حقوق «مادر» در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) (بخش دوم)

(و اما حق مادرت این است که بدانی او آنگاه که هیچکس حمل کسی را بر دوش خود نمی‌پذیرفت، تو را بر دوش خود کشید)
دانستن حق و حقوق دیگران اولین مرحله برای ادای حقوق است. کسی که معرفت و آگاهی به حقوق دیگران نداشته باشد، قدمی برای احقاق آن بر نمی دارد. پس قدم اول این است که حقوق حقیقی دیگران به درستی شناخته شود. بهترین منبع هم برای شناخت این حقوق، سازنده انسان و نظام خلقت است. اوست که عالم را خلق کرده است و به درستی می داند که چه چیز درست است و چه چیز نادرست. چه چیز افراط است و چه چیز تفریط. اگر انسان از یک منبع معصوم این آگاهی و معرفت را کسب نکند، ممکن است به دام افراط و تفریط بیفتد و از حد تعادل خارج شود.

امام سجاد (علیه السلام) در این فراز اشاره به اولین آگاهی ای می دهند که انسان باید در مقابل مادر خویش بدان دست یابد. یگانه کسی که او را بر دوش کشید، سختی های جسم و روح او را به خود خرید و در وجود خویش جای داد، مادر بود.

(و از میوۀ دلش به تو داد آن هنگام که کسی به تو چیزی از خویش نمی‌داد)
تغذیه کودک از شیره جان مادر است. کودک در دورانی که در رحم مادر مهمانست برای تامین نیازهای جسمی خود به اکسیژن و مواد غذایی و پادتن های ضد بیماری و دفع مواد زائد نیاز دارد که همه این موارد از طریق جسم مادر انجام می گیرد که همین موارد سختی های بسیاری را برای جسم مادر به همراه دارد و آنچه همه اینها را بر مادر آسان می کند، به دنیا آمدن فرزند سالم و صالح است. این مواد مورد نیاز برای جنین از داخل عضوی که متصل به رحم مادر است و از طریق طنابی با جنین در ارتباط است، به جسم کودک منتقل می شود. در این مدت 9 ماهه یا کمتر، مادر ناگزیر است بسیاری از خواسته های غذایی خود را به کنار نهد و آن چیزی را بخورد که نیاز کودک است.
 

(و با تمام اعضایش از تو مراقبت کرد)
سختی هایی که مادر برای رشد جسمی و تربیت روانی کودک می کشد، صرفاً به دوران جنینی کودک محدود نمی شود. سختی های رشد او و تربیتش قصه ادامه داری است که تا دوران نوجوانی به گونه ای و پس از آن به گونه ای دیگر ادامه دارد. مادر اولین کسی است که برای رشد کودک و توان روانی او از جسم و روان خویش مایه می گذارد.این صرف جسم و روان، به گونه ای وقف تمام وجود خویش برای این اموری است که نام برده شد. بعد از این فراز، امام سجاد (علیه السلام) به بیان نمونه هایی از این موارد می پردازند:

(او باکی نداشت که خود گرسنه بماند ولی تو را غذا بدهد)

(و نیز خود تشنه بماند ولی تو را سیراب نماید)

(خود چیزی برای پوشش نداشته باشد ولی تو را بپوشاند)

(خود در آفتاب بماند ولی تو را در سایه نگه دارد)

(او به خاطر تو بی خوابی کشید)

(و تو را از گرما و سرما محافظت کرد)

(تا تو برای او باشی)
همه زحمات مادر برای آن است که تو برای او باشی، تو حاصل زحمات او تا بار محبت خویش را بر دوش تو بگذارد و تو نیز به او محبت کنی. بعد از آگاهی به زحمات مادر، تنها حقی که امام سجاد (علیه السلام) بدان اشاره می کنند این است که برای مادرت باشی. تو نیز باید خود را وقف او کنی. دورانی که او به تو نیاز دارد، خواهد رسید و ناتوانی او را به مانند نوزادی خویش در او خواهی دید. آن زمان است که تو باید خود را وقف او کنی و در راه سلامتی جسمی و روانی از هیچ امری دریغ نکنی. آن افرادی که خانه های خود را از وجود سالمندان بی برکت می کنند و مادر و پدر خویش را به آسایشگاه های سالمندان می برند، همان افرادی هستند که حقوق ایشان را ضایع کرده اند و آنگاه که والدین به ایشان نیاز داشتند، آنها را رها کرده و به امور خویش رسیده اند.

سالمندان مایه برکت زندگی هستند، دعای خیر ایشان است که کارهای بسیار سخت را برای فرزندانشان ساده می کنند و گره های کور زندگی را به راحتی با دستان رنجور خویش باز می کنند. از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) در این باره نقل شده که فرمودند: «رَغِمَ أَنْفُ رَجُلٍ أَدْرَکَ أَبَوَیْهِ عِنْدَ الْکِبَرِ فَلَمْ یُدْخِلَاهُ الْجَنَّة؛ خوار بادا (و خاک بر بینی) آن کس که پدر و مادرش نزد او پیر شوند و او را به بهشت نبرند».[1]

در روایتی در مورد دعای والدین از امام علی (علیه السلام) اینگونه نقل شده است که فرمودند: «أربَعةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ: الإمامُ العادلُ لرعیَّتِهِ و الوالدُ البارُّ لولدِهِ و الولدُ البارُّ لوالدِهِ و المظلومُ؛ دعاى چهار گروه رد نمى شود: (اول) دعای پیشواى دادگر در حقّ ملّتش. (دوم) دعای پدر صالح در حقّ فرزندش. (سوم) دعای فرزند صالح در حقّ پدرش و (چهارم) دعای ستمدیده».[2]

(از این رو توان سپاس گزاری از او را نداری جز با کمک گرفتن و توفیق خواستن از خدا.)
در نهایت همه این مطالبی که گذشت، امام سجاد (علیه السلام) بیان می دارند که تو، توان قدردانی تمام آن زحمات را نداری مگر آنکه از خدای متعال یاری بجویی و او توفیق آن را به تو دهد. مادر در راه رشد جسمی و معنوی تو، تمام وجود و جوانی خویش را صرف کرد و تو توان این کار و همت آن را نداری. مادرست که حاضرست برای فرزندش جان خویش را مصرف کند. پس بهترین کار این است که از خدای متعال توفیق این کار را طلب کنی و از او بخواهی تو را قدردان نعمت آنها قرار دهد.  

پی نوشت: