محمدرضا شجریان
محمدرضا شجریان (زادهٔ ۱ مهر ۱۳۱۹ مشهد) موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، خواننده و خوشنویس اهل ایران و نامزد ۲ جایزه گرمی است.
سایت انجمن آسیا وی را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی، روزنامهٔ ونکوور سان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان و همچنین رادیوی عمومی ملی (NPR) در سال ۲۰۱۰ وی را یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده‌است.
محمدرضا شجریان، رئیس کنونی شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیان‌گذار گروه شهناز و مبدع چند ساز موسیقی می‌باشد. همچنین از فرزندان محمدرضا شجریان، همایون و مژگان در زمینهٔ موسیقی فعالیت دارند. شجریان در قرائت قرآن نیز فعالیت داشته و دعای ربنا معروف‌ترین تلاوت قرآنیِ اوست؛ این اثر توسط سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت شده‌است. خوانندگان سرشناسی چون ایرج بسطامی، شهرام ناظری، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، علی جهاندار و پسرش همایون از شاگردان شجریان هستند.
زندگی‌نامه و فعالیت موسیقی
محمدرضا شجریان، یکم مهر ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد. خواندن را از کودکی با همان لحن کودکانه آغاز کرد. از کودکی، با توجه به استعداد و صدای خوبش، تحت تعلیم پدر، که خود قاری قرآن بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد.
دههٔ ۱۳۳۰
در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانش‌سرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد.
پس از دریافت دیپلم دانش‌سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد.
دههٔ ۱۳۴۰
شجریان در سال ۱۳۴۰ با فرخنده گل‌افشان ازدواج کرد که حاصل آن سه دختر به نامهای فرزانه (راحله)، افسانه و مژگان و یک پسر (همایون) بود.
او در سال ۱۳۴۶ به تهران رفت و با احمد عبادی آشنا شد و همچنین در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت نمود. در همین سال برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. شجریان از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد. وی در سال ۱۳۴۹، درجهٔ ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد.
دههٔ ۱۳۵۰
محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به‌خاطر این‌که پدرش می‌خواست خانوادهٔ آن‌ها (شجریان) بیشتر با قرائت قرآن و چهرهٔ مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازهٔ استفاده از نام اصلی‌اش را داد. وی تا سال ۱۳۴۷ در استخدام آموزش و پرورش بود و پس از مدت زمانی تدریس و مدیریت مدارس، به وزارت منابع طبیعی انتقال یافت. وی در مدت خدمت در آموزش و پرورش در رادکان از توابع چناران به تدریس پرداخت و مدتی در این شهر سکونت داشت.
در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی دنبال کرد. در سال ۱۳۵۱ در برنامه گل‌ها با نورعلی‌خان برومند آشنا شد و شیوهٔ آوازی سید حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی ردیف آوازی ایشان و شیوه‌های تصنیفخوانی را فراگرفت. در همین سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، به عضویت مرکز حفظ و اشاعۀ موسیقی به سرپرستی داریوش صفوت درآمد. در آن زمان تصنیف داروَگ را که مربوط به آهنگی از محمدرضا لطفی بر روی شعری از نیمایوشیج بود اجرا کرد. تصنیف داروَگ از اولین تصنیف‌هایی است که در آن شعر نو به‌کارگیری شده‌است. از جمله تصنیف‌های شجریان که به زبان محاوره‌ای می‌باشند، می‌توان به تصنیف مگه نه (شعر بیژن سمندر، آهنگ از عطاءالله خرم) اشاره کرد که در همان دوران اجرا شده‌است.
اجرای زندهٔ راستپنجگاه در سال ۱۳۵۴ در جشن هنر شیراز به‌همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، مورد استقبال واقع شد. در آن زمان راستپنجگاه به‌ندرت اجرا می‌شد و این دستگاه درحال فراموش شدن بود.
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد. و در اسفندماه سال ۱۳۵۷ شرکت دل آواز را بنیان‌گذاری کرد.
