حسینعلی البرز
موسس بزرگترین وقف علمی کشور
مرحوم حسینعلی البرز واقف و مؤسس بنیاد فرهنگی البرز است که به سبب تنوع اقدامات ایشان در سال های قبل از تأسیس بنیاد و سپس تمرکز فعالیت ها در بنیاد فرهنگی البرز، با هدف معرفی الگوهای موفقی از واقفین خیراندیش، ایشان را به عنوان چهره ماندگار وقف علمی به جامعه معرفی نمود.بنیاد فرهنگی البرز به عنوان یکی از معدود موقوفات کشور است که در طول بیش از نیم قرن از عمر خود، صرفا در بخش اهدای جوایز علمی به نخبگان کشور فعالیت می‌نماید و در طول این سنوات، بیش از چندین هزار نفر از برترین های کشور را مورد تقدیر و تشویق قرار داده است. به هدف ترویج فرهنگ وقف علمی در کشور و آشنایی بیشتر جامعه با نیات واقف و فعالیت های این بنیاد، ذیلا به معرفی بنیاد، واقف و اهداف و اقدامات آن اشاره می‌گردد.
حسینعلی البرز کیست؟
حسینعلی البرز در سال 1285 شمسی در تهران متولد شد. مادرش را در سن دو سالگی از دست داد. در هفت سالگی وارد مدرسه قزاقخانه که در آن زمان روس ها تاسیس کرده بودند، می شود اما به دلیل اینکه فارغ التحصیلان این مدرسه می بایست به خدمت ارتش درمی آمدند، با رضایت پدر تغییر رشته داد و وارد مدرسه البرز شد. در سال 1310 ازدواج کرد که حاصل این ازدواج سه دختر می باشد که ایشان نیز خیّر، نویسنده و استاد دانشگاه می باشند. با فوت پدر، سرپرستی خانواده‌ی بدون درآمد و چند نفره بر عهده او قرار گرفت.مرحوم البرز با بهره مندی از هوش سرشار و استعداد بالا خیلی زود با زبان‌های روسی، انگلیسی و آلمانی آشنا شده و وارد شغل دولتی (ابتدا وزارت دارایی و سپس دیوانعالی) می شود، اما فساد اداری و مشکلات معیشتی، او را مجبور به کناره گیری از شغل دولتی می‌کند.
ایشان در سال 1312 در اولین اقدام اقتصادی آزاد، با شرکت در یک مناقصه دولتی و با ابتکار عمل مناسب، مغازه‌ای را در خیابان فردوسی می‌خرد که مقدمات تجارت با کشور آلمان را برایش فراهم می کند و در ادامه با کار شبانه روزی و تلاش طاقت فرسا در مدت سه سال، موفق به دریافت نمایندگی یازده شرکت معتبر آلمانی (رادیو، موتورسیکلت، دوچرخه، گرامافون، صفحه و ...) می‌شود. بدین ترتیب ایشان عملا بدون هر گونه ارث مادی از پدر و صرفا با تکیه بر توان و تخصص شخصی، ضمن معرفی خود به عنوان یکی از 50 کُنشگر اقتصادی 150 سال اخیر ایران، می‌تواند سرمایه معتنابهی را برای خود رقم بزند و در ادامه این دارایی، توانست روح والای این بزرگمرد را در انجام اقدامات خیر و ماندگار متعدد در مابقی سالهای حیاتش ارضا نماید.
مرحوم البرز که به دلیل درمان بیماری خود به کشور کانادا سفر کرده بود، در 26 مهرماه 1377 در همانجا فوت و به خاک سپرده می‌شود.
