و به فرآیند روابط انسانی متکی است. کلام معمولاً بیانگر اطلاعات محتوایی است درحالی‌که علائم غیرکلامی، اطلاعات اثربخش را نشان می‌دهند. [6]
تمام هیجان‌های انسانی را همیشه نمی‌توان با کلام انتقال داد. شما درواقع با نگاهتان عشق، نفرت، علاقه، حقیقت، تحسین، پذیرش، تحقیر و... را به دیگری منتقل می‌کنید. حرکات ممتد انگشتان دست یا پا می‌تواند بی‌تابی، خستگی، ناآرامی و اضطراب شمارا نشان دهد. بالا انداختن شانه‌ها نیز، نشان‌دهنده عدم اطلاع یا اظهار بی‌تفاوتی نسبت به چیزی است. حرکات چهره و سر شما به طرق گوناگون می‌تواند علاقه یا بی‌علاقگی، تأیید یا تکذیب را نشان دهد.
در این قسمت، ما با پیام‌هایی سروکار داریم که با قصد ابراز محبت به کودک مورداستفاده والدین قرار می‌گیرد.

چشم‌ها، واضح‌ترین و صحیح‌ترین علامت‌ها و نشانه‌های ارتباطی را می‌توانند به تمام افراد بدهند؛ درواقع چشم‌ها بیشتر از هر یک از دیگر اجزاء چهره، ارتباط برقرار می‌کنند. مردمک چشم‌ها بر اساس شرایطی که در آن قرار می‌گیرند، تغییر اندازه می‌دهند؛ وقتی فردی به شخصی، که احساس علاقه‌مندی یا دل‌بستگی به وی دارد، نگاه می‌کند، مردمک چشم‌هایش منبسط می‌شود. در مقابل یک احساس یا حالت منفی می‌تواند موجب تنگ شدن مردمک‌ها شود.
از سوی دیگر در روایات، صرف نگاه کردن از روی محبت، به‌عنوان عبادت بیان گردیده است. این مسئله نشان‌دهنده تأثیر زیاد نگاه کردن در ایجاد محبت میان فردی دارد. امام سجاد (ع) می‌فرمایند: نگاه مؤمن به چهره برادر مؤمن خود از روی دوستی و محبت، عبادت است.[7]
بیشتر از توجه بزرگ‌سالان به ارتباط چشمی، کودکان به ارتباط چشمی والدین خود حساس‌اند. بنابراین هنگام صحبت با فرزند خود، به سخنان وی به‌طور کامل گوش دهید، ارتباط چشمی مناسبی برقرار کنید تا احساس کند با تمام وجود به حرف‌هایش گوش می‌دهید؛ با این شیوه اعتمادبه‌نفس کودکتان بالا می‌رود و رابطه‌اش با شما به‌عنوان والدین مستحکم‌تر می‌شود.[8]

حرکات غیرکلامی چهره، به‌ویژه صورت شاد همراه با لبخند در هنگام ملاقات با دوستان، تأثیری عمیق‌تر از زبان دارد و درواقع به‌طرف مقابل چنین القا می‌کند که دوستت دارم و از دیدار تو خرسندم. همچنان که در روایتی از امام باقر (ع) می‌خوانیم: «خوش‌رویی و گشاده‌رویی موجب محبوبیت فرد و نزدیکی او به خداست، اما عبوس بودن و گرفته رویی موجب منفور شدن و نیز دور شدن از خداست.»
حضرت رسول اکرم نیز می‌فرمایند: «بهترین مردم ازنظر ایمان، خوش‌خوترین و مهربان‌ترین آن‌ها به خانواده‌اش است و من مهربان‌ترین شما به خانواده‌ام هستم.» بنابراین پیروی از سیره رسول مهربانی‌ها، نهال مهر و محبت را در محیط خانه رشد داده، آن را گرم کرده و پرورش فرزندانی مفید و مؤثر را به دنبال خواهد داشت. [9]

لمس عاطفی شامل نوازش کردن، دست دادن، در آغوش کشیدن و بوسیدن است و سهم بسیار مهمی در انتقال محبت به کودک دارد. توجه به موقعیت‌های زمانی مکانی و ویژگی‌های شخصیتی کودک در اعمال لمس عاطفی بسیار مهم است. تصور کنید کودکی که زودرنج و بیش‌فعال است و هرگونه تذکر دادن را برنمی‌تابد؛ و عکس‌العمل‌های بدتری از خود نشان می‌دهد. با در نظر گرفتن این موقعیت از جانب والدین، چه‌بسا ارائه تذکر همراه با نوازش کردن این کودک، اثرگذاری بیشتری را خواهد داشت.
یکی از کارکردهای بسیار مهم لامسه به اشتراک گذاشتن عواطف است. بنابراین به فرزندان خود؛ مخصوصاً دختران، از طریق بغل کردن، نوازش کردن، بوسیدن و دست دادن محبت کنید. این رفتارها بیانگر و انتقال‌دهنده پیام عشق، صمیمیت، تعهد و امنیت برای فرزندان است.
از سوی دیگر تحقیقات نشان داده است کودکانی که پیوسته نوازش می‌شوند، رشد فیزیکی سریع‌تری نسبت به آن‌هایی که نوازش نمی‌شوند دارند.[10]
در سیره پیامبر اکرم (ص) آمده است که هرروز، دست محبت بر سر فرزندانشان می‌کشیدند. فشردن دست‌ها به هنگام رویارویی با یکدیگر موجب رفع کینه و ازدیاد محبت است. هنگامی‌که این عمل با در آغوش کشیدن از سر محبت تکمیل شود، علاقه و ابراز عواطف کامل می‌شود. در روایات متعدد این مسئله ذکرشده است: «هرگاه دو مؤمن یکدیگر را ملاقات کنند و دست یکدیگر را بفشارند، خداوند به آن دو، صد رحمت نازل می‌کند که نودونه رحمت از آن‌کسی است که دوست خود را بیشتر دوست دارد و اگر یکدیگر را در آغوش گیرند، هر دو غرق در رحمت خواهند شد.»[11] و در جای دیگر نقل‌شده است «کسی که فرزندش را ببوسد برای او پاداش ثبت می‌شود و کسی او را شاد کند، خداوند در روز قیامت او را مسرور می‌سازد»[12]

هدیه دادن و یا به عبارتی پاداش یا ملموس است و یا غیرملموس. هدیه سمبل عاطفه و محبت است؛ و موجب افزایش محبت افراد به یکدیگر می‌شود. در روایات مختلفی که از معصومین (ع) نقل‌شده است به هدیه دادن سفارش شده است؛ چراکه دوستی را افزایش می‌دهد، برادری را تازه می‌سازد و کینه را می‌زداید.
ادامه دارد.
 

1. فاطمه سادات آقامیری، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، 1395.
2. آلن پیز، زبان بدن، ترجمه زهرا فرهادی، ابتکار دانش، قم، 1391.
3. مایرز، گیل. ای و میشله، تی، پویایی ارتباطات انسانی، ترجمه حوا صابر آملی، دانشکده صدا وسیما، تهران، 1383.
4. مهدی محسنیان راد، ارتباطات انسانی، انتشارات سمت، تهران، 1391.