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۷ همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی (مثل رادیو)، به‌دلیل «پخش آهنگ‌های مبتذل و تشویق به فرهنگ کاباره‌ای» ادامه نداد. البته سایر هنرمندان (گروه‌های شیدا و عارف) و رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، هوشنگ ابتهاج نیز آن زمان از رادیو پس از واقعهٔ ۱۷ شهریور به نشانهٔ اعتراض خارج شدند. پس از این اتفاق محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان‌گذاری کرد. بیشتر اعضای کانون چاووش همان اعضای گروه‌های شیدا و عارف بودند. در آن زمان، محمدرضا شجریان به‌همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را برعهده گرفتند که بیشتر محتوای آن‌ها انقلابی و میهنی بود. از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری می‌توان به چاووش ۲ اشاره کرد که شامل دو سرود بسیار معروف شب‌نورد (برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری) می‌شد. شجریان در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که در آن زمان زیاد انقلابی نبوده (هرچند دولت قبلی را نیز قبول نداشته)، اما چون دوستان او (اعضای کانون چاووش) فعالیت انقلابی داشتند او نیز با آن‌ها همکاری کرده. یکی از سرودهای شناخته شده، چاووش ۶ (امروزه با نام سپیده شناخته می‌شود) می‌باشد که مربوط به کنسرت گروه شیدا با آواز شجریان و به سرپرستی لطفی است و در آذر ۱۳۵۸ در دانشگاه ملی اجرا شده که یک اجرا با محتوای انقلابی بوده. جمعیت بسیاری در این کنسرت حضور داشتند و تصنیف معروف سپیده (ایران ای سرای امید) که مربوط به شعری از هوشنگ ابتهاج و آهنگی از محمدرضا لطفی می‌باشد در همان کنسرت اجرا شده‌است. البته در آن زمان گروه به فکر ضبط اجرا نبود و ضبط این اثر به صورت اتفاقی توسط کیوان ابتهاج (پسر هوشنگ ابتهاج) اتفاق افتاد. او از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف‌های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. برخی از آلبوم‌های چاووش امروزه تصحیح شده‌اند و با تغییر نام توسط مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا زیر نظر محمدرضا لطفی بازنشر شده‌اند. از این آثار چاووش‌های ۱ (به یاد عارف)، ۶ (سپیده) و ۹ (جان جان) باحضور شجریان تصحیح شده و با تغییر نام بازنشر شده‌اند.
وی در سال ۱۳۵۸ دعای ربنا (برخی آیات قرآن که شجریان آن‌ها را با صوت خوانده) و مناجات مثنوی افشاری را به صورت بداهه و بدون تمرین خواند، ابتدا به قصد این که به هنرجویان آموزش دهد و بهترین را در ماه رمضان برای افطار پخش کنند اما رادیو همان اجرای خودش را پخش کرد و این دعا به مدت سی سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو در ماه رمضان بودند.
دههٔ ۱۳۶۰
در فاصله سال‌های دههٔ ۱۳۶۰، شجریان همکاری گسترده‌ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد که حاصل آن آلبوم‌هایی چون بیداد، آستان جانان، سرّ عشق (ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا و جان عشاق بود. در این سال‌ها به همراه گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان کنسرت‌هایی را در خارج از ایران اجرا کرد. از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر متأثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب و دههٔ ۱۳۶۰ و داشتن حالت اعتراضی بسیار در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت. خود محمدرضا شجریان نیز در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که این اثر بیانگر اعتراض آن‌ها به آن شرایط و پیگیری وعده‌های عمل نشده توسط حکومت بوده‌است.
دههٔ ۱۳۷۰
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۰ با همکاری داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی، کنسرت‌هایی را در تور اروپا و آمریکا برگزار کرد که آلبوم‌های پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراها می‌باشند.
محمدرضا شجریان پس از طلاق از فرخنده گل‌افشان، درحدود ۵۳ سالگی و در سال ۱۳۷۱ با کتایون خوانساری ۲۶ ساله ازدواج کرد. حاصل ازدواج دوم او پسری به‌نام رایان است که در سال ۱۳۷۶ در کانادا متولد شده‌است.