برخی از اقدامات خیر و ماندگار متعدد مرحوم البرز
اقدامات خیرخواهانه مرحوم البرز را می‌باید به دو مرحله قبل و بعد از تاسیس بنیاد فرهنگی البرز در سال 1342 تقسیم نمود.اهم اقدامات ایشان طی سالهای 1324 تا سال 1341 بسیار متنوع و متعدد است که اهم آنها عبارتند از: اهدای یک دستگاه بیمارستان سیار مجهز به اتاق عمل و چشم پزشکی با مشارکت فرزندان به جمعیت هلال احمر فعلی؛ احداث سالن انتظار بیماران در بیمارستان امام خمینی فعلی؛ اهدای چندین دستگاه مولد تولید برق به بیمارستانها جهت جلوگیری از توقف در عمل جراحی؛ اهدای تمامی تجهیزات اتاق عمل بیمارستان امیراعلم؛ اهدای تعدادی تخت بیمارستانی و پتو به بیمارستان امام خمینی فعلی؛ اهدای وسایل کامل جراحی فک و صورت به دانشکده پزشکی دانشگاه تهران؛ اهدای پتو به زلزله زدگان لار در استان فارس؛ کمک نقدی و اهدای لباس به بیماران و دانش آموزان بی‌بضاعت؛ ساخت و اهدای مدرسه و آب انبار در سوهانک و شادآباد تهران و ...
از آنجا که اقدامات خیرخواهانه و انسان دوستانه پراکنده نمی توانست حس نوع دوستی البرز را اقناع کند، در تاریخ 27 اسفند سال 1342 تمام اموال خود را با تاسیس بنیاد فرهنگی البرز با سرمایه‌ای معادل سرمایه ایجاد یک بانک خصوصی در کشور وقف نمود. با اینحال بعد از تاسیس بنیاد و بر حسب شرایط، اقدامات نیکی را طی سالهای 1345 تا سال 1355 انجام داد که برخی از آنها عبارتند از: کمک به سیل زدگان پاکستان؛ کمک به گرسنگان آفریقا؛ پرداخت کمک هزینه تحصیلی به دانش آموزان ایرانی در کشور عراق؛ پرداخت هزینه ساخت کتابخانه در مدرسه البرز فعلی و دانشگاه امیرکبیر؛ بورس دو کودک خردسال از آغاز دورۀ تحصیلی متوسطه تا پایان دانشگاه و ...
اهم اقدامات بنیاد فرهنگی البرز در زمان مدیریت مرحوم البرز در بنیاد
اقدام ماندگار مرحوم البرز، تاسیس این بنیاد از طریق وقف تمام اموال خود بود بطوریکه ایشان حتی خانه شخصی خود را نیز فروخت و مبلغ آن را به مجموع دارایی‌های بنیاد افزود و در یکی از اتاق‌های هتل ایرانشهر (که آن هتل هم ارث او به دخترانش بود و آنها نیز به تبعیت از پدر، این هتل را به بنیاد اهدا نموده بودند)، زندگی کرد. مرحوم البرز علیرغم بیماری و منع پزشکان از هرگونه فعالیت، مسئولیت مدیرعاملی بنیاد را با اشتیاق به عهده گرفت و در طی 15 سال حضور در ایران (تا پیش از اعزام به خارج از کشور جهت عمل جراحی معده در سال 1357)، مادام‌العمر خود را از دریافت هرگونه حقوق و پاداش و مزایا بابت مدیریت در بنیاد محروم کرد و به عبارتی، علاوه بر وقف تمامی اموال خود، وجود خود را نیز وقف نمود. این در حالیست که ایشان با وصیت مبنی بر واگذاری جسد خود برای کالبد شکافی به دانشگاه تهران، حتی از وقف پیکر خود نیز غافل نشد.مرحوم البرز طی این سال‌ها ضمن عضویت در اولین هیئت امنای دانشگاه شریف، تمام تلاش خود را در حمایت از نخبگان ایرانی در تمامی سطوح از طریق ابداع و اعطای وام شرافتی (بدون ضامن و بهره) به دانشجویان و در سالهای بعد اعطای وام اشتغال به کار به فارغ التحصیلان دانشگاهی و همچنین ابتکار و اهدای جایزه بنیاد البرز به عنوان جایزه نوبل ایرانی به برترین های علمی کشور به کار بست.
نیات مرحوم البرز از تاسیس بنیاد فرهنگی البرز
مطابق آخرین اساسنامه اصلاحی توسط واقف بنیاد در سال ۱۳۵۶ شمسی، هدف ایشان از تاسیس بنیاد فرهنگی البرز، صرفاً کمک به اشاعه فرهنگ کشور از طریق اعطای جوایزی به نام «جایزه بنیاد البرز» به افراد ذیل می باشد:1. دانشمندان و پژوهندگان برگزیده ایرانی در داخل یا خارج از کشور که در رشته‌های مختلف موفق به کشف یا اختراعی شده باشند و باعث تسکین آلام بشری و رفاه زندگی انسانی و بالارفتن حیثیت ایرانی در جامعه جهانی گردند.
