عبداللَّه ابن مقفع

(102- ح 139 ق)، مترجم و عالم. وى یكى از نخستین مترجمان آثار ادبى تمدنهاى هند و ایرانى به زبان عربى و یكى از آفرینندگان نثر ادبى عربى است. در خاندانى نجیب‏زاده در جور فارس، فیروزآباد كنونى، متولد شد. پدرش، دادویه كه با نام اسلامى مبارك، معروف بود در زمان حجاج تحصیلدار مالیات بود و چون به جرم اختلاس شكنجه شد، وى را به تمسخر مقفع خواندند. عبداللَّه نام اسلامى روزبه بود. در آغاز در كرمان منشى حكام و صاحب منصبان اموى بود. در آنجا ثروتى هنگفت به دست آورد. پس از آن به خدمت عیسى بن على، عموى منصور، خلیفه‏ى عباسى، درآمد. بهترین سالهاى عمر وى در كوفه و بصره طى شد. در محفل ادیبان و ظریفان رفت و آمد داشت. مرگ وى عللى سیاسى داشت. ابن‏مقفع با دست بردن در متن دستخط امان نامه‏ى منصور خلیفه سبب برآشفتگى و بدگمانى خلیفه در حق خود شد. خلیفه فرمان داد تا دست كاتب گستاخ را قطع كنند. حاكم بصره كه از مدتها پیش كینه‏ى وى را در دل داشت از این پیشامد براى گرفتن انتقام شدید بهره برد و ابن‏مقفع را زیر شكنجه‏هاى سهمناك به قتل رساند. ابن‏مقفع، با وجود كمى عمر خود آثار گرانبهایى را تألیف و ترجمه كرد، از آن جمله‏اند: ترجمه‏ى «كلیله و دمنه»، كه قدیمى‏ترین ترجمه از این اثر هندى است؛ «ادب الصغیر» و «ادب الكبیر»؛ «الیتیمة»؛ «خداى نامه» كه ترجمه‏اى است از «آیین نامه‏ى» عهد ساسانیان؛ «كتاب مزدك»؛ «كتاب التاج».[1] عبداللَّه روزبه (مقت. 142 یا 143 یا 145 ه.ق.) اصل وى از فارس است و او در آغاز كاتب عیسى بن على بود و یكى از ناقلان بزرگ كتب از فارسى به عربى است. از تألیفات اوست: التاج در سیرت انوشروان، آیین‏نامه، كلیله و دمنه، الیتیمة (در رسائل). ابن مقفع به تحریك سفیان بن معاویه و موافقت منصور خلیفه در 36 سالگى كشته شده و در كیفیت مرگ او روایات مختلف است.