در سال ۱۳۷۱ با همکاری گروه آوا آلبوم آسمان عشق را منتشر کرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به کنسرت پاریس سال ۱۳۷۲ محمدرضا شجریان به همراه محمدرضا لطفی و مجید خلج در قالب آلبوم چشمه نوش به بازار عرضه شد. شجریان مدتی بعد آلبوم‌های بهاریه، جان عشاق و گنبد مینا که حاصل همکاری خودش با پرویز مشکاتیان در سال‌های دهه ۱۳۶۰ می‌باشند را منتشر کرد. آلبوم قاصدک که آخرین همکاری شجریان با مشکاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد اما هیچگاه به صورت رسمی و با کیفیت مناسب به بازار نیامد. آلبوم یاد ایام که حاصل کنسرت آمریکا در تابستان ۱۳۷۱ بود و این اثر اولین آلبوم منتشر شده از همکاری محمدرضا شجریان با پسرش، همایون شجریان بود. یاد ایام در سال ۱۳۷۴ انتشار یافت. مدتی بعد آلبوم رسوای دل با همکاری گروه آوا منتشر شد. وی در سال ۱۳۷۵ نیز در آلبومی با آهنگ‌سازی مجید درخشانی تحت عنوان در خیال همکاری کرد. در سال ۱۳۷۶ آلبوم‌های معمای هستی با همکاری محمدرضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و عشق داند که مربوط به بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی به همراه محمدرضا لطفی در سال ۱۳۵۹ بود، منتشر شدند. همچنین در این سال، آلبوم شب وصل با همکاری داریوش طلایی، سعید فرج‌پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۷۷، آلبوم شب، سکوت، کویر را با آهنگ‌سازی کیهان کلهر منتشر کرد که بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است؛ و در آن برخی سازهای محلی نیز استفاده شده‌اند. حاج قربان سلیمانی در این اثر به هنرمندی پرداخته‌است. محمدرضا شجریان کمی بعد نیز یک بار دیگر با گروه آوا همکاری کرد که حاصل آن دو آلبوم آهنگ وفا و آرام جان بودند.
شجریان با همکاری حسین یوسف‌زمانی آلبوم بوی باران را در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد و از سال ۱۳۷۹، همکاری خود را با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون آغاز کرد و این همکاری تا اوایل دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همکاری زمستان است بود که در سال ۱۳۷۹ به صورت زنده در کالیفرنیا، اجرا و ضبط شد و سپس به بازار آمد. آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث اجرا شده‌است.
دههٔ ۱۳۸۰
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم بی تو بسر نمی‌شود و فریاد را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی شدند. این گروه چهارنفره در زمستان سال ۱۳۸۲ نیز جهت کمک به زلزله‌زدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند که با نام هم‌نوا با بم شناخته می‌شود. وی درآمد حاصل از فروش دی وی دی این کنسرت را به پروژهٔ باغ هنر بم که خودش آن را تأسیس کرده بود، اختصاص داد. شجریان، علیزاده، کلهر و همایون شجریان در پاییز ۱۳۸۴ نیز یک کنسرت برگزار کردند که حاصل آن آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر بود و پس از آن دیگر این چهار نفر با یکدیگر همکاری نکردند. از سال ۱۳۸۶، محمدرضا شجریان به همکاری با گروه آوا پرداخت و کنسرت‌هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد. در این دوران، دو اثر به نامهای غوغای عشق‌بازان (آلبوم صوتی) و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا (آلبوم تصویری) به همراه گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شد. در همین سال مادر شجریان درگذشت و وی در مراسم ختم مادرش پس از ۳۰ سال، دعای ربنا را دوباره خواند. شجریان اکنون به همراه پسرش همایون شجریان به ترویج و اشاعهٔ موسیقی اصیل و سنتی ایرانی می‌پردازد. پس از برگزاری کنسرت شجریان در ونکوور کانادا، گلوب اند میل، شجریان را افسانهٔ موسیقی شرق معرفی کرد.
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۷ یک گروه موسیقی بنیان‌گذاری کرد و آن را به افتخار جلیل شهناز (نوازندهٔ نامی تار)، گروه شهناز نامید. از جمله اعضای این گروه می‌توان به مژگان شجریان (دختر او) و مجید درخشانی (نوازنده تار و سه تار) اشاره کرد. از آن زمان به بعد، محمدرضا شجریان با این گروه فعالیت داشته‌است. یکی از ویژگی‌های مهم این گروه موسیقی، استفاده از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است که برخی از آن‌ها ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را مناسب جایگزین با سازهای غربی همچون ویولون می‌کند.