2. سپاهیان ممتاز (دین؛ دانش؛ بهداشت؛ ترویج و آبادانی) در سطح کشور.
3. دانش‌آموختگان برگزیده از بین رتبه‌های اول دوره (راهنمایی، دبیرستان، هنرستان، انستیتوتکنولوژی، دانشگاه‌ها) در سراسر کشور.
4. نوجوانان و نوباوگانی که از ابتکار و ابداع و نبوغ و استعداد خاصی برخوردار باشند.
نحوه اجرای نیت واقف در اعطای جایزه بنیاد البرز
شیوه اجرای نیت واقف در بنیاد از طریق برگزاری همایش‌های ملی دانش آموزی و نخبگانی و تقدیر و تجلیل از نوباوگان، دانش‌آموزان، دانشجویان، مخترعان و دانشمندان برتر کشور می باشد.بنیاد فرهنگی البرز از سال 1342 شمسی در اجرای نیت واقف، تاکنون به بیش از 3000 دانشجو وام تحصیل و اشتغال به کار پرداخت کرده و به بیش از 4650 نفر جایزه حسن تحصیل اهدا نموده است.
فعالیت بنیاد در دهه اول تاسیس، بیشتر بر اعطای «وام شرافتی» به دانشجویان مستعد و کم‌بضاعت متمرکز بود ولی ایجاد برخی تغییرات در نظام آموزشی (رایگان شدن تحصیل در کشور) منجر به تغییر رویکرد بنیاد در دهه دوم فعالیت خود مبنی بر اهدای جوایزی به نام «جایزه بنیاد البرز» به نفرات برتر علمی کشور از مقطع دانش آموز تا دانشمند و همچنین تبدیل «وام شرافتی» به «وام اشتغال به کار» گردید که موضوع وام نیز در آخرین اصلاح اساسنامه بنیاد از سوی مرحوم البرز در سال 1356 حذف و فعالیت بنیاد صرفا محدود به اهدای جوایز به برگزیدگان علمی کشور شد.
نکته قابل توجه اینکه تمام اهتمام مرحوم البرز از اهدای جوایز این بود که علاوه بر ارزش ریالی و قابل اعتناء بودن مبلغ جایزه، خود مراسم نیز در بالاترین سطح کشوری برگزار شود بنحوی که جوایز دانش آموزی با حضور وزیرآموزش و پرورش و جوایز دانشجویان با حضور وزیر علوم و جوایز دانشمندان در حضور نخست وزیر اهدا می شد که علاوه بر ارزش مادی جایزه، ارزش معنوی آن نیز برای فرد منتخب مؤثر و ماندگار باشد.
در سال های پس از پیروزی انقلاب، این جوایز اغلب بدون برگزاری همایش و اطلاعرسانی مناسب به منتخبین اهدا می‌گردید ولیکن از ابتدای دهه جاری، با هدف ترویج علنی فرهنگ وقف علمی که خود ترویج معروف است، جایزه بنیاد البرز در قالب برگزاری همایش‌های ملی (در سطح دانشجویان، مخترعان و دانشمندان) و استانی (در سطح دانش‌آموزان) اهدا می‌گردد.
بنیاد فرهنگی البرز طی 7 سال اخیر ، 3 همایش ملی در تهران و 8 همایش استانی برگزار نموده که حاصل آن اهدای جایزه به 1142 نفر از دانشمندان، مخترعان، دانشجویان، طلاب و دانش‌آموزان برتر کشوری و استانی بوده است.
محل تامین هزینه های جایزه بنیاد البرز
مرحوم البرز در اساسنامه بنیاد به طور صریح آورده است که بنیاد به هیچ عنوان حق ندارد به صورت نقدی و یا غیر نقدی از اشخاص حقیقی و یا حقوقی کمک دریافت نماید؛ لذا تمام جوایزی که اهدا می گردد، از محل درآمدهای بنیاد فرهنگی البرز تامین می گردد.درآمدها نیز از محل دریافت اجارات رقبات بنیاد حاصل می شود که برابر نیات واقف، این درآمدها سالانه می‌باید صرف اعطای جایزه بنیاد البرز به برگزیدگان، هزینه های جاری بنیاد، تعمیر و نگهداری ساختمان‌ها و املاک بنیاد و نیز صرف توسعه رقبات گردد.
