ابوعلی محمد ابن مُقْله
(328 -272 ق)، خطاط، شاعر و دانشمند. از مردم بیضاى فارس بود. در بغداد تحصیلك كرد و به خدمات دیوانى مشغول شد. ابنمقله سه بار به وزارت خلفاى عباسى، مقتدر و قاهر و راضى باللَّه رسید. ولى هربار با توطئهى درباریان دستگیر و از كار بركنار شد. مدتى نیز حكومت فارس را در دست داشت و مدتى سرپرستى دیوان مظالم و قضا بر عهدهى او بود. ابنمقله چندین بار بر ضد خلفاى عباسى تلاش نمود كه هربار بىاثر ماند. سرانجام ابنرائق كه امیرالامرا بود، خلیفه را واداشت تا او را از وزارت بردارد و دستور دهد دست راست او را قطع كنند تا چیزى ننویسد. ولى وى با دست چپ مىنوشت. ابنمقله شعر نیز نیكو مىسرود و در اشعارش از سرنوشت شوم خویش مىنالید. چندى بعد زبانش را نیز بریدند و سرانجام در زندان بغداد درگذشت. وى در فقه و تفسیر و ادب چیرهدست بود. او را مبتكر خط ثلث و نسخ مىدانند. اصلاحات ابنمقله در خط سبب تسهیل در امر نگارش شد. ولى نسبت وضع تمام شش قلم به او روا نیست. اسماعیل بن حماد، محمد بن اسماعیل بغدادى، ابواسحاحق ابراهیم بن هلال صابى، شمس المعالى قابوس بن وشمگیر، حسن بن مرزبان سیرافى، ابنبواب و گروهى دیگر از شاگردان و پیران او بودند، ابنندیم جد ابنمقله را نیز خوشنویس دانسته و قرآنى به خط وى دیده است.[1]
ابوعلى محمد بن على (ف. 328 ه.ق.). وى به خدمت ابوالحسن بن فرات درآمد و مورد لطف او شد و ثروتى اندوخت و سپس بین آن دو كدورتى ایجاد شد و ابنمقله كفران احسان او كرد و در زمره دشمنان وى درآمد تا آنگاه كه ابن فرات معزول و دستگیر شد و چون بار دیگر به وزارت رسید ابن مقله را بگرفت و مصادره كرد. مقتدر خلیق در 316 ابنمقله را به وزارت انتخاب كرد و او در 318 معزول و محبوس شد، و بار دیگر به وزارت راضى خلیفه منصوب گردید و به سعایت حاسدان دست راست او را بریدند و مدتى در زندان ماند و همانجا درگذشت. وى مخترع خطوط ثلث، توقیع، ریحان، رقاع و محقق است.
ابوعلى محمد بن على بن حسین بن مقلهى فارسى، پدرانش از مردم فارس بودند و خود به سال 273 در بغداد متولد شد، واضع خط ثلث و نسخ است. وى از دانشمندان عصر خود بود و در علوم فقه و تفسیر و قرائت و ادبیات دست داشت و شعر مىگفت و در ترسل و انشاء و خط سرآمد بود. در اوایل زندگى خود شهرت جهانى داشت تا حدى كه ممدوح شعرا واقع شد. ابنمقله در اوان جوانى به كارهاى دیوانى در دستگاه خلافت پرداخت، و زمانى از طرف «المقتدر بالله» عباسى به حكومت بعض نواحى فارس مأمور بود و پس از چندى به بغداد فراخوانده شد و در مركز خلافت به خدمت مشغول گردید ولى با توطئههایى كه شده بود، به حبس خلیفه افتاد و مدتى در حبس گذرانید تا دوباره خلیفه او را از حبس بیرون آورد و وزارت خود به او داد.
از سال 316 ه.ق مدت سه سال با قدرت كامل به رتق و فتق امور مشغول بود ولى در این تاریخ به سعى ساعیان و دشمنان از كار بركنار و به فارس تبعید شد. هنگامى كه ابنمقله در تبعید روزگار مىگذرانید، مقتدر را كشتند و «القاهر باللّه» (322 -320) را خلیفه كردند. وى به محض جلوس بر مسند خلافت، ابنمقله را به بغداد طلبید و وزارت به وى تفویض شد. مدتى برنیامد كه دشمنان وى را نزد خلیفه متهم كردند و او از بیم جان در گوشهاى پنهان گردید. چندى بعد القاهرباللّه را گرفتند و چشم وى را میل كشیدند و محمد بن مقتدر «الراضى باللّه» (329 -322) را به خلافت نشانیدند و او ابنمقله را به مقام وزارت بازآورد و پس از مدت اندكى از وى رنجیده گشت و او را به حبس افكند. چندى بعد دست راست او را قطع كردند و به این اندازه هم اكتفا نكرده زبانش را هم بریدند و سرانجام او را كشتند (328).
این مرد بزرگ ایرانى پیشقدم یكى از زیباترین مظاهر هنرى یعنى خوشنویسى در تمدن اسلامى است و جملهى مورخین برآنند كه تا ظهور وى هیچ یك ازخطاطان به قدرت او در نوشتن اقلام مختلف و تتبع او در اختراع خطوط نیامده است و بعضى گویند اقلام سته را كه از اصول خطوط متعارفهى اسلامى بود. وى از خط كوفى اقتباس كرده است، قدر مسلم اینكه ابنمقله در تكمیل اقلام موجود كوشیده است و شاید بعض خطوط را نیز وضع كرده و یا سر و صورتى به آنها داده باشد (محقق و توقیع و رقاع و نسخ)، ولى نسبت وضع تمام شش قلم به او روا نیست.
ابنمقله را به كثرت آثار ستودهاند ولى متأسفانه از آثار خطوط وى اكنون چیزى به جاى نمانده و آنچه به نام او دیده شده شش رقعه (از مرقع) ثلث رقاع چهار دانگ و دو دانگ جلى و نسخ خوش در كتابخانه سلطنتى است و رقم «خط ابنمقلة» دارد و این رقم نیز قدیم است.
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