پس از دهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران، محمدرضا شجریان در نامهای به عزت‌الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صدا و سیما خودداری کند. وی گفت: «سرودهایی که خوانده به‌ویژه سرود ایران، ای سرای امید متعلق به سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ بوده و هیچ ارتباطی با شرایط کنونی ندارد». وی اعلام کرد سازمان صدا و سیما هیچ نقشی در تهیه این آثار نداشته و به حکم قانون و شرع از این سازمان خواسته صدا و آثار او را در هیچ‌یک از واحدهای رادیو و تلویزیون پخش نکند. وی در گفتگو با بی‌بی‌سی گفت: «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی‌نژاد، خس و خاشاک به حرکت درآمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود». در همین دوران شجریان تک‌آهنگ زبان آتش را در حمایت از معترضان و در پی اعتراضات سال ۱۳۸۸ با آهنگ‌سازی خودش و تنظیم مجید درخشانی و شعر فریدون مشیری منتشر کرد. پس از این اتفاقات، پخش دعای ربنا نیز در صدا و سیما ممنوع شد.
در سال ۱۳۸۹، محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت‌ها منتشر شده‌اند. کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و اثر دیگر کنسرتی در لندن می‌باشد که به صورت رسمی توسط بی‌بی‌سی پخش شد. مجید درخشانی (سرپرست گروه شهناز)، این دو کنسرت را از موفق‌ترین کنسرت‌های این گروه می‌داند که در آن بسیاری از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
آلبوم‌های بی‌تو بسر نمی‌شود، فریاد، هم‌نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، غوغای عشق‌بازان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، آه باران و رندان مست همگی در دههٔ ۱۳۸۰ توسط شرکت دل آواز منتشر شدند.
دههٔ ۱۳۹۰
محمدرضا شجریان آلبوم صوتی مرغ خوش‌خوان و دو آلبوم تصویری کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در تهران که مربوط به همکاری او با گروه شهناز بود را در اوایل دههٔ ۱۳۹۰ منتشر کرد. پس از آن، به صورت موقت با برادران پورناظری (تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری) همکاری کرد که حاصل آن آلبوم رنگ‌های تعالی می‌باشد. البته این اثر به صورت رسمی منتشر نشده، بلکه بر روی اینترنت پخش شده‌است. محمدرضا شجریان، بعد از آن، همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال ۱۳۹۳ یک بار دیگر به‌همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج‌پوری یک تور کنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار کرد.
سال ۱۳۹۱، شجریان به تبریک زادروز بهرام بیضایی به خانهٔ وی در کالیفرنیا رفت؛ و بهار سال بعد در آواخوانیِ آرش بیضایی در دانشگاه استنفورد حضور یافت.
در سال ۱۳۹۴ حسین نوش‌آبادی اعلام کرد که محمدرضا شجریان برای برگزاری کنسرت ممنوعیت قانونی دارد. شجریان در هفتم شهریور ۱۳۹۴ به‌علت عوارض ناشی از سرماخوردگی، در بیمارستان کسری بستری شد.
محمدرضا شجریان در پیام ویدئویی برای تبریک نوروز ۱۳۹۵ با چهره‌ای دگرگونه و موهای بسیار کوتاه حاضر شد. برخی سایت‌ها از ابتلای او به سرطان کلیه خبر دادند.
سایر فعالیت‌ها
خوشنویسی
محمدرضا شجریان علاوه بر آوازخوانی، علاقهٔ زیادی به خوشنویسی ایرانی دارد. او از سال ۱۳۴۴ به فراگیری خط نستعلیق نزد ابراهیم بوذری و حسین میرخانی پرداخت. او در حال حاضر دارای درجه ممتاز در خط نستعلیق می‌باشد. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۹ آثار خطاطی خود را در نمایشگاهی در تالار وحدت به همراه منتخبی از خوشنویسان معاصر به نمایش گذاشت.