اهم ویژگی‌های جایزه بنیاد البرز
برخی از ویژگی‌های انحصاری جایزه بنیاد البرز در مقایسه با جوایز متعدد حال حاضر کشور عبارتند از:- - با سابقه ترین جایزه علمی کشور (بیش از نیم قرن قدمت)
- - تنها جایزه علمی بر مبنای سنت حسنه وقف
- - استقلال هویت و عدم وابستگی مادی به دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی و دولتی
- - تنها جایزه غیردولتی؛ بدون تحمیل هزینه‌ای برای حضور شرکت کنندگان
- - قابلیت معرفی به عنوان نوبل ایرانی در تراز جوایز علمی معتبر جهان (بر اساس چشم انداز ترسیمی از سوی واقف)
نحوه انتخاب برترین‌ها برای دریافت جایزه بنیاد البرز
درحال حاضر، انتخاب افراد با همکاری مراجع ذی‌صلاح زیر انجام می‌شود:دانشمندان، مخترعین و نوباوگان با همکاری بنیاد ملی نخبگان؛ دانشجویان علوم پزشکی با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ دانشجویان غیرپزشکی با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ طلاب علوم دینی با همکاری معاونت امور نخبگان حوزه‌های علمیه کشور؛ دانش‌آموزان با همکاری وزارت آموزش و پرورش
معرفی اجمالی از بنیاد فرهنگی البرز
بنیاد فرهنگی البرز در سال ۱۳۴۲ شمسی با هدف کمک به اشاعه فرهنگ کشور و تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهندگان برتر ایرانی و تشویق دانشجویان و دانش آموزان برگزیده و نوباوگان و نوجوانان با استعداد ایرانی، از طریق اعطای جوایزی به نام "جایزه بنیاد البرز" به همت مردی خیراندیش و نیک‌سیرت، مرحوم حسینعلی البرز تأسیس گردیده که طی بیش از نیم قرن، چندین هزار نفر از نخبگان برتر علمی کشور را (که تعدادی از ایشان، هم‌اکنون نیز دارای مسؤولیت‌های حاکمیتی و اجرایی هستند)، مورد حمایت و تشویق قرار داده و این مهم طی سنوات اخیر در قالب همایش های ملی و استانی با حضور مقامات علمی و مسؤولین کشوری محقق شده است.مرحوم البرز پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران که به دلیل انجام عمل جراحی و نقاهت پس از آن، در کانادا به سر می برد، طی نامه‌ای در فروردین سال ۱۳۵۸ شمسی محضر امام خمینی(ره)، مسئولیت اداره موقوفات بنیاد فرهنگی البرز اعم از منقول و غیرمنقول با در نظر گرفتن مواد اساسنامه و وقفنامه را به ایشان واگذار می نمایند. باتوجه به توشیح حضرت امام به هیأت امناء اوقاف مبنی بر تعیین هیأتی برای رسیدگی و عمل به مندرجات وقف نامه، از آن سال تاکنون، بنیاد فرهنگی البرز تحت نظارت هیئت امنایی سازمان اوقاف و امور خیریه، صرفا از محل درآمد رقبات خود و در راستای عمل به نیات مترقی واقف از طریق اعطای جایزه به تشویق جوانان به تحصیل علم و تجلیل از مقام عالمان فعالیت می‌نماید.
یکی از سندهایی که بیانگر نیات خیر این واقف خیر اندیش است این دست خط معروف ایشان است.
« نه میراث از پدرم بود و نه تجارت نامشروع
و نه صاحب مقام و مملکتی بودم که دست درازی به بیت المال بنمایم
و نه وابستگی و قرابتی با هزار فامیل داشتم که از قبل آنها سرمایه بیندوزم
آنچه را که از ملت بدست آوردم بودم، سرنجام به طریقی به ملت بازگردانیده ام»