تلاوت قرآن
محمدرضا شجریان اولین بار نزد پدرش (حاج مهدی شجریان) که خود از قاریان مشهد بود، قرائت قرآن را فرا گرفت. او برای اولین بار در ۱۲ سالگی به تلاوت قرآن در رادیو مشهد پرداخت. محمدرضا شجریان تا قبل از سال ۱۳۴۶ که به تهران مهاجرت کرد، به صورت افتخاری در رادیو مشهد قرآن می‌خواند. پدر او با آواز خواندن پسرش موافق نبود و محمدرضا شجریان به همین دلیل تا چهار سال در رادیو تهران با نام «سیاوش بیدگانی» آواز خواند. محمدرضا شجریان در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که پدر او می‌خواست خانوادهٔ آن‌ها (شجریان) بیشتر با چهرهٔ مذهبی شناخته شود و محمدرضا شجریان برای این که پدرش را ناراحت نکند از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرد تا این که مهدی شجریان با احمد عبادی، نوازندهٔ نامی سه‌تار ملاقات کرد و پس از این ملاقات، رضایت داد تا پسرش با نام اصلی آواز بخواند. پس از آن محمدرضا شجریان در کنار آوازخوانی، قرائت قرآن را نیز ادامه داد. وی در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد. همچنین در مسابقات جهانی تلاوت قرآن در سال ۱۳۵۷ (تابستان ۱۹۷۹) در مالزی، هنگامی که قاری ایرانی قادر به شرکت در مسابقه نبوده، محمدرضا شجریان بدون هماهنگی و آمادگی قبلی، به‌عنوان نماینده ایران در مسابقه شرکت می‌کند و رتبه دوم جهان را به دست می‌آورد.
در سال ۱۳۵۸ چهار آیه برگرفته از آیات قرآن را با صوت خواند و این آیات (که تمامی آن‌ها با واژهٔ «ربنا» شروع می‌شدند)، در ماه رمضان در برنامه افطار پخش شدند و به نام دعای ربنای شجریان معروف شدند. دعای ربنا به همراه مناجات مثنوی افشاری (این دهان بستی دهانی باز شد) باصدای شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند. محمدرضا شجریان دعای ربنا را متعلق به مردم معرفی کرده و حتی هنگامی که صدا و سیما را از پخش آثار منع کرد، پخش دعای ربنا را به عنوان یک مورد استثناء منع نکرد.
یک مجموعه تلاوت قرآن به نام به یاد پدر وجود دارد که در قالب ۲ سی‌دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) انتشار یافته و مربوط به برخی تلاوت‌های محمدرضا شجریان بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ است. محمدرضا شجریان این اثر را پس از وفات پدرش، حاج مهدی شجریان برای یادبود او در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد. این مجموعه شامل تلاوت سوره‌های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل می‌باشد و البته شجریان در به یاد پدر ۲ دعای ربنا را نیز اضافه کرد.
او در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که هنگامی که در زمینهٔ آواز آلبوم‌هایی را منتشر می‌کرد، پدرش سفارش‌های زیادی به او می‌کرده که در کنار آواز چند مجموعه قرائت قرآن نیز منتشر کند اما او به خاطر پیشگیری از سوءتفاهم‌ها این کار را نمی‌کرده؛ اما پس از وفات پدرش به این فکر بوده که باید به حرف او عمل می‌کرده و برای همین برخی از تلاوت‌هایش را در مجموعهٔ به یاد پدر منتشر می‌کند.
همچنین فیلمی از قرائت قرآن محمدرضا شجریان در مراسم پدرش بر روی فضای مجازی منتشر شده‌است که در آن بخشی از سورهٔ الرحمن را تلاوت می‌کند. البته این فیلم ناقص بوده و کامل آن منتشر نشده‌است و تنها فیلمی است که مربوط به قرائت قرآن محمدرضا شجریان در دسترس می‌باشد.
سازهای ابداعی
محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. وی در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاه در تهران این سازها را رسماً به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو و…
نمایشگاه سازهای ابداعی شجریان ۱۳۹۰ نمایشگاهی از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان می‌باشد که در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰ در تالار بهارخانه هنرمندان افتتاح گردید.
تولید سازهای ابداعی توسط شجریان با انتقاد زیادی مواجه شد و در نشستی با حضور کارشناسانی همچون: جلال ذوالفنون، جمال سماواتی، حسین علیزاده، داریوش طلایی و... مورد نقد قرار گرفت. همچنین سجاد پورقناد در گفت و شنودی با حضور موافقان سازهای شجریان، به نقد این سازها پرداخت.
پروژه باغ هنر بم
بعد از زلزله بم در دی ماه ۱۳۸۲ محمدرضا شجریان برای حمایت و همدردی با مردم زلزله‌زده بم در تهران چند نوبت به اجرای کنسرت هم‌نوا با بم پرداخت، او عواید کنسرت‌ها و فروش لوح‌های فشرده آن را به کمکی برای ایجاد باغ هنر بم که پایه‌گذار آن بود اختصاص داد، روند تکمیل پروژه باغ به کندی پیش رفت و با سنگ‌اندازی برخی مسوولین شجریان از ادامه این کار دلسرد و از این کار کنار کشید، او در نامهای به رئیس شورای شهر وقت در سال ۱۳۸۸ نوشت: ماه‌ها است که توان ما به جای پیشبرد پروژه، به رفع حاشیه‌ها و مشکلات برخاسته از آن معطوف شده‌است. من دیگر توان مقابله با این همه موانع و دشواری‌های ناروای ایجاد شده را ندارم و از آن جایی که ابتدا با شورای محترم شهر بم طرف بودیم، اکنون نیز رسماً این پروژه را به همان شورا تحویل می‌دهیم."
مشخصات پروژه باغ هنر بم: در جنوب غربی شهر بم با ۷ هزار مترمربع زیربنا با در نظر گرفتن سازه‌هایی مانند مدرسه موسیقی، گالری‌ها، کتاب‌خانه هنری، واحدهای تجاری و فرهنگی و سالن اجتماعات.
به گفته مجریان پروژه باغ هنر بم، سعی شده‌است در طراحی، از مفاهیم معماری اصیل و بومی ایرانی با تأکید بر ملاحظات اقلیمی و منطقه‌ای استفاده شود. اجرای این پروژه پس از زلزله شهر بم در سال ۱۳۸۲ آغاز و ایجاد فضایی فرهنگی و هنری در بم در کنار تقویت و ایجاد روحیه‌ای تازه در بین ساکنان بم، هدف اصلی اجرای آن اعلام شده بود.
مردم نیز برای ساخت و پیشرفت پروژه کمک‌هایی مالی کردند.
با انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و انتخاب مجدد شوراهای شهر فضای پیشین جای خود را به آرامش نسبی داد. رئیس شورای شهرستان بم دربارهٔ پروژه باغ هنر بم می‌گوید: این پروژه را محمدرضا شجریان بعد از زلزله شهرستان بم برای کمک به مردم آسیب دیده شروع کرد حالا امیدواریم بعد از تغییر مدیریت شورای شهر بار دیگر همراهی وی را با پروژه‌ای که خود سنگ‌های اولش را گذاشت شاهد باشیم.
قدردانی و جوایز
جوایز یونسکو و گرمی
در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می‌کوشد اهدا می‌شود. پیش از وی، این جایزه را نصرت فاتح‌علی‌خان خواننده قوالی از پاکستان دریافت کرده بود. محمدرضا شجریان در سال ۲۰۰۶ نشان موتزارت را از سازمان یونسکو دریافت کردند. محمدرضا شجریان ۲ سال به خاطر آلبوم‌های فریاد و بی تو بسر نمی‌شود، نامزد جایزه گرمی شد. جایزه گرمی معتبرترین جایزه موسیقی در آمریکا می‌باشد. هرساله ۵ کاست از بخش موسیقی کلاسیک برای نامزدی این جایزه معرفی می‌گردند.
نشان شوالیه
نشان شوالیهٔ ملی لیاقت در آیینی رسمی، شامگاه دوم تیر ۱۳۹۳ (۲۳ ژوئن ۲۰۱۴) در سفارت فرانسه در تهران به شجریان اهدا شد. در این آیین؛ شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از برونو فوشه، سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد و نامش در رتبه کسانی که این نشان را از دولت فرانسه دریافت کرده؛ ثبت شد.
در این آیین؛ کنار شجریان چهره‌هایی فرهنگی چون محمود دولت‌آبادی، جواد مجابی، محمد سریر، حمیدرضا نوربخش، عباس کیارستمی، لیلا حاتمی، سیمین بهبهانی حضور داشتند.
محمدرضا شجریان و شهرام ناظری تنها خوانندگان ایرانی هستند که تاکنون این جایزه را دریافت کرده‌اند.
جایزه بیتا
جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹ مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد که طی آن جایزه بیتا به دست بنیان‌گذار آن بیتا دریاباری که همسر سابق امید کردستانی یکی از مدیران ارشد شرکت گوگل است به محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید.
محتوای کاری
وی علاوه با اشعار کلاسیک شاعرانی چون حافظ، سعدی، مولانا، عطار، باباطاهر و خیام، در برخی کنسرت‌ها و کارهای خود از «شعر نو» شاعرانی چون فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، مهدی اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده کرده‌است. از جمله کارهای مشترک او گزیده‌ای است از رباعیات خیام با صدای شجریان و رباعی‌خوانی احمد شاملو. همچنین، وی تعدادی از دعاهای قرآنی را در اثر مشهور به دعای ربّنا خوانده‌است که در هنگام افطارهای ماه رمضان از صدا و سیمای ایران پخش می‌شد. همچنین بعد از درگذشت پدرش که از استادان و قاریان مشهور قرآن در مشهد بود برخی از تلاوت‌های قرآن خود را با عنوان به یاد پدر در دو سی دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) منتشر کرد.
شاگردان سرشناس
محمدرضا شجریان در زمینهٔ آواز شاگردان بسیاری را تعلیم داده‌است که برخی از معروف‌ترین آن‌ها عبارت اند از:
شهرام ناظری
معصومه مهرعلی
حسام‌الدین سراج
مظفر شفیعی
قاسم رفعتی
همایون شجریان
ایرج بسطامی
علی رستمیان
محسن کرامتی
علی جهاندار
حمیدرضا نوربخش
سینا سرلک
فهرست آثار
آلبوم‌های موسیقی منتشرشده
برخی آلبوم‌های زیر، آثار مشترکی بین محمدرضا شجریان با شهرام ناظری یا همایون شجریان می‌باشند. در بین این آثار آهنگ‌سازانی چون محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده و فرامرز پایور حضور دارند.
چهره به چهره
گلبانگ شجریان
چاووش ۱ (به یاد عارف)
چاووش ۲
چاووش ۳
چاووش ۶ (سپیده)
چاووش ۷
چاووش ۹ (جان جان)
راز دل (خون جوانان وطن)
خلوت‌گزیده
انتظار دل
پیوند مهر
آستان جانان
سرّ عشق (ماهور)
نوا (مرکب‌خوانی)
دود عود
دستان
ساز قصه‌گو و کنسرت بزرگداشت حافظ
پیام نسیم
دل مجنون
سرو چمان
آسمان عشق
دلشدگان
دیلمان
رباعیات خیام
چشمهٔ نوش
بهاریه
یاد ایام
جان عشاق
گنبد مینا
پیغام اهل دل (همایون‌مثنوی)
در خیال
رسوای دل
عشق داند
شب وصل
معمای هستی
شب، سکوت، کویر
آهنگ وفا
آرام جان
بوی باران
زمستان است
بی تو بسر نمی‌شود
فریاد
هم‌نوا با بم
جام تهی
ساز خاموش
سرود مهر
غوغای عشق‌بازان
کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا
آه باران
زبان آتش
رندان مست
مرغ خوش‌خوان
کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی
کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش‌خوان)
رنگ‌های تعالی
طریق عشق
خوانندهٔ تیتراژ فیلم
دلشدگان (۱۳۷۰)
ابجد (۱۳۸۱)
زمستان است (۱۳۸۴)
آثار بدون انتشار رسمی (خصوصی)
آثار خصوصی محمدرضا شجریان با هنرمندان مختلف که اطلاعات کامل یا دقیقی از بسیاری از این‌ها در دسترس نیست؛ و فیلم کنسرت‌های چهره به چهره (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۶)، پیام نسیم، یاد ایام، قاصدک، کنسرت به همراه ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی (باغ‌موزه چهلستون، تیرماه ۱۳۷۷)، زمستان است، فریاد، کنسرت پاییز ۱۳۸۴ (ساز خاموش و سرود مهر). البته فیلم کنسرت‌های راستپنجگاه (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۴) و کنسرت به همراه گروه شهناز در لندن نیز با وجود این که توسط تلویزیون پخش شده‌اند اما توسط هیچ ناشری به بازار نیامده‌اند. فهرست کامل آن‌ها را در مقاله آثار محمدرضا شجریان ببینید.
برنامه‌های اجرا شده در رادیو
محمدرضا شجریان در بیشتر اجراهای رادیویی خود به علت عدم رضایت پدرش از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرده‌است. شجریان برنامه‌های متعددی در برنامه‌های گل‌ها، گل‌های رنگارنگ، گل‌های تازه، گلچین هفته، برگ سبز، یک شاخه گل و برنامهٔ موسیقی ایرانی اجرا کرده‌است.
کنسرت‌ها
۱۳۹۳ - تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در کشورهای مختلف با عنوان سرگشتگان عشق
۱۳۹۲ - اجرای رنگ‌های تعالی به همراه برادران پورناظری
۱۳۸۹ - تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در آمریکا، استرالیا، ترکیه، انگلیس و… که از میان آن‌ها کنسرت در دبی، سالن شیخ راشد (فوریه ۲۰۱۱) توسط شرکت دل آواز به بازار آمده‌است و کنسرت در لندن به صورت رسمی توسط بی‌بی‌سی پخش شده‌است.
۱۳۸۷ - کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش خوان): اجرای زنده آلبوم‌های رندان مست و مرغ خوش خوان در تهران (پاییز ۱۳۸۷) به همراه گروه شهناز، این کنسرت مدتی بعد از انتشار آلبوم‌های استودیویی اش به صورت تصویری توسط شرکت دل آواز به بازار آمد.
۱۳۸۶ - کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، شامل دو بخش به نامهای سخن عشق و غوغای عشق‌بازان، اجرا به همراه گروه آوا، انتشار توسط شرکت دل آواز در سال ۱۳۸7
۱۳۸۴ - اجرای زنده آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر در تهران (پاییز ۱۳۸۴) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر
۱۳۸۲ - کنسرت هم‌نوا با بم، اجرا در تهران جهت کمک به زلزله‌زدگان بم و همدلی و همدردی با مردم شهر بم، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر، این کنسرت در قالب آلبوم تصویری توسط شرکت دل آواز به بازار آمده‌است.
۱۳۸۱ - اجرای زندهٔ آلبوم فریاد در لس آنجلس (پاییز ۱۳۸۱) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر
۱۳۷۹ - اجراهای زندهٔ آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر در اروپا، آمریکا و کانادا (زمستان ۱۳۷۹)، اجرای کالفرنیا در آلبوم صوتی زمستان است منتشر شده‌است.
۱۳۷۷ - اجرای ارکستر ملی ایران با نود و سه نوازنده به رهبری فرهاد فخرالدینی و آواز محمدرضا شجریان در باغ موزه چهلستون در تیرماه سال ۱۳۷۷ با حضور حسن کسایی، شاه زیدی و فریدون مشیری و علی تجویدی به عنوان مهمانان افتخاری.
۱۳۷۳ - آلبوم قاصدک به همراه پرویز مشکاتیان و همایون شجریان، آخرین همکاری شجریان و مشکاتیان، این آلبوم هرگز به صورت رسمی و با کیفیت مناسب ارائه نشد.
۱۳۷۱ - اجرای زندهٔ آلبوم یاد ایام در آمریکا به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و همایون شجریان، اولین اثر با حضور همایون شجریان، این اثر در آلبوم صوتی یاد ایام به بازار آمده‌است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته‌است.
۱۳۷۰ - اجرای زندهٔ آلبوم پیام نسیم در سوئیس به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و مرتضی اعیان، آهنگ‌سازی تمامی قطعات را نیز خود محمدرضا شجریان بر عهده داشته‌است، این اثر در آلبوم صوتی پیام به بازار آمده‌است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته‌است.
۱۳۵۶ - اجرای زندهٔ آلبوم چهره به چهره در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۶) به همراه گروه شیدا به سرپرستی و آهنگ‌سازی محمدرضا لطفی، این اثر در آلبوم صوتی چهره به چهره انتشار یافته‌است.
۱۳۵۴ - اجرای زندهٔ آلبوم راست پنجگاه در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۴) به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، از اولین و از مهم‌ترین کنسرت‌های باحضور شجریان، این اثر در آلبوم صوتی راست پنجگاه انتشار یافته‌است و فیلم آن نیز در همان زمان توسط تلویزیون پخش شده‌است.
